5 tác hại hàng đầu của hút thuốc lá
Hút thuốc lá là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu hiện nay trên toàn thế giới. Theo thống kê, cứ 5 trường hợp tử vong tại Mỹ thì có 1 ca liên quan đến thuốc lá. Người hút thuốc có tuổi thọ bình quân ngắn hơn 10 năm so với người chưa bao giờ hút thuốc. Hầu hết mọi người đều biết hút thuốc có thể gây ung thư, tuy nhiên nó cũng có thể dẫn đến một số bệnh lý khác và tổn thương gần như mọi cơ quan bao gồm phổi, tim, mạch máu, hệ sinh sản, miệng, da, mắt và xương.
Thuốc lá gây ung thư
Hút thuốc lá gây ra khoảng 20% tổng số ca ung thư và xấp xỉ 30% ca tử vong do ung thư tại Hoa Kỳ. Khoảng 80% trường hợp ung thư phổi, cũng như khoảng 80% trường hợp tử vong do ung thư phổi bắt nguồn từ hút thuốc lá. Ung thư phổi là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do ung thư tại Hoa Kỳ.
Hút thuốc cũng làm tăng nguy cơ mắc các loại ung thư khác như sau:
- Miệng
- Thanh quản
- Cổ họng
- Thực quản
- Thận
- Cổ tử cung
- Gan
- Bàng quang
- Tụy
- Dạ dày
- Trực tràng
Thuốc lá cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh bạch cầu dòng tủy cấp tính.
Thuốc lá gây bệnh phổi
Thuốc làm hỏng đường thở và các túi khí nhỏ trong phổi ngay sau khi bắt đầu hút thuốc, theo thời gian chức năng phổi tiếp tục xấu đi nếu tiếp tục hút. Tuy nhiên, tổn thương phổi diễn tiến chậm nên có thể mất nhiều năm để người bệnh phát hiện các vấn đề liên quan đến phổi.
Phổi bị tổn thương có thể dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như tắc nghẽn phổi mãn tính (Chronic Obstructive Pulmonary Disease – COPD). Hút thuốc cũng có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng phổi như viêm phổi và lao, nó có thể làm trầm trọng thêm một số bệnh phổi hiện hữu vd hen suyễn.
Tắc nghẽn phổi mãn tính
Tắc nghẽn phổi mãn tính là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Hoa Kỳ, bao gồm cả viêm phế quản mãn tính (chronic bronchitis) và khí phế thũng (emphysema). Hầu hết người bệnh đều có cả hai tình trạng này, nhưng mức độ nghiêm trọng khác nhau tại mỗi trường hợp.
Trong tắc nghẽn phổi mãn tính, các đường dẫn khí nhỏ trong phổi bị tổn thương khiến phổi khó cung cấp oxy cho phần còn lại của cơ thể.
Cho đến nay, hút thuốc là nguyên nhân hàng đầu gây ra tắc nghẽn phổi mãn tính. Nguy cơ tăng lên khi hút nhiều hơn và hút lâu hơn. Một số dấu hiệu và triệu chứng ban đầu có thể bao gồm thở khò khè (phát ra tiếng lạch xạch hoặc như huýt sáo), khó thở khi vận động và ho đờm. Theo thời gian, người bệnh khó thở cả lúc nghỉ ngơi, đôi khi ngay cả khi đang được thở oxy.
Bệnh có xu hướng xấu đi theo thời gian, đặc biệt nếu tiếp tục hút thuốc. Hiện nay chưa có cách chữa khỏi tắc nghẽn phổi mãn tính, mặc dù một số loại thuốc có thể giúp giảm các triệu chứng.
Viêm phế quản mãn tính
Viêm phế quản mãn tính là một vấn đề thường gặp với những người hút thuốc lâu ngày. Trong bệnh này, đường thở tạo ra quá nhiều chất nhầy, buộc người bệnh phải cố gắng ho ra. Đường hô hấp bị viêm (sưng) và trở thành ho mãn tính. Các triệu chứng đôi khi có thể thuyên giảm nhưng cơn ho vẫn tiếp tục tái phát. Theo thời gian, đường thở có thể bị tắc nghẽn bởi mô sẹo và chất nhầy, dẫn đến nhiễm trùng phổi nặng (viêm phổi).
