Trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh (Postpartum Psychosis – PP) là bệnh trầm cảm xảy ra ở phụ nữ sau khi sinh. Bệnh có thể bắt đầu bất cứ lúc nào trong năm đầu tiên sau sinh với triệu chứng từ nhẹ đến nặng. Nguyên nhân gây ra trầm cảm sau sinh hiện nay vẫn chưa rõ ràng, người ta cho rằng một số yếu tố như thay đổi nội tiết và thể chất sau sinh, căng thẳng khi chăm trẻ sơ sinh có thể góp phần dẫn đến tình trạng này. Phụ nữ với tiền sử trầm cảm có nguy cơ mắc bệnh cao hơn người bình thường. Trầm cảm sau sinh có thể điều trị được.
Hội chứng “baby blues” là dạng nhẹ của bệnh trầm cảm sau sinh. Trẻ mới sinh cần được quan tâm, chăm sóc nhiều. Vì vậy, các bà mẹ cảm thấy quá sức, lo lắng, tâm trạng thay đổi vào khoảng 3-5 ngày kể từ lúc lâm bồn. Nếu tình trạng này kéo dài hơn 2 tuần, người phụ nữ có thể bị trầm cảm sau sinh.
Biểu hiện lâm sàng
Một số thay đổi sau khi sau sinh có thể gây ra các triệu chứng tương tự hội chứng “baby blues”. Nhiều bà mẹ cảm thấy choáng ngợp khi chăm sóc con giai đoạn sơ sinh. Tuy nhiên, nếu những triệu chứng trầm cảm kéo dài hơn 2 tuần, người mẹ có thể nghi ngờ bị trầm cảm sau sinh, bao gồm:
- Tâm trạng buồn và lo lắng kéo dài
- Cáu gắt
- Cảm giác tội lỗi, vô dụng, vô vọng hoặc bất lực
- Mất hứng thú với các sở thích và hoạt động xung quanh
- Mệt mỏi
- Khó tập trung, ghi nhớ hoặc đưa ra quyết định
- Mất ngủ
- Cảm giác thèm ăn bất thường, thay đổi cân nặng
- Đau đầu, chuột rút hoặc các vấn đề tiêu hóa không rõ nguyên nhân rõ ràng hoặc điều trị nhưng không thuyên giảm
- Mất gắn kết với con
- Suy nghĩ về cái chết, tự tử, làm hại bản thân hoặc em bé
Độ phổ biến
Trầm cảm sau sinh là vấn đề thường gặp ở các bà mẹ sau sinh. Cứ 9 người thì có 1 người mắc hội chứng này.
Nguyên nhân
Thay đổi nội tiết tố trong cơ thể người mẹ dẫn đến trầm cảm sau sinh. Khi mang thai, nồng độ nội tiết tố nữ estrogen và progesterone ở mức cao nhất. Trong 24 giờ đầu tiên sau khi sinh con, nồng độ hormone nhanh chóng sụt giảm về mức bình thường như trước khi mang thai.
Nồng độ hormone tuyến giáp cũng có thể giảm sau khi sinh. Tuyến giáp là tuyến nhỏ ở cổ giúp kiểm soát quá trình sử dụng và dự trữ năng lượng từ thức ăn trong cơ thể. Nồng độ hormone tuyến giáp thấp có thể gây ra các triệu chứng trầm cảm.
Tuy nhiên, trầm cảm sau sinh không bắt nguồn từ một nguyên nhân đơn lẻ. Người ta cho rằng yếu tố di truyền kết hợp môi trường sống làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh.
Một số vấn đề người mẹ thường gặp như:
- Mệt mỏi do quá trình sinh
- Suy nhược cơ thể do thiếu ngủ, chăm sóc trẻ sơ sinh khiến người mẹ có ít thời gian nghỉ ngơi
- Căng thẳng do thay đổi trong công việc và thói quen sinh hoạt
- Người mẹ chưa chuẩn bị đủ kiến thức nuôi trẻ sơ sinh, gặp nhiều khó khăn trong quá trình chăm sóc
Ngoài ra, phụ nữ tăng nguy cơ bị trầm cảm sau sinh hơn nếu họ từng mắc bệnh hoặc tiền sử gia đình bị trầm cảm hay rối loạn lưỡng cực. Người mẹ không nhận được trợ giúp từ người thân trong quá trình mang thai hoặc gặp vấn đề với những lần mang thai trước. Đôi khi, đứa trẻ sinh ra không như mong đợi của gia đình (mang thai ngoài ý muốn hoặc không đúng giới tính kỳ vọng) gây ra áp lực tâm lý đối với người mẹ.
Chẩn đoán
Quá trình chẩn đoán chủ yếu dựa vào triệu chứng và biểu hiện mà người bệnh hoặc người thân của họ ghi nhận.
Điều trị
Điều trị trầm cảm sau sinh đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe của cả mẹ và con vì có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của cả hai. Với phương pháp điều trị thích hợp, hầu hết phụ nữ cảm thấy tốt hơn và các triệu chứng của họ được cải thiện.
