Rh không tương thích
Rh là gì?
Con người có bốn nhóm máu chính gồm A, B, O và AB được phân loại được dựa trên các thụ thể trên bề mặt của tế bào máu. Một nhóm máu khác gọi là Rh, một loại protein có mặt trên các tế bào hồng cầu. Nếu các tế bào hồng cầu của một người có protein Rh, nghĩa là người đó có Rh dương tính. Ngược lại, Một người có Rh âm tính nếu các tế bào hồng cầu không có protein Rh. Hầu hết mọi người đều dương tính với Rh.
Rh dương tính hay Rh âm tính không ảnh hưởng đến sức khỏe. Nhưng nó có thể ảnh hưởng đến thai nhi khi người mẹ có Rh âm tính và thai nhi có Rh dương tính.
Yếu tố Rh được di truyền từ cha mẹ sang con cái thông qua gen.
Rh không tương thích là gì?
Rh không tương thích hay bệnh Rh là một loại bệnh thiếu máu nguy hiểm, khi một người không có đủ tế bào hồng cầu khỏe mạnh để vận chuyển oxy đến phần còn lại của cơ thể. Bệnh xảy ra khi máu của người mẹ có Rh âm tính và máu của thai nhi có Rh dương tính, nghĩa là máu của mẹ và bé không tương thích với nhau. Nếu chúng trộn lẫn vào nhau, cơ thể người mẹ sẽ tạo ra kháng thể Rh đi qua nhau thai vào cơ thể của bé, tấn công và phá hủy hồng cầu của thai nhi.
Khi mang thai, một lượng nhỏ máu của bé có thể trộn lẫn với máu người mẹ trong các trường hợp sau:
- Máu của bé trộn lẫn với máu mẹ qua nhau thai.
- Làm các xét nghiệm như chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau.
- Ra máu khi mang thai.
- Bác sĩ nắn bụng khi em bé ở tư thế ngôi mông (hướng chân xuống thay vì hướng đầu xuống) trước khi chuyển dạ.
- Bị tác động vào bụng khi mang thai.
- Bị sẩy thai hoặc mang thai ngoài tử cung.
Nguyên nhân
Khi mang thai, máu từ thai nhi có thể đi vào máu người mẹ, đặc biệt trong quá trình sinh nở. Nếu người mẹ âm tính với Rh và thai nhi dương tính với Rh, cơ thể người mẹ sẽ phản ứng với máu của thai nhi như một chất lạ.
Cơ thể người mẹ sẽ tạo ra các kháng thể chống lại Rh dương tính của thai nhi. Những kháng thể này thường không gây ra vấn đề gì trong lần mang thai đầu tiên nếu máu người mẹ chưa từng tiếp xúc với Rh dương tính trước đó. Do em bé thường được sinh ra trước khi kháng thể phát triển đủ nhiều để có thể tấn công. Tuy nhiên, các kháng thể vẫn ở trong cơ thể người mẹ khi chúng đã hình thành. Do đó, sự không tương thích Rh có nhiều khả năng gây ra các vấn đề từ lần mang thai thứ hai hoặc sau này (nếu em bé sau lại có Rh dương tính).
Dấu hiệu, triệu chứng và biến chứng
Rh không tương thích không gây dấu hiệu hoặc triệu chứng ở phụ nữ mang thai. Ở trẻ sơ sinh, tình trạng này có thể dẫn đến thiếu máu tán huyết, khi các tế bào hồng cầu bị phá hủy nhanh hơn mức cơ thể tạo ra. Các tế bào hồng cầu chứa hemoglobin, một loại protein giàu chất sắt có chức năng vận chuyển oxy đến cơ thể. Nếu không có đủ hồng cầu và hemoglobin, em bé sẽ không nhận đủ oxy.
Thiếu máu tán huyết có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng từ nhẹ đến nặng ở trẻ sơ sinh, chẳng hạn như vàng da và tích nước.
Khi các tế bào hồng cầu chết đi, chúng sẽ giải phóng hemoglobin vào máu. Hemoglobin bị phá vỡ tạo thành một hợp chất gọi là bilirubin làm cho da và mắt có màu hơi vàng. Mức độ cao của bilirubin có thể dẫn đến tổn thương não.
Sự tích tụ của chất lỏng là kết quả của suy tim. Nếu không có đủ tế bào hồng cầu, tim của em bé phải làm việc nhiều hơn để di chuyển máu giàu oxy đi khắp cơ thể. Sự căng thẳng này có thể dẫn đến suy tim.
