Gen TARDBP
Gen TARDBP nằm trên nhiễm sắc thể 1, cung cấp hướng dẫn tạo ra protein TDP-43 tham gia điều hòa hoạt động phiên mã—bước đầu tiên trong quá trình sản xuất protein từ gen. Protein này hiện diện trong nhân của tế bào, chúng hoạt động chủ yếu trong quá trình phát triển phôi thai khi các mô mới đang hình thành (đặc biệt hệ thần kinh).
Chức năng chính
Protein TDP-4 có khả năng gắn với ADN để điều chỉnh hoạt động phiên mã của một số gen tương ứng. Người ta chỉ ra rằng protein này có thể liên kết với ARN nhằm đảm bảo ARN ổn định trong thời gian dài. Ngoài ra, protein TDP-43 còn tham gia vào quá trình xử lí mRNA—trình tự mang thông tin trực tiếp tạo ra protein. Bằng cách cắt và sắp xếp lại các phân tử mARN theo nhiều cách khác nhau, protein TDP-43 có thể tạo ra nhiều phiên bản protein nhằm kiểm soát chức năng protein trong tế bào.
Đột biến gây bệnh
Bệnh xơ cứng teo cơ một bên
Ít nhất 60 đột biến gen TARDBP gây ra bệnh xơ cứng teo cơ một bên (Amyotrophic Lateral Sclerosis - ALS). Bệnh nhân có các tế bào thần kinh vận động chết dần theo thời gian khiến cho cơ yếu đi và mất khả năng cử động, cuối cùng cơ hô hấp ngừng hoạt động dẫn đến tử vong.
Phần lớn các đột biến thay đổi axit amin đơn trong protein TDP-43. Những biến đổi này chủ yếu ảnh hưởng đến vùng cấu trúc tham gia vào hoạt động xử lý mARN, từ đó chúng làm gián đoạn quá trình sản xuất các protein khác. Những thay đổi trong protein TDP-43 khiến protein này gấp cuộn sai và tập trung thành các cụm trong tế bào thần kinh vận động. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa biết liệu những cụm protein này gây ra bệnh xơ cứng teo cơ một bên hay chúng là sản phẩm phụ của tế bào sắp chết.
Một số người mắc bệnh xơ cứng teo cơ một bên do đột biến gen TARDBP cũng phát triển thành bệnh sa sút trí tuệ trán-thái dương (FTD). Đây là một chứng rối loạn não có xu hướng tiến triển nghiêm trọng và gây ảnh hưởng đến tính cách, hành vi, ngôn ngữ. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa rõ tại sao một số người mang đột biến gen TARDBP phát triển thành sa sút trí tuệ trán-thái dương, còn những người khác không phát triển bệnh.
Xem thêm Xơ cứng teo cơ một bênCác vấn đề khác
Đột biến gen TARDBP còn gây ra bệnh sa sút trí tuệ trán-thái dương (FTD) nhưng không kèm theo triệu chứng của bệnh xơ cứng teo cơ một bên. Bệnh nhân mất dần các kĩ năng giải quyết vấn đề và khả năng hiểu ngôn ngữ. Ngoài ra, người bệnh còn có những thay đổi về tính cách và hành vi khiến họ gặp khó khăn khi tương tác với mọi người xung quanh.
Phần lớn các đột biến gen TARDBP làm thay đổi axit amin đơn trong protein TDP-43. Người ta cho rằng những đột biến này chỉ ảnh hưởng đến một phần protein, do đó các phần khác vẫn có khả năng hoạt động. Do đó, các triệu chứng bệnh có xu hướng xuất hiện muộn hơn, thường vào cuối những năm 60 hoặc đầu những năm 70 tuổi. Một số người mang đột biến gen TARDBP nhưng không phát triển thành bệnh sa sút trí tuệ trán-thái dương.
Các tên gọi khác
- ALS10
- TADBP_HUMAN
- TAR DNA-binding protein 43
- TAR DNA-binding protein-43
- TDP-43
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. TARDBP TAR DNA binding protein [Homo sapiens (human)]. Retrieved January 22, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/23435/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. TAR DNA-BINDING PROTEIN; TARDBP. Retrieved January 22, 2024 from https://omim.org/entry/605078
- National Library of Medicine. TARDBP gene. Retrieved January 22, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/tardbp/