Đa thai và những rủi ro
Đa thai là gì?
Đa thai là khi phụ nữ mang nhiều hơn một bào thai trong cùng thai kỳ. Tên gọi tương ứng với số lượng thai nhi (ví dụ thai đôi, thai ba, thai tư). Người ta cho rằng số lượng thai càng nhiều dẫn đến rủi ro khi mang thai càng cao.
Biến chứng khi mang đa thai với thai phụ
Phụ nữ mang thai đôi hoặc đa thai có thể xuất hiện các triệu chứng mang thai với mức độ nghiêm trọng hơn so với bình thường bao gồm:
- Đau ngực
- Mệt mỏi
- Đi tiểu thường xuyên
- Khẩu vị nhạy cảm
- Ốm nghén hoặc nôn mửa
- Tăng cân nhanh trong 3 tháng đầu thai kỳ
- Nồng độ hCG cao
- Lượng alpha-fetoprotein trong máu tăng
Ngoài ra, nguy cơ phát triển các biến chứng trong thai kỳ cao. Một số vấn đề liên quan có thể xảy ra như:
- Tiền sản giật hoặc tăng huyết áp: mang đa thai có thể gây tăng huyết áp và tiền sản giật dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Do đó, thai phụ cần được theo dõi huyết áp thường xuyên.
- Tiểu đường thai kỳ: nguyên nhân chủ yếu do hormone từ nhau thai phóng thích vào máu mẹ cao. Trường hợp có 2 bánh nhau, khả năng kháng insulin tăng lên.
- Tăng nguy cơ trầm cảm sau sinh: chăm sóc 2 trẻ cùng lúc kèm theo những vấn đề về sức khỏe có thể tạo áp lực lớn về tâm lý cho thai phụ.
- Sinh non: sinh con trước 37 tuần được xem là sinh non. Phần lớn đa thai đều có thể dẫn đến sinh sớm hơn bình thường.
Biến chứng khi mang đa thai với thai nhi
Nhau bong non
Đa thai làm tăng nguy cơ nhau bong non. Đây là biến chứng nguy hiểm trong thai kỳ khiến nhau thai tách ra khỏi thành tử cung. Bất thường nhau thai dẫn đến bé không được cung cấp dinh dưỡng và oxy đầy đủ. Do đó, thai nhi có thể bị chậm phát triển trong tử cung dẫn đến sinh non và sức khỏe yếu. Thai phụ cần được cấp cứu khẩn cấp khi nhau bong non.
Hội chứng truyền máu song thai
Ngoài ra, hội chứng truyền máu song thai (twin-to-twin transfusion syndrome) cũng có khả năng xảy ra, tuy nhiên hiếm gặp. Hội chứng này thường xuất hiện trên các cặp sinh đôi cùng trứng chung bánh nhau. Các hệ thống mạch máu nuôi trong bánh nhau bị bất thường dẫn đến một trẻ nhận quá nhiều chất dinh dưỡng gọi là thai nhi nhận (recipient twin). Bé còn lại gọi là thai nhi cho (donor twin) do không nhận được nhiều dinh dưỡng.
Hội chứng truyền máu song thai là bệnh nhau thai ảnh hưởng khác nhau giữa mỗi trẻ trong cùng 1 cặp song sinh:
- Thai nhi cho: không nhận nhiều máu và nước dẫn đến tạo ra ít nước tiểu. Từ đó, bất thường này làm phát triển chứng thiếu ối và thai nhi kém phát triển.
- Thai nhi nhận: bé tạo ra nhiều nước tiểu hơn bình thường khiến bàng quang phình to và nước ối xung quanh cũng tăng lên. Chất lỏng dư thừa trong bào thai gây căng thẳng và áp lực lên tim. Do đó, nguy cơ suy tim tăng cao.
Trường hợp không được điều trị, một hoặc cả hai bé có thể tử vong. Phẫu thuật là phương pháp hiệu quả khắc phục hội chứng truyền máu song thai.
Hội chứng đảo ngược tưới máu động mạch trong song thai
Trường hợp thai đôi cùng trứng có thể phát triển hội chứng đảo ngược tưới máu động mạch trong song thai (twin reversed arterial perfusion). Đây là hội chứng hiếm gặp, tỉ lệ mắc phải 1/20.000–1/40.000 ca sinh. Trong chứng bệnh này, tim của một bào thai bơm máu cho cả hai, nên thai nhi còn lại không có tim và thường chết ngay sau sinh.
Thai chậm tăng trưởng trong tử cung
Thai tăng trưởng chậm trong tử cung (fetal growth restriction) xảy ra khi cân nặng ước tính của thai nhi nhỏ hơn bách phân vị thứ 10 so với tuổi thai. Bách phân vị dùng để kiểm tra quá trình phát triển thai nhi thông qua các chỉ số bao gồm cân nặng, chu vi vòng đầu, chiều cao bằng đánh giá siêu âm trước sinh. Cụ thể, bách phân vị thứ 10 nghĩa là 10% số trẻ cùng tuổi thai nhẹ cân hơn so với thai nhi đang được khảo sát (thai nhi được chẩn đoán nặng hơn 10 trong số 100 trẻ cùng tuổi thai.)