Suy tim có thể khiến chất lỏng tích tụ ở nhiều bộ phận của cơ thể. Khi điều này xảy ra ở thai nhi hoặc trẻ sơ sinh, được gọi là phù thai.
Thiếu máu tán huyết nghiêm trọng có thể gây tử vong ngay từ lúc mới sinh hoặc ngay sau đó.
Nguy cơ Rh không tương thích
Thai nhi có nguy cơ mắc bệnh Rh chỉ khi chúng có Rh dương tính và người mẹ có Rh âm tính. Bé có Rh dương tính tùy thuộc vào nhóm máu của người bố và người mẹ:
- Nếu cả bố và mẹ đều dương tính với Rh: Máu của bé là Rh dương tính và không có nguy cơ mắc bệnh Rh.
- Nếu cả bố và mẹ đều âm tính với Rh: Máu của bé là Rh âm tính và không có nguy cơ mắc bệnh Rh.
- Nếu bố có Rh âm tính và mẹ có Rh dương tính: Máu của bé có thể là Rh âm tính hoặc dương tính. Tuy nhiên, người mẹ có Rh dương tính sẽ không gây ảnh hưởng đến thai nhi.
- Nếu bố có Rh dương tính và mẹ có Rh âm tính: ít nhất 50% khả năng bé có Rh dương tính, bé có nguy cơ mắc bệnh Rh và cần được kiểm tra chặt chẽ.
Chẩn đoán
Rh hhông tương thích được chẩn đoán bằng xét nghiệm máu. Đế biết liệu thai nhi có đang mắc bệnh thiếu máu tán huyết hay không và mức độ nghiêm trọng của nó, các bác sĩ có thể sử dụng các xét nghiệm nâng cao, chẳng hạn như siêu âm.
Nếu người phụ nữ đang mang thai, bác sĩ sẽ yêu cầu xét nghiệm máu đơn giản trong lần khám tiền sản đầu tiên để biết người mẹ có Rh dương tính hay âm tính.
Nếu người mẹ âm tính với Rh, bác sĩ có thể thực hiện một xét nghiệm khác để sàng lọc kháng thể. Xét nghiệm này cho biết liệu người mẹ có kháng thể Rh trong máu kay không. Nếu có kháng thể có nghĩa là người mẹ đã từng tiếp xúc với nhóm máu Rh dương tính.
Nếu người mẹ âm tính với Rh và không có kháng thể, cha của đứa bé sẽ được xét nghiệm để dự đoán nhóm máu của bé. Nếu người cha âm tính với Rh, bé sẽ có nhóm máu Rh âm tính. Do đó, không có nguy cơ không tương thích Rh. Tuy nhiên, nếu cha đứa bé dương tính với Rh, ít nhất 50% bé có máu Rh dương tính. Do đó, có nguy cơ cao bé không tương thích Rh với mẹ.
Nếu nghi ngờ thai có Rh dương tính, bác sĩ có thể làm xét nghiệm chọc dò dịch ối để xác định nhóm máu của bé. Xét nghiệm này cũng có thể được sử dụng để đo nồng độ bilirubin. Nồng độ bilirubin càng cao thì khả năng bé mắc bệnh thiếu máu tán huyết càng lớn.
Nếu đã biết hoặc nghi ngờ có sự không tương thích Rh, bác sĩ sẽ xét nghiệm tìm kháng thể Rh một hoặc nhiều lần trong khi mang thai. Xét nghiệm này thường được thực hiện ít nhất một lần vào tháng thứ sáu hoặc thứ bảy của thai kỳ. Kết quả xét nghiệm này cũng có thể cho thấy tình trạng thiếu máu tán huyết của bé. Mức độ kháng thể càng cao cho thấy tình trạng thiếu máu càng nặng.
Để kiểm tra xem bé có bị thiếu máu tán huyết hay không, bác sĩ cũng có thể sử dụng một xét nghiệm gọi là siêu âm Doppler. Bác sĩ sẽ sử dụng xét nghiệm này để đo tốc độ máu chảy qua động mạch trong đầu bé. Siêu âm Doppler sử dụng sóng âm thanh để đo tốc độ di chuyển của máu. Máu chảy càng nhanh thì nguy cơ thiếu máu càng lớn do tình trạng thiếu máu sẽ khiến tim bé phải bơm máu nhiều hơn.