Hiện nay chưa có cách chữa khỏi bệnh viêm phế quản mãn tính, nhưng bỏ hút thuốc có thể cải thiện các triệu chứng và giúp tổn thương không trầm trọng hơn.
Khí phổi thủng
Trong bệnh khí thũng, vách ngăn giữa các túi khí nhỏ trong phổi bị phá vỡ tạo thành các túi lớn hơn nhưng số lượng ít hơn, do đó lượng oxy đến máu suy giảm. Theo thời gian, những túi này có thể bị vỡ đến mức người bệnh phải rất khó khăn để thở ngay cả lúc nghỉ ngơi.
Người bị khí phế thũng có nguy cơ mắc nhiều vấn đề khác liên quan đến chức năng phổi yếu, bao gồm cả viêm phổi. Trong giai đoạn sau của bệnh, bệnh nhân thường cần mặt nạ hoặc ống thở oxy.
Khí phế thũng chưa thể chữa khỏi, nhưng có thể được điều trị và tiến triển chậm nếu người bệnh ngừng hút thuốc.
Cơn ho dai dẳng
Khói thuốc lá chứa nhiều hóa chất và hạt có thể gây kích ứng đường hô hấp trên và phổi. Khi hít phải những chất này, cơ thể sẽ cố gắng loại bỏ chúng bằng cách tạo ra chất nhầy và ho để tống ra ngoài.
Người hút thuốc thường ho vào sáng sớm do nhiều nguyên nhân. Bình thường, trong đường hô hấp có các cấu trúc giống như sợi lông nhỏ (gọi là lông mao) phụ trách quét sạch các chất độc hại ra khỏi phổi, tuy nhiên khói thuốc lại cản trở quá trình làm sạch này, do đó một phần chất nhầy và hạt từ khói thuốc vẫn lưu lại trong phổi và đường hô hấp. Trong khi ngủ (lúc không hút thuốc), một số lông mao phục hồi và bắt đầu hoạt động trở lại, do đó khi thức dậy người hút thuốc ho bởi vì phổi đang cố gắng loại bỏ các chất nhầy tích tụ từ hôm trước.
Hiện tượng này được gọi là “cơn ho của người hút thuốc”, nó có thể là dấu hiệu ban đầu của tắc nghẽn phổi mãn tính.
Thuốc lá gây bệnh tim mạch
Thuốc lá gây tổn hại cho tim và mạch máu, từ đó gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ.
- Hút thuốc là nguyên nhân chính gây ra bệnh mạch vành (Coronary Heart Disease – CHD), khi các động mạch không thể cung cấp đủ máu giàu oxy cho cơ tim. Bệnh mạch vành chịu trách nhiệm chính cho các cơn đau tim, nó cũng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Hoa Kỳ.
- Hút thuốc lá khiến huyết áp tăng cao, giảm khả năng vận động và làm cho máu dễ đông hơn. Nó cũng làm hạ mức cholesterol HDL (tốt) trong máu. Tất cả những điều này đều góp phần tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ.
- Hút thuốc là một yếu tố nguy cơ chính của bệnh động mạch ngoại vi (Peripheral Arterial Disease – PAD) khi mảng bám tích tụ trong các động mạch đưa máu đến đầu, cơ quan và các chi, dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đau tim và đột quỵ.
- Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ bị phình động mạch chủ, nguyên nhân do thành động mạch chủ suy yếu. Phình động mạch chủ có thể phát triển lớn hơn theo thời gian và đe dọa tính mạng nếu bị vỡ.
- Hút thuốc có thể làm giảm lưu lượng máu đến tay và chân gọi là bệnh mạch máu ngoại vi (Peripheral Vascular Disease – PVD). Người bệnh bị đau chân khi đi bộ, có thể dẫn đến vết loét hở không lành.
Bởi vì hút thuốc ảnh hưởng đến lưu lượng máu, nên có thể làm giảm khả năng chữa lành vết thương. Do đó, nhiều bác sĩ sẽ không thực hiện một số loại phẫu thuật với bệnh nhân cho đến khi họ ngừng hút thuốc.
