Gen F5
Gen F5 nằm trên nhiễm sắc thể 1, cung cấp hướng dẫn tạo ra một protein được gọi là yếu tố đông máu V. Yếu tố đông máu là một nhóm các protein tạo nên hệ thống đông máu—bao gồm một loạt các phản ứng hóa học để hình thành cục máu đông. Khi vết thương xuất hiện, cục máu đông sẽ bịt kín các mạch máu để cầm máu và kích hoạt quy trình sửa chữa mạch máu.
Chức năng chính
Protein yếu tố V được tạo ra chủ yếu bởi các tế bào trong gan, chúng lưu thông trong máu dưới dạng bất hoạt cho đến khi một vết thương xuất hiện và phá hủy các mạch máu. Khi được hoạt hóa, yếu tố đông máu V tương tác với yếu tố đông máu X. Các dạng đông máu của hai yếu tố đông máu này (được viết lần lượt là yếu tố Va và yếu tố Xa) hình thành nên một dạng phức hợp có khả năng chuyển đổi protein fibrinogen thành fibprin—vật liệu để hình thành nên cục máu đông.
Yếu tố đông máu V nắm một vai trò khác trong cơ chế kiểm soát hệ thống đông máu thông qua tương tác với protein hoạt hóa C (APC). APC thường bất hoạt yếu tố đông máu V bằng cách cắt các yếu tố này tại một số vị trí đặc hiệu. Sự bất hoạt làm chậm quá trình đông máu và ngăn chặn các cục máu đông phát triển quá lớn. Khi bị cắt tại một số vị trí đặc hiệu (vị trí protein 506), yếu tố đông máu V có thể tương tác với APC để bất hoạt yếu tố VIII—một loại protein thiết yếu khác trong quá trình đông máu.
Đột biến gây bệnh
Thiếu yếu tố V
Ít nhất 10 đột biến gen F5 gây ra một dạng chảy máu hiếm gặp được gọi là thiếu yếu tố V (factor V deficiency). Chúng ngăn chặn quá trình sản xuất yếu tố đông máu V hoặc khiến số lượng protein này giảm mạnh. Người bệnh thường có chưa đến 10% số lượng yếu tố đông máu V, các trường hợp bệnh nặng thậm chí có dưới 1% so với mức bình thường. Số lượng yếu tố đông máu V giảm sẽ ngăn chặn quá trình đông máu thông thường nên người bệnh gặp tình trạng chảy máu bất thường. Thiếu nhân tố V bắt nguồn từ đột biến trên tất cả bản sao của gen F5, mặc dù một số người mang đột biến trên một bản sao của gen này chỉ xảy ra hiện tượng mất máu nhẹ.
Huyết khối yếu tố V Leiden
Yếu tố V Leiden là tên của một loại đột biến trên gen F5. Nó thay đổi axit amin arginine thành glutamin tại vị trí protein 505 (Arg506 hoặc R506Q). Bởi vì APC thường cắt nhân tố đông máu V tại vị trí 506, nên đột biến làm chậm tốc độ APC bất hoạt yếu tố này. Do đó, cả dạng hoạt hóa của nhân tố đông máu V và nhân tố đông máu VIIIa tồn tại lâu hơn trong dòng máu, chúng làm gia tăng nguy cơ phát triển các cục máu đông bất thường. Các cục máu đông bất thường có thể gây tắc nghẽn mạch máu được gọi là huyết khối.
Đột biến yếu tố V Leiden xảy ra trên một hoặc cả hai bản sao của gen F5 đều có thể gây ra huyết khối, tuy nhiên người mang cả hai bản sao đột biến có rủi ro phát triển huyết khối cao hơn người chỉ mang một bản sao của gen đột biến.
Xem thêm Huyết khối yếu tố V Leiden thrombophiliaCác vấn đề khác
Một số người có đột biến yếu tố V Leiden (Arg506Gln) trong một bản sao của gen F5 và một đột biến liên quan đến thiếu yếu tố V trên bản sao còn lại trong mỗi tế bào. Đột biến yếu tố V Leiden dẫn đến một phiên bản protein yếu tố đông máu V bất thường, nó kháng lại cơ chế bất hoạt bởi APC trong khi đột biến trên bản sao kia ngăn chặn hoàn toàn quá trình tổng hợp yếu tố đông máu V. Sự kết hợp của các dạng đột biến này liên quan đến nguy cơ cao phát triển huyết khối tương tự như rủi ro khi mang cả hai bản sao đột biến của yếu tố V Leiden. Trường hợp hiếm này được biết đến như là pseudomozygous kháng APC hoặc pseudohomozygous yếu tố V Leiden.
Đột biến yếu tố V Leiden liên quan đến hội chứng Budd-Chiari. Hội chứng gây ra biểu hiện tắc nghẽn mạch máu trong gan do huyết khối. Người có huyết khối do đột biến yếu tố V Leiden có nguy cơ cao phát triển hội chứng Budd-Chiari. Các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng này bao gồm đau vùng bụng, gan to bất thường (phù gan), tích tụ chất lỏng trong niêm mạc dạ dày.
Các tên gọi khác
- blood coagulation factor V
- coagulation factor V (proaccelerin, labile factor)
- factor V
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. F5 coagulation factor V [Homo sapiens (human)]. Retrieved January 23, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/2153/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. COAGULATION FACTOR V; F5. Retrieved January 23, 2024 from https://omim.org/entry/612309
- National Library of Medicine. F5 gene. Retrieved January 23, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/f5/