Gen HLA-DQB1
Gen HLA-DQB1 nằm trên nhiễm sắc thể 6, cung cấp hướng dẫn tạo ra một protein có vai trò thiết yếu trong hệ miễn dịch. Gen HLA-DQB1 thuộc họ gen được gọi là phức hợp kháng nguyên bạch cầu người (HLA). Phức hợp HLA giúp hệ miễn dịch phân biệt tế bào của cơ thể với các sinh vật xâm nhiễm từ bên ngoài như virus và vi khuẩn.
Chức năng chính
Phức hợp HLA là phức hợp tương thích mô chính (MHC) của người. Gen HLA-DQB1 thuộc nhóm gen MHC lớp II, chúng cung cấp các hướng dẫn để tạo ra các protein trên bề mặt một số tế bào của hệ miễn dịch. Các protein MHC lớp II gắn vào những đoạn protein (peptit) trên bề mặt tế bào khác và trình diện các peptit này trước hệ miễn dịch. Nếu nhận ra các peptit là ngoại lai (như peptit của virus hoặc vi khuẩn), hệ miễn dịch sẽ kích hoạt phản ứng để tấn công virus hoặc vi khuẩn xâm nhập.
Protein được tạo ra từ gen HLA-DQB1 gắn với protein được tạo ra từ gen HLA-DQA1—một gen MHC lớp II khác. Hai protein này liên kết tạo thành một phức hợp protein được gọi là heterodimer liên kết kháng nguyên DQαβ. Phức hợp này trình diện các peptide lạ với hệ miễn dịch để kích hoạt phản ứng miễn dịch của cơ thể.
Mỗi gen MHC lớp II có nhiều biến thể có thể xảy ra nhằm tạo điều kiện cho hệ miễn dịch phản ứng với rất nhiều các protein của sinh vật hay tế bào ngoại lai. Các nhà nghiên cứu đã xác định được hàng trăm phiên bản (alen) khác nhau của gen HLA-DQB1, mỗi phiên bản được gắn với một số cụ thể (chẳng hạn như HLA-DQB1* 06:02).
Đột biến gây bệnh
Bệnh celiac
Có ít nhất hai sự kết hợp của các biến thể gen HLA làm tăng nguy cơ phát triển bệnh celiac. Bệnh gây viêm, làm tổn thương đường ruột, các mô và cơ quan khác. Một trong những dạng halotype này được gọi là DQ2, nó bao gồm protein được tạo ra từ các biến thể gen HLA-DQB1 là HLA-DQB1*02:01 hoặc HLA-DQB1*02:02 liên kết với protein được tạo ra từ các biến thể gen HLA-DQA1 là HLA-DQA1*05:01 hoặc HLA-DQA1*05:05. Loại haplotype khác, được gọi là DQ8, bao gồm protein được tạo ra từ biến thể gen HLA-DQB1 là HLA-DQB1*03:02 liên kết với protein được tạo ra từ các biến thể gen HLA-DQA1 là HLA-DQA1*03:01 hoặc HLA-DQA1*03:02.
Các haplotype DQ2 và DQ8—có thể xảy ra độc lập hoặc cùng nhau—dường như làm tăng nguy cơ phản ứng miễn dịch không tương thích với protein gluten, có trong lúa mì, lúa mạch đen và lúa mạch. Sự cố này của hệ miễn dịch dẫn đến tổn thương các cơ quan và mô của cơ thể khi mắc bệnh celiac. Tuy nhiên, các dạng haplotype DQ2 và DQ8 cũng được tìm thấy trong 30% dân số, tuy nhiên chỉ 3% những người có các dạng haplotype này phát triển bệnh celiac.
Xem thêm Bệnh Celiac - Không dung nạp glutenTiểu đường tuýp 1
Sự kết hợp của các biến thể trong gen HLA-DQB1 và các gen HLA khác làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 1. Bệnh nhân có mức đường huyết tăng cao do thiếu hormone insulin. Nguyên nhân gây bệnh do hiện tượng tự miễn dịch xảy ra với các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy.
Nguy cơ bệnh tiểu đường tuýp 1 tăng cao nhất bởi hai loại haplotype HLA liên quan đến các biến thể của gen HLA-DQB1 và HLA-DQA1 và một gen HLA khác được gọi là HLA-DRB1. Sự kết hợp của các biến thể gen HLA được gọi là haplotype HLA. Một haplotype gọi là DR3, được viết là DRB1*03:01-DQA1*05:01-DQB1*02.Loại haplotype khác gọi là DR4, được viết là DRB1*04:01/02/04/05/08-DQA1*03:01-DQB1*02.Những người có nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường tuýp 1 cao nhất mang một bản sao của haplotype DR3 và một bản sao của haplotype DR4 trong mỗi tế bào. Các dạng haplotyp HLA khác chỉ làm tăng nhẹ nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 1, trong khi một số dạng haplotype dường như bảo vệ cơ thể khỏi phát triển bệnh. Biến thể trong những gen khác và các yếu tố môi trường dường như cũng ảnh hưởng đến nguy cơ mắc bệnh.
