Gen SETX
Gen SETX nằm trên nhiễm sắc thể 9, cung cấp hướng dẫn tạo ra protein senataxin thiết yếu cho quá trình tách ADN mạch kép thành 2 mạch đơn. Protein senataxin hiện diện trong nhân của nhiều mô khác nhau bao gồm não, tủy sống và cơ.
Chức năng chính
Thông thường, ADN và một số ARN tồn tại trong tế bào dưới dạng chuỗi kép gồm 2 chuỗi đơn xoắn xoay quanh một trục chung. Hai mạch đơn ADN liên kết hóa học chặt chẽ với nhau nhằm đảm bảo tính ổn định và lưu trữ thông tin di truyền.
Dựa trên cấu trúc của senataxin, người ta tin rằng nó là một trong các loại protein helicase có khả năng gắn lên một số vùng của ADN hoặc ARN, từ đó ADN được tháo xoắn rồi tách hai mạch đơn. Quá trình tháo xoắn tạo điều kiện cho các protein khác tiếp cận và gắn lên trình tự ADN mục tiêu để thực hiện chức năng. Hiện nay, vai trò của senataxin trong tế bào vẫn chưa rõ ràng, nhưng dường như nó liên quan đến cơ chế tạo protein từ gen (phiên mã), xử lý các phân tử ARN và sửa chữa ADN hư hỏng.
Đột biến gây bệnh
Thất điều với mất vận động nhãn cầu
Ít nhất 125 đột biến gen SETX gây ra chứng thất điều với mất vận động nhãn cầu loại 2. Dấu hiệu đầu tiên và phổ biến nhất là khả năng phối hợp và giữ thăng bằng kém. Bên cạnh đó, người bệnh cũng khó chuyển động nhãn cầu mắt từ hướng này sang hướng kia để mở rộng tầm nhìn.
Phần lớn các đột biến thay đổi axit amin đơn, dẫn đến protein senataxin không ổn định và phân hủy nhanh trong tế bào. Cơ thể thiếu senataxin khiến chức năng helicase suy giảm, từ đó cơ chế tách mạch ADN bị ảnh hưởng. Hiện nay người ta vẫn chưa biết rõ mức độ ảnh hưởng của senataxin suy giảm đến các dấu hiệu và triệu chứng của chứng thất điều với mất vận động nhãn cầu loại 2. Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu cho rằng quá trình sửa chữa ADN không diễn ra có thể dẫn đến ADN tổn thương tích tụ trong tế bào rồi kích hoạt tế bào chết tự nhiên (apoptosis). Tổn thương này đặc biệt ảnh hưởng đến tiểu não—bộ phận điều hòa lực cơ, khả năng phối hợp của các chuyển động và giúp cơ thể giữ thăng bằng. Các tế bào tại tiểu não không thể tái tạo lại số lượng tế bào đã mất đi, từ đó gây ra các vấn đề vận động của thất điều với mất vận động nhãn cầu.
Xem thêm Thất điều với mất vận động nhãn cầuXơ cứng teo cơ một bên
Bệnh Charcot-Marie-Tooth
Các tên gọi khác
- ALS4
- AOA2
- KIAA0625
- SCAR1
- Sen1
- SETX_HUMAN
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. SETX senataxin [Homo sapiens (human)]. Retrieved September 14, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/23064/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. SENATAXIN; SETX. Retrieved September 14, 2023 from https://omim.org/entry/608465
- National Library of Medicine. SETX gene. Retrieved September 14, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/setx/