Thuốc lá giảm khả năng sinh sản
Phụ nữ
Sử dụng thuốc lá gây hại cho sức khỏe sinh sản của phụ nữ, vd phụ nữ hút thuốc khó mang thai hơn bình thường. Hút thuốc khi mang thai cũng có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe ảnh hưởng đến cả mẹ và con.
Phụ nữ hút thuốc khi mang thai có nguy cơ cao gặp các vấn đề sau:
- Mang thai ngoài tử cung
- Các vấn đề với nhau thai như nhau tiền đạo hoặc nhau bong non, từ đó có thể dẫn đến xuất huyết nghiêm trọng, sinh non hoặc các vấn đề khác trong quá trình sinh nở, một số trường hợp có thể phải mổ lấy thai cấp cứu
- Trẻ sinh non và trẻ nhẹ cân
- Sẩy thai hoặc thai chết lưu
- Trẻ sinh ra bị sứt môi, hở hàm ếch hoặc các dị tật bẩm sinh khác
Những bà mẹ hút thuốc trong và sau khi mang thai cũng có nguy cơ cao sinh con bị hội chứng đột tử trẻ sơ sinh (Sudden Infant Death Syndrome – SIDS).
Đàn ông
Thuốc lá có thể làm hỏng mạch máu tại bất kỳ vị trí nào trên cơ thể. Lưu lượng máu trong dương vật là một yếu tố quan trọng cho khả năng cương cứng. Nam giới hút thuốc có nguy cơ cao bị rối loạn cương dương, nguy cơ càng tăng khi càng hút nhiều và kéo dài.
Hút thuốc cũng có thể ảnh hưởng đến tinh trùng, giảm khả năng sinh sản, tăng nguy cơ sẩy thai và dị tật bẩm sinh.
Các vấn đề sức khỏe khác
Hút thuốc cũng có thể gây ra nhiều vấn đề cho các cơ quan khác trong cơ thể. Một số như sau:
- Tăng nguy cơ mắc bệnh nướu răng và rụng răng
- Suy giảm miễn dịch
- Tăng nguy tiểu đường loại 2
- Giảm khứu giác và vị giác
- Da lão hóa sớm
- Hôi miệng và răng ố vàng
- Loãng xương
- Nguy cơ cao viêm khớp dạng thấp
- Tăng nguy cơ đục thủy tinh thể
- Tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng do tuổi tác, có thể dẫn đến mù lòa
- Vết thương mất nhiều thời gian hơn để lành
Nhiều vấn đề sức khỏe liên quan đến hút thuốc có thể làm giảm chất lượng cuộc sống. Bệnh liên quan đến hút thuốc có thể khiến một người khó thở, đi lại, làm việc hoặc vui chơi. Bỏ thuốc lá, đặc biệt tại lứa tuổi trẻ có thể giảm thiểu nhiều vấn đề do hút thuốc.
Loại thuốc lá nào an toàn?
Xì gà
Nhiều người tin rằng hút một điếu xì gà an toàn hơn hút một điếu thuốc. Tuy nhiên, thực tế người hút xì gà cũng phải đối mặt với nhiều nguy cơ tiềm ẩn tương tự như người hút thuốc lá, bao gồm cả ung thư. Thuốc lá nhai hoặc các sản phẩm thuốc lá không khói cũng không an toàn hơn thuốc lá thông thường. Thuốc lá không khói chứa gần 30 chất hóa học gây ung thư.
Thuốc lá điện tử
Thuốc lá điện tử (vape) khác với các sản phẩm thuốc lá truyền thống. Vape cung cấp nicotine dưới dạng hơi đậm đặc hơn thuốc lá thông thường. Nguy cơ sức khỏe từ các sản phẩm vape bao gồm hen suyễn, tắc nghẽn phổi mãn tính và ung thư.
Tính an toàn và nguy hiểm của thuốc lá điện tử vẫn chưa rõ ràng. Nhiều loại thuốc lá điện tử chứa lượng nicotine cao, do đó vape có thể là cánh cửa dẫn đến các dạng nicotine khác như thuốc lá điếu hoặc thuốc lá nhai.