Điều trị trầm cảm sau sinh thường dùng phương pháp tâm lý trị liệu, có thể kết hợp thuốc.
Bên cạnh đó, các thành viên trong gia đình cần quan tâm và hỗ trợ công việc thường ngày (chăm sóc em bé, việc nhà) trong khi điều trị giúp người mẹ sớm phục hồi.
Tâm lý trị liệu
- Liệu pháp hành vi - nhận thức (Cognitive Behavioral Therapy - CBT): dạy cho người bệnh cách ứng xử và phản ứng với những tình huống khác nhau. CBT có thể thực hiện riêng lẻ hoặc theo từng nhóm.
- Liệu pháp giữa các cá nhân (Interpersonal Therapy - IPT): phương pháp dựa trên ý tưởng rằng các sự kiện giữa cá nhân và cuộc sống tác động đến tâm trạng và ngược lại. IPT giúp người bệnh cải thiện kỹ năng giao tiếp trong các mối quan hệ, phát triển mạng lưới hỗ trợ xung quanh nhằm giúp họ giải quyết khủng hoảng hoặc các vấn đề góp phần gây ra chứng trầm cảm.
Thuốc
Phụ nữ bị trầm cảm sau sinh thường dùng thuốc chống trầm cảm. Thuốc có tác dụng cải thiện cách bộ não sử dụng một số chất hóa học kiểm soát tâm trạng (ví dụ như Brexanolone, Esketamine). Nguy cơ dị tật bẩm sinh và các vấn đề khác đối với trẻ sơ sinh của những bà mẹ sử dụng thuốc chống trầm cảm là rất thấp. Tuy nhiên, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú cần trao đổi với bác sĩ trước khi sử dụng thuốc. Thuốc chống trầm cảm cần 6-8 tuần để phát huy tác dụng. Một số triệu chứng như khó ngủ, thèm ăn, vấn đề về tập trung thường cải thiện trước khi tâm trạng tốt lên. Người bệnh không tự ý dừng sử dụng thuốc đột ngột, có thể làm bệnh tái phát. Bệnh nhân có thể dùng nhiều loại thuốc khác nhau trước khi tìm ra loại thuốc cải thiện các triệu chứng của họ và có thể kiểm soát tác dụng phụ.
Liệu pháp sốc điện
Dạng di truyền
Phụ nữ tăng nguy cơ bị trầm cảm sau sinh nếu họ từng mắc bệnh hoặc tiền sử gia đình mắc trầm cảm hay rối loạn lưỡng cực.
Phòng ngừa
Trầm cảm sau sinh là bệnh phổ biến và gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Do đó, người thân và bạn bè cần quan tâm đến sức khỏe thể chất cũng như tinh thần của thai phụ nhằm hạn chế tối đa nguy cơ gây bệnh. Bên cạnh đó, người mẹ cần trang bị kiến thức nuôi dạy trẻ sơ sinh, đặc biệt là người mang thai lần đầu, tránh cảm giác choáng ngợp khi chăm trẻ sau sinh. Người mẹ chủ động nhận hỗ trợ từ những người xung quanh, dành nhiều thời gian thư giãn, giúp cơ thể thích ứng với quá trình thay đổi nội tiết tố trong cơ thể.
Các tên gọi khác
- Postpartum depression assessment
- EPDS test
References
- U.S National Library of Medicine. Postpartum Depression. Retrieved July 2, 2022 from https://medlineplus.gov/postpartumdepression.html
- National Institute of Mental Health. Perinatal Depression. Retrieved July 2, 2022 from https://www.nimh.nih.gov/health/publications/perinatal-depression
- U.S. Department of Health and Human Services. Postpartum depression. Retrieved July 2, 2022 from https://www.womenshealth.gov/mental-health/mental-health-conditions/postpartum-depression
- Center for Disease Control and Prevention. Trends in Postpartum Depressive Symptoms. Retrieved July 2, 2022 from https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/66/wr/mm6606a1.htm
- Nemours Foundation. Postpartum Depression. Retrieved July 2, 2022 from https://kidshealth.org/en/parents/ppd.html
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Postpartum Depression. Retrieved July 2, 2022 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/postpartum-depression/symptoms-causes/syc-20376617
- National Library of Medicine. Postpartum Depression Screening. Retrieved July 2, 2022 from https://medlineplus.gov/lab-tests/postpartum-depression-screening/
- National Library of Medicine. Antidepressants. Retrieved July 2, 2022 from https://medlineplus.gov/antidepressants.html
- Center for Disease Control and Prevention. Depression Treatment. Retrieved July 2, 2022 from https://www.cdc.gov/reproductivehealth/Depression/Treatments.htm
- National Institute of Mental Health. Psychotherapies. Retrieved July 2, 2022 from https://www.nimh.nih.gov/health/topics/psychotherapies