Bệnh Rubella
Bệnh rubella là gì?
Rubella hay bệnh sởi Đức là bệnh truyền nhiễm do virus gây ra. Bệnh thường xảy ra trên trẻ em và thanh niên chưa có miễn dịch (chưa tiêm phòng hoặc mắc bệnh). Bệnh không nguy hiểm với người bình thường, tuy nhiên nhiễm rubella trong 10 tuần đầu thai kỳ có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng như sẩy thai và thai chết lưu. Ngoài ra, thai nhi còn mắc hội chứng rubella bẩm sinh (congenital rubella syndrome) dẫn đến nhiều dị tật nghiêm trọng.
Biểu hiện lâm sàng
Khoảng 25–50% trường hợp nhiễm rubella sau sinh không có triệu chứng, chủ yếu là trẻ nhỏ. Thời gian ủ bệnh kéo dài từ 14 đến 21 ngày, sau đó bệnh tiến triển với những biểu hiện bao gồm sốt nhẹ, khó chịu, chán ăn, nhức đầu, đau hạch. Sưng hạch thường liên quan đến hạch bạch huyết sau tai, dưới chẩm và cổ tử cung.
Phát ban là biểu hiện đầu tiên đối với trẻ em mắc bệnh. Những nốt sần màu đỏ hoặc hồng khởi phát trên mặt và nhanh chóng lan rộng ra thân và tứ chi, đôi khi phát ban dưới dạng xuất huyết. Những nốt này thường kéo dài trong vòng 3 ngày và mờ dần. Xuất huyết trên vòm miệng mềm (đốm Forchheimer) xảy ra với khoảng 20% số bệnh nhân.
Ngoài ra, một số triệu chứng có thể bao gồm:
- Ho và đau họng
- Sổ mũi
- Nhức đầu
- Mắt đỏ và ngứa
- Đau khớp (chủ yếu phụ nữ trẻ tuổi)
Bệnh rubella có thể lành tính, tuy nhiên lại nguy hiểm với bệnh nhân đang mang thai. Trường hợp nhiễm rubella vào tuần 12–20 của thai kỳ, các triệu chứng và hậu quả thường nhẹ. Khi thai kỳ đủ 20 tuần trở đi, bệnh thường không gây bất kì vấn đề gì về sức khỏe. Tuy nhiên, mắc bệnh trong quá trình tạo phôi (12 tuần đầu của thai kỳ) có thể dẫn đến hội chứng rubella bẩm sinh. Hội chứng khởi phát ba dị tật thai bao gồm đục thủy tinh thể, dị tật tim bẩm sinh và điếc thần kinh.
Nhiều bất thường khác đã được ghi nhận do hội chứng rubella bẩm sinh gây ra như:
- Trẻ sơ sinh nhẹ cân
- Thiếu máu tán huyết
- Gan, lách to
- Viêm màng não
- Xuất huyết giảm tiểu cầu
Những biểu hiện khác của hội chứng bao gồm các tật về mắt như bệnh võng mạc, tăng nhãn áp, viêm màng mạch, thiểu sản mống mắt và tật mắt nhỏ. Ngoài ra, trẻ có thể mắc chứng còn ống động mạch, thiểu sản động mạch phổi, chậm phát triển tâm thần vận động và tật đầu nhỏ.
Điếc bẩm sinh là dị tật phổ biến trong phần lớn các trường hợp. Với những trẻ sống sót qua giai đoạn sơ sinh, ngoài các dị tật nghiêm trọng chúng còn có nguy cơ mắc bệnh tự kỷ, bất thường nội tiết tố và thần kinh khởi phát muộn.
Độ phổ biến
Khoảng 26.000 trường hợp mắc rubella trên toàn thế giới mỗi năm, phổ biến nhất tại Châu Á, Châu Phi và Trung Đông. Tại những khu vực rubella là bệnh bản địa, ước tính tỷ lệ mắc phải khoảng 1,3/100.000 người.
Đối với trẻ em, bệnh phổ biến trên cả bé trai và bé gái. Tuy nhiên, với người trường thành, rubella ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều hơn nam giới.
Nguyên nhân
Virus rubella (còn gọi là virus RuV) là thành viên của chi Rubivirus thuộc họ Matonaviridae. Đây là loại virus có lõi vật chất di truyền là chuỗi ARN sợi đơn bao bọc ngoài bởi lớp vỏ protein. Chúng sử dụng tế bào người để tạo ra nhiều bản sao và lây truyền sang vật chủ khác.
