Gen NDP
Gen NDP nằm trên nhiễm sắc thể X, cung cấp hướng dẫn tạo ra protein norrin. Norrin tham gia các đường tín hiệu hóa học tác động đến cách tế bào và mô phát triển. Nghiên cứu cho thấy norrin dường như tham gia truyền tín hiệu Wnt—tín hiệu quan trọng cho nhiều hoạt động của tế bào như phân chia tế bào (tăng sinh), gắn kết tế bào (bám dính), di chuyển tế bào (di cư),...
Chức năng chính
Norrin là một trong nhiều protein hoặc phối tử có thể liên kết với các protein khác—thụ thể rối. Những thụ thể này được nhúng vào màng ngoài của tế bào. Norrin liên kết với thụ thể frizzled-4 (được tạo ra từ gen FZD4) như chìa khóa tra vào ổ khóa. Khi liên kết với một thụ thể rối, phối tử tiến hành một quá trình gồm nhiều bước nhằm điều chỉnh hoạt động của một số gen tương ứng.
Protein norrin và thụ thể frizzled-4 tham gia vào các hoạt động rất quan trọng cho quá trình phát triển bình thường của mắt và các hệ thống cơ thể khác. Cụ thể hơn, norrin dường như nắm vai trò thiết yếu trong cơ chế biệt hóa các tế bào võng mạc và thiết lập nguồn cung cấp máu cho võng mạc cùng tai trong.
Đột biến gây bệnh
Bệnh Norrie
Hơn 115 đột biến gen NDP gây ra bệnh Norrie. Norrie là một bệnh mắt di truyền khiến trẻ trẻ sơ sinh nam bị mù ngay từ khi mới sinh hoặc sau khi sinh. Đột biến gen NDP ảnh hưởng đến khả năng liên kết của protein norrin với frizzled-4, nên tế bào võng mạc không thể biệt hóa để có chức năng cảm giác độc nhất. Do đó, hàng loạt tế bào võng mạc chưa trưởng thành tích tụ phía sau mắt. Bởi vì thiếu hoạt động của norrin, các mạch máu cung cấp cho mắt không thể hình thành nên cuối cùng một số mô bị phá vỡ.
Norrin cũng được biểu hiện trong các hệ thống khác của cơ thể với mức ảnh hưởng lan rộng, bao gồm thiểu năng trí tuệ, co giật, các vấn đề hành vi và chậm phát triển. Những bất thường và mức độ nghiêm trọng của chúng phụ thuộc vào loại và vị trí của đột biến gen NDP. Đột biến xóa các phần của gen NDP ngăn cản sản xuất norrin và dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến nhiều hệ thống cơ thể ngoài mắt. Đột biến xóa hoặc thay đổi các axit amin đơn thường gây ra triệu chứng ít gặp hơn.
Bệnh võng mạc dịch kính xuất tiết gia đình
Một số đột biến gen NDP gây ra bệnh võng mạc dịch kính xuất tiết gia đình (familial exudative vitreoretinopathy). Chúng thay đổi các axit amin trong protein norrin, nên norrin thay đổi cách gấp nếp bình thường hoặc không thể liên kết với frizzled-4. Do đó, tín hiệu hóa học trong mắt đang phát triển bị gián đoạn và các mạch máu tại rìa võng mạc không thể hình thành. Mô mắt thiếu nguồn cung cấp máu ổn định, do đó tổn thương võng mạc và mất thị lực xảy ra với một số người mắc bệnh võng mạc dịch kính xuất tiết gia đình.
Các bệnh lý võng mạc khác
Đột biến gen NDP có thể gây ra nhiều vấn đề khác với võng mạc. Một đột biến liên quan đến bệnh Coats. Người bệnh gặp một số triệu chứng như rò rỉ mạch máu tại võng mạc và bong võng mạc—các lớp võng mạc tách ra dẫn đến mất thị lực. Thủy tinh thể nguyên phát tăng sản dai dẳng (PHPV) là một bệnh lý về võng mạc khác có thể do đột biến gen NDP. Trong bệnh thủy tinh thể nguyên phát tăng sản dai dẳng, phần còn lại của mạch máu trong mắt trước khi sinh vẫn tồn tại dưới dạng cuống sợi màu trắng nằm giữa mặt sau của mắt và thể thủy tinh. Thủy tinh thể nguyên phát tăng sản dai dẳng có thể gây mất thị lực do bong võng mạc, đục thủy tinh thể hoặc tăng áp lực bên trong mắt (tăng nhãn áp) có thể làm tổn thương dây thần kinh thị giác.
Ngoài ra, đột biến gen NDP có thể ảnh hưởng đến quá trình bệnh võng mạc ảnh hưởng đến một số trẻ sinh non. Lúc này, các mạch máu bất thường xuất hiện trên võng mạc và có thể gây bong võng mạc. Triệu chứng của trẻ sơ sinh mắc bệnh võng mạc do sinh non có thể cải thiện theo thời gian, tuy nhiên một số đột biến gen NDP có thể gây ra triệu chứng trầm trọng hơn.
Các tên gọi khác
- ND
- NDP_HUMAN
- Norrie disease (pseudoglioma)
- norrin
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. NDP norrin cystine knot growth factor NDP [Homo sapiens (human)]. Retrieved August 28, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/4693/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. COATS DISEASE. Retrieved August 28, 2023 from https://omim.org/entry/300216
- National Library of Medicine. NDP gene. Retrieved August 28, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/ndp/