Điều trị
Mục tiêu của việc điều trị tình trạng Rh không tương thích là đảm bảo rằng thai nhi khỏe mạnh và giảm nguy cơ mắc bệnh này trong những lần mang thai sau này.
Điều trị Rh không tương thích
Nếu không tương thích Rh được chẩn đoán trong khi mang thai, người mẹ sẽ được tiêm globulin miễn dịch Rh trong tháng thứ 7 của thai kỳ và 72 giờ sau khi sinh.
Globulin miễn dịch Rh chứa các kháng thể Rh gắn vào các tế bào máu Rh dương tính của thai nhi trong máu người mẹ, chúng phá hủy hồng cầu trước khi cơ thể người mẹ tạo ra kháng thể. Khi đó, cơ thể người mẹ không phản ứng với các tế bào Rh dương tính của bé. Globulin miễn dịch phải được tiêm vào đúng thời điểm để hoạt động hiệu quả.
Khi cơ thể người mẹ đã tạo ra kháng thể trước đó, thuốc sẽ không có tác dụng.
Điều trị thiếu máu tán huyết
Trong trường hợp bé bị thiếu máu nhẹ, có thể không cần điều trị hoặc có thể dùng một loại thuốc gọi là erythropoietin và bổ sung sắt. Những phướng pháp điều trị này có thể thúc đẩy cơ thể tạo ra tế bào hồng cầu.
Nếu thiếu máu tán huyết dạng nặng, bé có thể được truyền máu qua dây rốn. Nếu tình trạng thiếu máu nghiêm trọng và bé gần đủ tháng, bác sĩ có thể cho mẹ sinh sớm.
Bé sơ sinh bị thiếu máu nặng có thể được điều trị bằng truyền máu. Quy trình này bao gồm việc loại bỏ từ từ máu của bé sơ sinh và thay thế bằng máu hoặc huyết tương của người hiến tặng.
Bé sơ sinh cũng có thể được điều trị bằng đèn đặc biệt để giảm lượng bilirubin trong máu. Việc làm giảm bilirubin trong máu rất quan trọng vì ngoài vàng da, hợp chất này có thể gây tổn thương não.
Phòng ngừa
Nếu người phụ nữ âm tính với Rh, nguy có mắc các vấn đề do không thương thích Rh sẽ cao hơn khi người đó tiếp xúc với nhóm máu Rh dương tính trước khi mang thai. Dó đó, để tránh tình trạng này xảy ra, cần tiêm globulin miễn dịch Rh mỗi khi sinh em bé có Rh dương tính hoặc tiếp xúc với máu Rh dương tính. Một người có thể tiếp xúc với Rh dương tính khi:
- Nhận máu không tương thích từ người hiến tặng.
- Cấy ghép tế bào gốc máu và tủy.
- Tiêm bằng kim tiêm có chứa máu Rh dương tính
- Sẩy thai hoặc phá thai.
- Các vấn đề trong quá trình mang thai như các xét nghiệm xâm lấn thai (chọc ối, sinh thiết gai nhau) hay các tác động vào vùng bụng khi mang thai.
References
- U.S. National Library of Medicine. Rh Incompatibility. Retrieved April 7, 2021 from https://medlineplus.gov/rhincompatibility.html
- National Heart, Lung, and Blood Institute. Rh Incompatibility. Retrieved April 7, 2021 from https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/rh-incompatibility
- March of Dimes Birth Defects Foundation. Rh disease. Retrieved April 7, 2021 from https://www.marchofdimes.org/complications/rh-disease.aspx
- U.S National Library of Medicine. Rh Incompatibility. Retrieved April 7, 2021 from https://medlineplus.gov/ency/article/001600.htm
- Mayo Clinic. Rh factor blood test. Retrieved April 7, 2021 from https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/rh-factor/about/pac-20394960?p=1
- Nemours Foundation. Rh Incompatibility. Retrieved April 7, 2021 from https://kidshealth.org/en/parents/rh.html
- The American College of Obstetricians and Gynecologist. The Rh Factor: How It Can Affect Your Pregnancy. Retrieved April 7, 2021 from https://www.acog.org/womens-health/faqs/the-rh-factor-how-it-can-affect-your-pregnancy
- National Health Service. Rhesus disease. Retrieved April 7, 2021 from https://www.nhs.uk/conditions/rhesus-disease/
- Stanford Children' Health. Rh Disease. Retrieved April 7, 2021 from https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=rh-disease-90-P02498