Gen XPA
Gen XPA nằm trên nhiễm sắc thể số 9, cung cấp hướng dẫn tạo ra một protein liên quan đến công đoạn sửa chữa ADN bị hư hỏng. Bình thường, ADN có thể bị tổn thương bởi tia cực tím (UV) từ mặt trời, các hóa chất độc hại, bức xạ và các gốc tự do.
Chức năng chính
Tổn thương ADN xảy ra thường xuyên, nhưng có thể được tế bào sửa chữa trước khi chúng kịp gây ra vấn đề. Một trong những cơ chế chính mà tế bào sử dụng để sửa chữa ADN gọi là sửa chữa cắt bỏ nucleotide (nucleotide excision repair - NER). Trong quá trình sửa chữa, protein XPA xác nhận tổn thương ADN và ổn định ADN khi nó được xử lý. Protein XPA gắn vào các khu vực của ADN bị hư hỏng, nơi nó tương tác với nhiều protein khác như một phần của một phức hợp lớn. Protein trong phức hợp này sẽ tháo đoạn ADN hỏng và cắt bỏ phần bất thường rồi cuối cùng thay thế bằng ADN mới.
Đột biến gây bệnh
Khô da sắc tố
Ít nhất 25 đột biến gen XPA gây ra bệnh khô da sắc tố (xeroderma pigmentosum). Bệnh có một dạng rất nghiêm trọng phổ biến tại Nhật Bản hơn các quần thể khác. Hầu hết những người Nhật Bản mắc bệnh khô da sắc tố có cùng một đột biến gen XPA (IVS3AS, G>C) khiến tế bào hoàn toàn không thể sản xuất protein XPA. Ngoài ra, các đột biến gen XPA khác được báo cáo tại Nhật Bản và các nơi khác dẫn đến một phiên bản protein XPA bị lỗi hoặc làm giảm đáng kể lượng protein XPA được tạo ra trong tế bào.
Thiếu một phần hoặc toàn bộ protein XPA khiến tế bào khó sửa chữa được các tổn thương ADN như bình thường. Do đó, những bất thường cứ tích tụ theo thời gian trong ADN cho đến khi đủ để làm tế bào hoạt động sai rồi cuối cùng trở thành tế bào ung thư hoặc chết đi. Trục trặc trong công đoạn sửa chữa ADN khiến những người mắc bệnh khô da sắc tố cực kỳ nhạy cảm với tia UV từ ánh sáng mặt trời. Khi tia UV làm hỏng các gen kiểm soát quá trình phát triển và phân chia tế bào, các tế bào có thể phát triển quá nhanh và mất kiểm soát, từ đó những người mắc bệnh khô sa sắc tố có nguy cơ phát triển ung thư cao hơn rất nhiều so với bình thường. Ung thư xảy ra thường xuyên nhất tại những vùng cơ thể tiếp xúc với ánh nắng mặt trời như da và mắt.
Khi khô da sắc tố gây ra bởi đột biến gen XPA, nó thường liên quan đến các bất thường thần kinh tiến triển, bao gồm mất thính giác, phối hợp kém, đi lại khó khăn, khó vận động, mất chức năng trí tuệ, khó nuốt và nói chuyện, co giật. Mặc dù não không tiếp xúc với tia UV, các vấn đề về thần kinh có thể do những tổn thương ADN tích tụ. Người ta nghi ngờ còn các yếu tố khác làm hỏng ADN trong tế bào thần kinh. Chưa rõ tại sao một số người bệnh lại phát triển các bất thường về thần kinh trong khi người khác thì không.
Các tên gọi khác
- xeroderma pigmentosum, complementation group A
- XP1
- XPA_HUMAN
- XPAC
References
- Genetic Testing Information. XPA XPA, DNA damage recognition and repair factor [ Homo sapiens (human) ]. Retrieved January 4, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/7507
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. XPA, DNA DAMAGE RECOGNITION AND REPAIR FACTOR; XPA. Retrieved January 4, 2022 from https://omim.org/entry/611153
- U.S National Library of Medicine. XPA gene. Retrieved December January 4, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/xpa/