Thai tăng trưởng chậm trong tử cung do không nhận đủ chất dinh dưỡng dẫn đến suy giảm mô mỡ dưới da và hàm lượng nitơ, protein trong cơ thể. Trường hợp không được điều trị, máu trong cơ thể thai nhi chuyển hướng tập trung sang các cơ quan quan trọng hơn như não, tim, tuyến thượng thận và nhau thai.
Những trẻ bị chậm phát triển dẫn đến sinh non có nguy cơ cao tử vong hoặc phát triển các bệnh mãn tính.
Hội chứng thiếu máu-đa hồng cầu song thai
Hội chứng thiếu máu-đa hồng cầu song thai (twin anemia polycythemia sequence) là biến chứng nghiêm trọng hiếm gặp đối với các cặp thai đôi cùng trứng một bánh nhau. Hội chứng gây ra mất cân bằng lượng tế bào hồng cầu trao đổi giữa các cặp song sinh. Máu chủ yếu lưu thông qua các vòng tuần hoàn máu nhỏ trong bánh nhau. Khi xảy ra bất thường, máu từ một bé (thai nhi cho) sẽ truyền sang bé còn lại (thai nhi nhận). Từ đó, thai nhi cho bị thiếu máu và thai nhi nhận bị đa hồng cầu.
Khác với hội chứng truyền máu song thai, thiếu máu-đa hồng cầu song thai thường không được phát hiện trước sinh do không gây ra đa ối hoặc thiếu ối. Bất thường có thể được phát hiện thông qua siêu âm doppler. Phẫu thuật laser nội soi thai nhi là lựa chọn điều trị phổ biến, tuy nhiên một số biến chứng và rủi ro có thể phát sinh.
Biến chứng khi sinh non
Những cặp song sinh hoặc đa thai có nguy cơ cao dẫn đến sinh non. Khi đó, những biến chứng liên quan đến sinh non có thể thể phát triển, gây ảnh hưởng đến sức khỏe thai nhi.
Một số vấn đề về sức khỏe phổ biến khi các cặp thai đôi sinh non bao gồm:
- Xuất huyết não
- Hô hấp kém do phổi phát triển bất thường
- Chứng ngưng thở
- Khó khăn trong chăm sóc và cho ăn
- Trẻ nhẹ cân khi sinh
- Bệnh võng mạc ở trẻ sinh non
Ngoài ra, đa thai còn ảnh hưởng đến sức khỏe của em bé sau sinh. Tỷ lệ mắc hội chứng suy hô hấp trẻ sơ sinh tăng theo số lượng bào thai. Trong đó, nguy cơ mắc bệnh của trường hợp sinh ba chiếm 23%, sinh tư chiếm 65%, sinh năm đến 75%. Đối với sinh đôi, bé trai hoặc đứa trẻ thứ hai (sinh ra sau) có nguy cơ mắc vấn đề hô hấp cao hơn. Khả năng bị viêm ruột hoại tử (necrotizing enterocolitis) tăng bốn lần đối với các cặp sinh đôi một bánh nhau. Ngoài ra, suy giảm chức năng não phụ thuộc vào tuổi thai và cân nặng khi sinh. Người ta cho rằng tỷ lệ mắc chứng này trên cặp song sinh cùng trứng cao hơn gấp 4 lần so với cặp sinh đôi khác trứng.
Độ phổ biến
Đa thai phổ biến hơn trong những năm gần đây do nhiều người sử dụng thuốc và liệu pháp hỗ trợ sinh sản như IVF. Tỉ lệ mang đa thai tại Nhật Bản khoảng 1,3/1000 ca sinh. Tỉ lệ này thay đổi theo từng khu vực địa lý, người ta ước tại Mỹ và Châu Âu là 8/1000 ca sinh và tại Nigeria là 50/1000 ca sinh.
Nguyên nhân
Trong quá trình thụ tinh, tinh trùng kết hợp với trứng tạo thành phôi, sau đó phát triển thành cơ thể hoàn chỉnh.
Hai dạng đa thai phổ biến bao gồm:
- Cùng trứng: một trứng đã thụ tinh phân tách thành nhiều phôi riêng biệt nhưng có bộ nhiễm sắc thể giống hệt nhau
- Khác trứng: nhiều trứng được thụ tinh bởi nhiều tinh trùng cùng lúc tạo thành nhiều phôi với bộ nhiễm sắc thể khác nhau
Sinh đôi hoặc đa thai cùng trứng tạo ra những đứa trẻ giống hệt nhau từ vẻ bề ngoài, giới tính sinh học và bộ gen. Trường hợp đa thai khác trứng, những trẻ sinh ra như những anh chị em ruột đơn thuần. Do đó, chúng thường khác nhau về giới tính và bộ gen.