Xem thêm Tiểu đường tuýp 1Chứng ngủ rũ
Một phiên bản của gen HLA-DQB1 là HLA-DQB1*06:02 làm tăng nguy cơ phát triển chứng ngủ rũ do rối loạn giấc ngủ, đặc biệt trên những người cũng mắc chứng cataplexy (một dạng yếu cơ đột ngột khi phản ứng với cảm xúc mạnh như cười, ngạc nhiên hoặc tức giận). Người ta chưa rõ HLA-DQB1*06:02 gia tăng nguy cơ này như thế nào. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy chứng ngủ rũ có liên quan đến những vấn đề của hệ miễn dịch.
Các bất thường về giấc ngủ liên quan đến chứng ngủ rũ có thể bắt nguồn từ một số tế bào não biến mất tại vùng dưới đồi của não. Các tế bào này thường tạo ra những chất hóa học (được gọi là hypocretin hay orexin) có nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể. Cụ thể hơn, hypocretin điều chỉnh chu kỳ ngủ thức hàng ngày. Người ta suy đoán hệ miễn dịch bất thường có thể khiến các tế bào thần kinh sản xuất hypocretin biến mất. Tuy nhiên, hiện nay chưa có bằng chứng cho thấy các yếu tố của hệ miễn dịch là nguyên nhân gây ra sự mất mát này.
Phần lớn người mắc chứng ngủ rũ với cataplexy đều mang biến thể HLA-DQB1*06:02 và nhiều người cũng có các phiên bản khác của các gen HLA như HLA-DQA1. Tuy nhiên, những biến thể này rất phổ biến, chỉ một tỷ lệ nhỏ những người có các biến thể đặc biệt trong gen HLA phát triển chứng ngủ rũ. Các yếu tố di truyền và môi trường khác, ví dụ như một số bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn và virus, gia tăng nguy cơ phát bệnh.
Bệnh Addison tự miễn
Các biến thể bình thường của gen HLA-DQB1 làm tăng nguy cơ rối loạn tự miễn dịch khi hệ miễn dịch hoạt động sai chức năng rồi tấn công các mô và cơ quan của chính cơ thể. Các rối loạn tự miễn dịch có liên quan đến HLA-DQB1 bao gồm bệnh đa xơ cứng, bệnh da liễu và tiểu đường loại 1.
Bệnh đa xơ cứng là một bệnh mãn tính của não và tủy sống (hệ thần kinh trung ương), người bệnh bị yếu cơ, tê và gặp một loạt các vấn đề sức khỏe khác. Một số biến thể của HLA-DQB1 dường như làm tăng nguy cơ phát triển bệnh này.
Một số bằng chứng cho thấy gen HLA-DQB1 cũng có thể góp phần trong một số bênh da liễu.
Xem thêm Bệnh Addison tự miễnRụng tóc từng vùng
Suy tuyến thượng thận tự miễn
Viêm khớp tự phát thiếu niên
Các tên gọi khác
- CELIAC1
- DQB1_HUMAN
- HLA class II histocompatibility antigen, DQ beta 1 chain
- HLA-DQB
- IDDM1
- major histocompatibility complex class II beta
- MHC class II antigen DQB1
- MHC class II antigen HLA-DQ-beta-1
- MHC class II DQ beta chain
- MHC class II HLA-DQ beta glycoprotein
- MHC class2 antigen
- MHC DQ beta
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. HLA-DQB1 major histocompatibility complex, class II, DQ beta 1 [Homo sapiens (human)]. Retrieved March 22, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/3119/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MULTIPLE SCLEROSIS, SUSCEPTIBILITY TO; MS. Retrieved March 22, 2024 from https://omim.org/entry/126200
- National Library of Medicine. HLA-DQB1 gene. Retrieved March 22, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/hla-dqb1/
Gen HLA-DQB1 nằm trên nhiễm sắc thể số 6, cung cấp hướng dẫn để tạo ra một protein đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch. Gen HLA-DQB1 là một phần của họ gen được gọi là phức hợp kháng nguyên bạch cầu người (HLA). Phức hợp HLA giúp hệ thống miễn dịch phân biệt tế bào của cơ thể với các sinh vật xâm nhiễm từ bên ngoài như virus và vi khuẩn.