Gen LIPA
Gen LIPA nằm trên nhiễm sắc thể số 10, cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme axit lysosome lipase. Enzyme này có mặt trong các ngăn tế bào gọi là lysosome – những ngăn nhỏ trong tế bào có chức năng tiêu hóa và tái chế các phân tử.
Chức năng chính
Axit lysosome lipase phân hủy chất béo (lipid) như triglyceride và cholesteryl este. Cholesteryl este được tạo thành từ hai chất béo gắn liền với nhau gồm cholesterol và một axit béo. Axit lysosome lipase tách cholesterol khỏi axit béo. Triglyceride là chất béo dự trữ có thể phân hủy thành các axit béo được sử dụng để tạo năng lượng. Lipid tạo ra từ các quá trình này được cơ thể sử dụng hoặc vận chuyển đến gan để loại bỏ.
Đột biến gây bệnh
Thiếu axit lysosome lipase
Khoảng 60 đột biến gen LIPA gây thiếu axit lysosome lipase. Bệnh được đặc trưng bởi lipid tích tụ đến mưc có hại trong các tế bào và mô khắp cơ thể. Các đột biến gen LIPA dẫn đến thiếu axit lysosome lipase chức năng. Mức độ nghiêm trọng của bệnh phụ thuộc vào lượng enzyme còn lại. Trường hợp nặng nhất, người bệnh bị mất hoàn toàn hoạt động của enzyme ngay từ giai đoạn sơ sinh và thường tử vong. Với những người có một ít enzyme, mức độ bệnh phụ thuộc vào số lượng enzyme còn hoạt động.
Một đột biến gen LIPA xảy ra phổ biến nhất ở khoảng một nửa số trường hợp bị thiếu axit lysosome lipase bắt đầu từ thời thơ ấu hoặc sau đó, nó phá vỡ cách các hướng dẫn của gen được sử dụng để tạo ra axit lysosome lipase. Đột biến đặc biệt này được gọi là đột biến điểm nối, nó thay thế nucleotide adenine bằng guanin gần exon 8 (IVS8-1G>A). Đột biến này khiến 24 axit amin bị loại bỏ. Những người mang đột biến IVS8-1G> trên cả hai bản sao của gen LIPA trong mỗi tế bào có 5% lượng axit lysosome lipase hoạt động bình thường.
Axit lysosome lipase giảm hoặc không hoạt động dẫn đến chất béo trung tính, cholesteryl este và các chất béo khác tồn dư trong lysosome, dẫn đến tích tụ chất béo trong nhiều mô. Cơ thể không thể sử dụng các thành phần của những loại chất béo này để sản xuất cholesterol, do đó cơ thể phải gia tăng các phương pháp sản xuất cholesterol thay thế, từ đó lượng cholesterol trong máu cao hơn mức bình thường. Các lipid dư thừa được vận chuyển đến gan để loại bỏ. Bởi vì nhiều loại chất béo trong số này không được phân giải đúng cách, chúng không thể được loại bỏ khỏi cơ thể; do đó, chúng tích tụ trong gan, dẫn đến bệnh gan. Lipid tích tụ dần trong mô dẫn đến rối loạn chức năng cơ quan và các dấu hiệu của bệnh.
Các tên gọi khác
- cholesterol ester hydrolase
- LAL
- LICH_HUMAN
- lipase A
- lipase A, lysosomal acid
- lipase A, lysosomal acid, cholesterol esterase
- lysosomal acid lipase
- sterol esterase
References
- Genetic Testing Information. LIPA lipase A, lysosomal acid type [ Homo sapiens (human) ]. Retrieved July 27, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/3988
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. LIPASE A, LYSOSOMAL ACID; LIPA. Retrieved July 27, 2022 from https://omim.org/entry/613497
- National Library of Medicine. LIPA gene. Retrieved July 27, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/lipa/