Rubella rất dễ lây lan từ người này sang người khác khi ho, hắt hơi hoặc chạm vào các bề mặt có virus. Nó cũng có thể lây truyền từ mẹ sang con. Bệnh nhân không khởi phát các triệu chứng vẫn có thể lây nhiễm cho người khác.
Chẩn đoán
Chẩn đoán lâm sàng bệnh rubella gặp nhiều khó khăn do các biểu hiện nhẹ và không đặc trưng. Do đó, bác sĩ dựa vào kết quả xét nghiệm máu để chẩn đoán bệnh rubella.
Các xét nghiệm được sử dụng để chẩn đoán rubella bao gồm:
- Xét nghiệm máu
- Mẫu phết mũi hoặc họng
- Xét nghiệm nước tiểu
Nếu kết quả xét nghiệm mẫu phết mũi, cổ họng hoặc nước tiểu dương tính, bệnh nhân đang nhiễm rubella. Trường hợp người bệnh đã có kháng thể với rubella, kết quả xét nghiệm máu dương tính. Kháng thể là các protein đặc biệt giúp cơ thể chống lại những yếu tố ngoại nhiễm như virus và vi khuẩn.
Nhiễm rubella bẩm sinh có thể được chẩn đoán trước khi sinh bằng xét nghiệm IgM trong máu thai nhi. Ngoài ra, phương pháp RT-PCR có thể được chỉ định nhằm phát hiện ARN rubella trong nước ối, máu thai nhi hoặc sinh thiết nhung mao màng đệm. Trong giai đoạn sơ sinh, trẻ có thể được chẩn đoán bằng huyết thanh nhằm đánh giá IgM đặc hiệu rubella trong vòng 6 tháng đầu đời.
Điều trị
Điều trị bệnh rubella mắc phải sau sinh chủ yếu bằng thuốc chống viêm không steroid nhằm giảm sốt, đau khớp và viêm khớp. Đối với phụ nữ mang thai, điều trị phụ thuộc vào tuổi thai. Nhiễm bệnh xảy ra trước 18 tuần, thai nhi có nguy cơ cao bị nhiễm rubella và dị tật bẩm sinh, do đó thai phụ có thể cân nhắc tiếp tục thai kỳ. Trường hợp phơi nhiễm sau khi thai đã đủ 18 tuần, thai phụ có thể tiếp tục mang thai kết hợp siêu âm theo dõi thường xuyên.
Trẻ em mắc hội chứng rubella bẩm sinh nên điều trị theo triệu chứng và cơ quan bị ảnh hưởng. Quá trình điều trị cần tiếp cận và đánh giá đa ngành bao gồm nhi khoa, nhãn khoa, tim mạch, thính giác và phát triển thần kinh. Ngoài ra, trẻ nên được theo dõi lâu dài các biểu hiện muộn.
Phòng ngừa
Phương pháp phòng ngừa tốt nhất là tiêm vaccine với hiệu quả bảo vệ lên đến 97%. Cả trẻ em và người lớn đều có thể tiêm phòng rubella.
Nếu dự định mang thai, phụ nữ nên tiêm phòng hoặc xét nghiệm kháng thể rubella trước ít nhất một tháng.
Các cách khác ngăn ngừa rubella bao gồm:
- Rửa tay thường xuyên
- Không dùng chung vật dụng cá nhân
- Che miệng và mũi khi hắt hơi hoặc ho
- Tránh đi đến nơi có dịch rubella
Lời kết
Rubella là một bệnh tương đối phổ biến tại Việt Nam, bệnh thường lành tính với đa số người dân, nhưng có thể gây nhiều hậu quả nghiêm trọng cho phụ nữ mang thai. Nếu dự định có thai, phụ nữ nên tiêm vaccine rubella để phòng ngừa hiệu quả các dị tật mà bệnh có thể gây ra cho thai nhi.
References
- U.S National Library of Medicine. Rubella. Retrieved 24 July 2023 from https://medlineplus.gov/rubella.html
- Cleveland Clinic. Rubella (German Measles). Retrieved 24 July 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17798-rubella
- Frontiers. The Impact of Rubella Virus Infection on a Secondary Inflammatory Response in Polarized Human Macrophages. Retrieved 24 July 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fimmu.2021.772595/full
- Mayo Clinic. Rubella. Retrieved 24 July 2023 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rubella/symptoms-causes/syc-20377310
- MSD Manuals. Rubella. Retrieved 24 July 2023 from https://www.msdmanuals.com/professional/pediatrics/common-viral-infections-in-infants-and-children/rubella
- National Library of Medicine. Rubella. Retrieved 24 July 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559040/