Hội chứng mất đoạn 1q21.1
Hội chứng mất đoạn 1q21.1 là một bệnh di truyền do sự thay đổi cấu trúc nhiễm sắc thể trong đó một đoạn nhỏ của nhiễm sắc thể số 1 bị mất trong mỗi tế bào. Mất đoạn xảy ra trên nhánh dài (q) của nhiễm sắc thể trong vùng q21.1. Sự thay đổi này làm tăng nguy cơ bị chậm phát triển, thiểu năng trí tuệ, bất thường về thể chất và các vấn đề tâm thần kinh.
Biểu hiện lâm sàng
Khoảng 75% số ca mất đoạn 1q21.1 bị chậm phát triển, đặc biệt là chậm phát triển các kỹ năng vận động như ngồi, đứng và đi. Khuyết tật trí tuệ và các vấn đề học tập liên quan đến thay đổi di truyền này thường nhẹ.
Mất vi đoạn 1q21.1 cũng gây ra các dị biệt biệt trên khuôn mặt, nhưng thường ít thấy như trán cao dồ rõ, đầu mũi to và tròn, có khoảng cách dài giữa mũi và môi trên, vòm miệng cao, cong. Mất vi đoạn 1q21.1 gây ra các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến khác như đầu nhỏ bất thường (tật đầu nhỏ), tầm vóc thấp và các vấn đề về mắt như đục thủy tinh thể. Mặc dù ít phổ biến hơn nhưng mất vi đoạn 1q21.1 có thể dẫn đến dị tật tim, bất thường cơ quan sinh dục hoặc hệ tiết niệu, bất thường về xương (đặc biệt ở bàn tay và bàn chân) và mất thính giác.
Các vấn đề thần kinh đã được ghi nhận ở những người bị mất vi đoạn 1q21.1 bao gồm co giật và trương lực cơ yếu (giảm trương lực cơ). Một tỷ lệ nhỏ người bệnh có xuất hiện các vấn đề về tâm thần và hành vi như rối loạn phổ tự kỷ ảnh hưởng đến giao tiếp và tương tác xã hội, rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) và rối loạn giấc ngủ. Các nghiên cứu cho rằng việc mất vật liệu di truyền từ vùng 1q21.1 cũng có thể là yếu tố tăng nguy cơ bệnh tâm thần phân liệt.
Một số người bị mất đoạn 1q21.1 không có bất kỳ đặc điểm trí tuệ, thể chất hoặc tâm thần nào được mô tả ở trên. Ở những cá thể này, đột biến mất vi đoạn thường được phát hiện khi họ làm xét nghiệm di truyền vì có họ hàng bị đột biến nhiễm sắc thể. Hiện chưa rõ nguyên nhân mất đoạn 1q21.1 lại gây ra những thay đổi về nhận thức và thể chất ở một số người cá nhân nhưng lại ở mức độ ít hoặc không có vấn đề sức khỏe ở những người khác ngay cả khi trong cùng một gia đình.
Độ phổ biến
Đột biến mất vi đoạn 1q21.1 hiếm gặp và chỉ có vài chục cá thể bị mất vi đoạn này được báo cáo trong các tài liệu y tế.
Nguyên nhân
Hầu hết những người bị mất vi đoạn 1q21.1 đều thiếu một trình tự gồm khoảng 1,35 triệu cặp base (1,35Mb) trong vùng q21.1 của nhiễm sắc thể 1. Tuy nhiên, kích thước chính xác đoạn bị mất khác nhau. Mất đoạn này ảnh hưởng đến một trong hai bản sao của nhiễm sắc thể số 1 trong mỗi tế bào.
Mất đoạn 1q21.1 gây ra các dấu hiệu và triệu chứng đặc trưng liên quan đến việc mất một số gen trong vùng này. Các nhà nghiên cứu đang làm việc để xác định những gen bị mất đóng góp như thế nào vào việc hình thành các đặc điểm cụ thể liên quan. Bởi vì một số người bị mất đoạn 1q21.1 không có các đặc điểm rõ ràng liên quan đến bệnh, các yếu tố di truyền hoặc môi trường được cho là có tham gia đến sự phát triển của các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Các nhà nghiên cứu đôi khi gọi mất vi đoạn 1q21.1 là sự mất đoạn xa 1,35-Mb tái diễn để phân biệt nó với sự thay đổi di truyền gây ra hội chứng TAR. Hội chứng TAR do mất đoạn ADN khác kích thước nhỏ hơn trong vùng 1q21.1 của nhiễm sắc thể 1, gần vùng xảy ra mất đoạn 1,35Mb. Sự thay đổi nhiễm sắc thể liên quan đến hội chứng TAR thường được gọi là mất đoạn 200kb.
Dạng di truyền
Mất vi đoạn 1q21.1 được di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường, nghĩa là chỉ cần thiếu đoạn vật liệu di truyền này từ một trong hai bản sao của nhiễm sắc thể 1 trong mỗi tế bào là đủ để làm tăng nguy cơ chậm phát triển, khuyết tật trí tuệ và các dấu hiệu và triệu chứng khác.
Trong ít nhất một nửa số trường hợp bị mất vi đoạn 1q21.1, người bệnh thừa hưởng thay đổi nhiễm sắc thể này từ cha mẹ. Nhìn chung, cha mẹ bị mất đoạn 1q21.1 có các dấu hiệu và triệu chứng nhẹ hơn so với con cái của họ dù con cái họ thừa hưởng mất đoạn cùng kích thước. Khoảng 1/4 số cha mẹ này không có các đặc điểm liên quan của bệnh.
Mất đoạn 1q21.1 cũng có thể xảy ra ở những người có cha mẹ không mang nhiễm sắc thể bị biến đổi. Trong những trường hợp này, mất vi đoạn xảy ra như là một sự kiện ngẫu nhiên trong quá trình hình thành các tế bào sinh sản (trứng hoặc tinh trùng) ở cha mẹ hoặc trong quá trình phát triển phôi sớm.
Phòng ngừa
Nếu bạn lo lắng về tiền sử gia đình mắc hội chứng mất đoạn 1q21.1 hoặc nếu bạn đã có con mắc chứng rối loạn này, hãy cân nhắc nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia tư vấn di truyền để được giúp lập kế hoạch mang thai trong tương lai.
Hiện nay, xét nghiệm sàng lọc không xâm lấn NIPT ihope có thể phát hiện hội chứng mất đoạn 1q21.1, thực hiện sớm từ tuần thai thứ 10 với độ chính xác lên đến 99%. Chỉ cần lấy 5ml máu thai phụ để xét nghiệm nên bảo đảm an toàn cho cả mẹ và con.
Các tên gọi khác
- hội chứng mất đoạn nhiễm sắc thể 1q21.1, 200-KB
- giảm tiểu cầu bất sản-amegakaryocytic xuyên tâm
- hội chứng giảm tiểu cầu-bất sản xuyên tâm
- Hội chứng TAR giảm tiểu cầu
References
- Genetic Testing Information. 1q21.1 recurrent microdeletion. Retrieved December 2, 2020 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C2675897/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CHROMOSOME 1q21.1 DELETION SYNDROME, 1.35-MB. Retrieved December 2, 2020 from https://omim.org/entry/612474
- Genetic and Rare Diseases Information Center. 1q21.1 microdeletion syndrome. Retrieved December 2, 2020 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10813/1q211-microdeletion-syndrome
- U.S National Library of Medicine. 1q21.1 microdeletion. Retrieved December 2, 2020 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/1q211-microdeletion/