Hơi thuốc lá điện tử cũng chứa các chất gây hại. Hít phải khói vape không chứa nicotine này có thể gây ra tổn thương phổi nghiêm trọng, đôi khi gây chết người (EVALI).
Cách bỏ thuốc lá
Có nhiều cách để bỏ thuốc lá, mỗi người phải tìm ra kế hoạch cai thuốc phù hợp với bản thân với sự sẵn sàng về mặt tình cảm và tinh thần. Nên bỏ thuốc lá cho chính mình chứ không chỉ cho gia đình hoặc bạn bè tiếp xúc với khói thuốc.
Khi quyết định bỏ thuốc lá, những phương pháp sau có thể hữu ích:
- Bỏ tất cả thuốc lá và bất cứ thứ gì liên quan đến hút thuốc như bật lửa và gạt tàn.
- Nếu sống với một người hút thuốc, yêu cầu họ không hút thuốc khi ở gần hoặc thuyết phục họ cùng bỏ thuốc lá.
- Khi cảm giác thèm ập đến, đừng tập trung vào nó. Cảm giác thèm chỉ tạm thời, vì vậy hãy tập trung vào lý do tại sao mình muốn bỏ thuốc lá.
- Giữ cho bản thân bận rộn và tìm việc chân tay như vẽ nguệch ngoạc hoặc nghịch bút chì. Thay đổi tất cả thói quan liên quan đến hút thuốc, hãy đi dạo hoặc đọc sách.
- Khi muốn hút thuốc, hãy hít vào thật sâu và giữ trong mười giây rồi thở ra từ từ. Lặp lại động tác này vài lần cho đến khi hết thấy thèm thuốc.
- Tránh những địa điểm hoặc những người hay tình huống có liên quan đến hút thuốc. Đi chơi với những người không thích hút thuốc hoặc đến những nơi không cho phép hút thuốc (rạp chiếu phim, bảo tàng, cửa hàng hoặc thư viện).
- Không thay thế thuốc lá bằng thực phẩm hoặc các sản phẩm có đường vì chúng có thể làm tăng cân. Thay vào đó, hãy chọn những thực phẩm ít calo và lành mạnh.
- Uống nhiều nước, nhưng hạn chế đồ uống có cồn và caffein.
- Tập thể dục thường xuyên.
References
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Smoking & Tobacco Use Fast Facts. Retrieved July 8, 2022 from www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/fact_sheets/fast_facts/index.htm
- Cleveland Clinic. Smoking. Retrieved July 8, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/17488-smoking
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Tips From Former Smokers: Pregnancy. Retrieved July 8, 2022 from https://www.cdc.gov/tobacco/campaign/tips/diseases/pregnancy.html
- American Cancer Society. Health Risks of Smoking Tobacco. Retrieved July 8, 2022 from https://www.cancer.org/healthy/stay-away-from-tobacco/health-risks-of-tobacco/health-risks-of-smoking-tobacco.html
- Rodriguez D. Cigarette and tobacco products in pregnancy: Impact on pregnancy and the neonate. Retrieved July 8, 2022 from https://www.uptodate.com/contents/cigarette-and-tobacco-products-in-pregnancy-impact-on-pregnancy-and-the-neonate
- US Department of Health & Human Services. The Health Consequences of Smoking---50 Years of Progress: A Report of the Surgeon General. Retrieved July 8, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK179276/pdf/Bookshelf_NBK179276.pdf
- American Heart Association. How Smoking and Nicotine Damage Your Body. Retrieved July 8, 2022 from https://www.heart.org/en/healthy-living/healthy-lifestyle/quit-smoking-tobacco/how-smoking-and-nicotine-damage-your-body
- American Lung Association. 10 Health Effects of Smoking You Didn’t Know About. Retrieved July 8, 2022 from https://www.lung.org/research/sotc/by-the-numbers/10-health-effects-caused-by-smoking
- American Lung Association. Health Effects of Smoking and Tobacco Products. Retrieved July 8, 2022 from https://www.lung.org/quit-smoking/smoking-facts/health-effects