Gen CFTR
Gen CFTR nằm trên nhiễm sắc thể 7, cung cấp hướng dẫn tạo ra
Chức năng chính
Kênh vận chuyển các hạt mang điện tích âm được gọi là ion clorua vào và ra khỏi tế bào. Quá trình vận chuyển của các ion clorua giúp kiểm soát nước di chuyển trong mô, hoạt động này cần thiết cho công đoạn sản xuất chất nhầy loãng và chảy tự do. Chất nhầy có tác dụng bôi trơn và bảo vệ niêm mạc của đường hô hấp, hệ tiêu hóa, hệ sinh sản, các cơ quan và mô khác.
Protein CFTR cũng điều chỉnh chức năng của các kênh khác, chẳng hạn như các kênh vận chuyển hạt tích điện dương được gọi là ion natri qua màng tế bào. Các kênh này cần thiết cho hoạt động bình thường của các cơ quan như phổi và tuyến tụy.
Đột biến gây bệnh
Xơ nang
Hơn 1.000 đột biến gen CFTR đã được xác định ở những người bị bệnh xơ nang. Hầu hết các đột biến này làm thay đổi axit amin trong protein CFTR hoặc xóa một lượng nhỏ ADN khỏi gen CFTR. Đột biến delta F508 hay gặp nhất, nó làm mất đoạn một axit amin tại vị trí 508 trong protein CFTR. Kênh vận chuyển bị phá vỡ ngay sau khi được tạo ra, vì vậy nó không bao giờ đến được màng tế bào để vận chuyển ion clorua.
Các đột biến gây bệnh trong gen CFTR làm thay đổi quá trình sản xuất, cấu trúc hoặc sự ổn định của kênh clorua. Tất cả những thay đổi này ngăn cản kênh hoạt động bình thường, từ đó cản trở quá trình vận chuyển ion clorua và nước vào ra tế bào. Do đó, các tế bào trên đường dẫn đến phổi, tuyến tụy và các cơ quan khác tạo ra chất nhầy đặc và dính bất thường, dẫn đến đường thở và các tuyến bị tắc nghẽn, cuối cùng các triệu chứng đặc trưng của bệnh xơ nang được biểu hiện.
Xem thêm Bệnh xơ nangThiếu ống dẫn tinh hai bên
Khoảng 80 đột biến gen CFTR đã được xác định ở nam giới bị thiếu ống dẫn tinh hai bên bẩm sinh (congenital bilateral absence of the vas deferens). Hầu hết người bệnh mang đột biến nhẹ tại ít nhất một bản sao của gen trong mỗi tế bào. Những đột biến này cho phép protein CFTR giữ lại một số chức năng của nó. Một số người có đột biến nhẹ ở một bản sao của gen CFTR trong mỗi tế bào và đột biến gây xơ nang nặng hơn ở bản sao của gen còn lại.
Các đột biến gen CFTR loại bỏ chức năng của kênh clorua, từ đó ngăn cản ion clorua và nước đi vào và ra khỏi tế bào. Do đó, các tế bào trong đường sinh dục nam tiết ra chất nhờn đặc và dính bất thường, do đó các ống dẫn tinh đang hình thành bị tắc nghẽn, dẫn đến hư hỏng trước khi sinh. Nếu không có ống dẫn, tinh trùng không thể đi từ tinh hoàn để rở thành một phần của tinh dịch. Những người đàn ông bị thiếu ống dẫn tinh hai bên bẩm sinh không thể có con (vô sinh), phải sử dụng các biện pháp hỗ trợ sinh sản.
Xem thêm Thiếu ống dẫn tinh hai bênViêm tụy di truyền
Các vấn đề khác
Một số đột biến gen CFTR đã được xác định ở những người có các vấn đề với hệ tiêu hóa hoặc hô hấp. Ví dụ, đột biến CFTR được tìm thấy trong một số trường hợp viêm tụy vô căn, một chứng viêm tụy gây đau bụng, buồn nôn, mửa và sốt. Mặc dù đột biến CFTR có thể là một yếu tố nguy cơ nhưng nguyên nhân của viêm tụy vô căn vẫn chưa rõ ràng.
Những thay đổi trong gen CFTR cũng liên quan đến bệnh viêm tê giác (rhinosinusitis), một chứng viêm mãn tính của các mô lót trong xoang. Bệnh gây ra đau và áp lực xoang, đau đầu, sốt và nghẹt mũi hoặc chảy dịch. Các vấn đề hô hấp khác bao gồm một số tình trạng làm tắc nghẽn một phần đường thở và cản trở hô hấp cũng liên quan đến đột biến CFTR. Những tình trạng này bao gồm giãn phế quản và bệnh aspergillosis phế quản phổi dị ứng (do quá mẫn cảm với một số loại nấm). Các yếu tố di truyền và môi trường có thể đóng góp vào nguy cơ mắc các tình trạng phức tạp này.
Các tên gọi khác
- ABC35
- ABCC7
- cAMP-dependent chloride channel
- CF
- CFTR_HUMAN
- cystic fibrosis transmembrane conductance regulator (ATP-binding cassette sub-family C, member 7)
- cystic fibrosis transmembrane conductance regulator, ATP-binding cassette (sub-family C, member 7)
- MRP7
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. CFTR CF transmembrane conductance regulator [Homo sapiens (human)]. Retrieved February 27, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/1080/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CYSTIC FIBROSIS TRANSMEMBRANE CONDUCTANCE REGULATOR; CFTR. Retrieved February 27, 2024 from https://omim.org/entry/602421
- National Library of Medicine. CFTR gene. Retrieved February 27, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/cftr/
Gen CFTR nằm trên nhiễm sắc thể số 7, cung cấp hướng dẫn để tạo ra một protein được gọi là chất điều hòa độ dẫn xuyên màng xơ nang (CF transmembrane conductance regulator – CFTR). Protein này hoạt động như một kênh xuyên qua màng tế bào – cơ quan sản xuất chất nhầy, mồ hôi, nước bọt, nước mắt và các enzyme tiêu hóa.