Một số yếu tố có thể làm tăng tỷ lệ đa thai, bao gồm:
- Phụ nữ trên 30 tuổi (nguy cơ rụng nhiều trứng cùng lúc tăng cao khi lớn tuổi)
- Sử dụng một số loại thuốc kích thích rụng trứng
- Thực hiện các biện pháp hỗ trợ sinh sản
- Béo phì
Một yếu tố làm tăng tỷ lệ mang đa thai có thể xem xét là di truyền, khi thai phụ là trẻ đa thai hoặc gia đình có tiền sử đa thai làm tăng khả năng mang nhiều bào thai. Đặc điểm này được di truyền theo dòng mẹ.
Ngoài ra, trong phương pháp hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm IVF, người ta thường chuyển nhiều trứng đã được thụ tinh vào tử cung nhằm tăng tỉ lệ đậu thai.
Chẩn đoán
Khi mang đa thai, một số dấu hiệu trong thai kỳ có thể nghiêm trọng hơn mức bình thường như:
- Ốm nghén nặng
- Tăng cân nhanh trong ba tháng đầu
- Nồng độ hormone hCG tăng cao
- Lượng alpha-fetoprotein cao trong máu mẹ
Tuy nhiên, siêu âm là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất cho các trường hợp đa thai. Ngoài ra, đa thai có thể xác định thông qua siêu âm Doppler thai nhi khi có nhiều hơn một nhịp tim .
Điều trị
Thai phụ mang thai đôi, thai đa gặp nhiều vấn đề về thể chất lẫn tinh thần. Do đó, họ cần hỗ trợ một chế độ dinh dưỡng đầy đủ chất bao gồm hematinic và axit folic. Thai nhi phát triển gây áp lực lên cột sống và khớp chậu. Những bài tập vật lý trị liệu trong giai đoạn ba tháng giữa thai kỳ có thể giúp cải thiện vấn đề này. Thai phụ nên thăm khám sản khoa định kỳ 4 tuần một trong vòng 6 tháng đầu. Tần suất này tăng lên 2 lần một tuần cho đến khi đủ 8 tháng.
Thai đôi có thể thực hiện phương pháp sinh qua ngã âm đạo, tuy nhiên thai ngôi mông nên sinh mổ. Chăm sóc sản khoa khi sinh bao gồm giám sát rối loạn chuyển dạ và nguy cơ băng huyết sau sinh. Trường hợp sinh non cần chuẩn bị các phương pháp hỗ trợ thích hợp.
Với những ca thai đôi phát triển hội chứng truyền máu song thai, phẫu thuật bằng laser chỉnh sửa mạng lưới mạch máu có thể được chỉ định. Siêu âm tim thai nhằm loại trừ khả năng mắc chứng hẹp phổi trẻ sơ sinh. Sau 26 tuần, hội chứng không thể điều trị dứt điểm, do đó thai phụ cần kích thích chuyển dạ và sinh non.
Trong song thai một màng ối, trường hợp một bào thai chết dẫn đến bào thai còn lại tăng nguy cơ hạ huyết áp cấp tính và tăng nguy cơ tử vong từ 10–15%. Ngoài ra, bào thai sống sót còn kèm theo một số biểu hiện tổn thương nội tạng do thiếu máu cục bộ bao gồm u nang não hoặc vỡ thành bụng trước. Liệu pháp điều trị có thể là quang đông dây rốn nhằm tối ưu hóa khả năng sống sót của thai nhi.
Lời kết
Thai phụ được chẩn đoán mang thai đôi hoặc đa thai cần được chăm sóc đặc biệt và theo dõi định kỳ. Thai phụ cần ăn uống đầy đủ, chủ yếu là protein và nước. Nạp đầy đủ lượng dinh dưỡng cần thiết giúp thai nhi phát triển bình thường. Trung bình, một bé tiêu thụ 300 calo mỗi ngày, do đó, trường hợp thai đôi cần bổ sung thêm 600 calo vào chế độ ăn hàng ngày. Chế độ ăn đặc biệt có thể cần hướng dẫn của bác sĩ. Ngoài ra, thể dục nhẹ nhàng hoặc yoga trước sinh giúp nâng cao sức khỏe và cải thiện tinh thần.
Mẹ bầu hãy trao đổi với bác sĩ khi có dấu hiệu và triệu chứng của những biến chứng trong thai kỳ.
References
- National Library of Medicine. Twin Births. Retrieved 26 July 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493200/
- National Library of Medicine. Twin-to-Twin Transfusion Syndrome. Retrieved 26 July 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK563133/
- National Library of Medicine. Perinatal Problems in Multiple Births. Retrieved 26 July 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2954517/
- Cleveland Clinic. Twin Pregnancy. Retrieved 26 July 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/23158-twin-pregnancy
- Cleveland Clinic. Expecting Twins or Triplets. Retrieved 26 July 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/9710-expecting-twins-or-triplets
- Mayo Clinic. Twin pregnancy: What twins or multiples mean for mom. Retrieved 26 July 2023 from https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/pregnancy-week-by-week/in-depth/twin-pregnancy/art-20048161