Lupus ban đỏ
Lupus ban đỏ (systemic lupus erythematosus – SLE) là bệnh mãn tính gây viêm các mô liên kết, ví dụ như sụn và niêm mạc của mạch máu. Bệnh gây ra các dấu hiệu và triệu chứng với mức độ khác nhau, liên quan đến nhiều cơ quan và hệ thống bao gồm da, khớp, thận, phổi, hệ thần kinh trung ương và hệ thống tạo máu. Lupus ban đỏ là một trong nhóm lớn bệnh tự miễn xảy ra khi hệ thống miễn dịch tấn công các mô và cơ quan của chính cơ thể.
Biểu hiện lâm sàng
Triệu chứng đầu tiên của lupus ban đỏ là cực kỳ mệt mỏi, cảm giác khó chịu, sốt, chán ăn và sụt cân. Hầu hết những người mắc bệnh đều bị đau khớp, thường ảnh hưởng đến các khớp giống nhau ở cả hai bên của cơ thể, đau và yếu cơ. Các vấn đề về da thường gặp ở lupus ban đỏ. Một đặc điểm đặc trưng là phát ban đỏ trên má và sống mũi. Phát ban thường không đau hoặc không ngứa, xuất hiện hoặc trở nên rõ ràng hơn khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Các vấn đề về da khác có thể xảy ra khi mắc bệnh lupus ban đỏ bao gồm tích tụ canxi dưới da (vôi hóa), các mạch máu bị tổn thương trên da và các chấm đỏ nhỏ gọi là chấm xuất huyết. Các đốm xuất huyết là do sự thiếu hụt các tế bào tham gia vào quá trình đông máu (tiểu cầu), dẫn đến xuất huyết dưới da. Những người mắc bệnh cũng có thể bị rụng tóc và xuất hiện các vết loét ở niêm mạc miệng, mũi, hoặc ít phổ biến hơn là ở bộ phận sinh dục.
Khoảng một phần ba số người mắc lupus ban đỏ bị viêm thận. Các vấn đề về tim cũng có thể xảy ra, bao gồm viêm viêm màng ngoài tim và các bất thường của van tim, nơi kiểm soát lưu lượng máu trong tim. Xơ vữa động mạch xảy ra phổ biến hơn ở những người bị lupus ban đỏ. Đặc tính viêm của lupus ban đỏ cũng có thể làm tổn thương hệ thần kinh, có thể gây ra cảm giác bất thường, yếu ở các chi và co giật và suy giảm nhận thức. Lo lắng và trầm cảm cũng phổ biến ở những người mắc bệnh lupus ban đỏ.
Các triệu chứng của lupus ban đỏ dần trở nên tồi tệ hơn theo thời gian và các tổn thương trên các cơ quan chính của cơ thể có thể đe dọa tính mạng.
Độ phổ biến
Bệnh lupus ban đỏ được ước tính ảnh hưởng đến từ 322.000 đến 1,5 triệu người ở Hoa Kỳ. Rất khó xác định tỷ lệ hiện mắc chính xác vì nhiều dấu hiệu và triệu chứng của lupus ban đỏ giống với các dấu hiệu và triệu chứng của các rối loạn khác. Việc chẩn đoán có thể bị trì hoãn trong nhiều năm và tình trạng bệnh có thể không được chẩn đoán ở một số người mắc bệnh. Nữ giới có khả năng mắc bệnh cao hơn nam giới khoảng chín lần, đặc biệt là những phụ nữ ở đội tuổi sinh sản. 20% các trường hợp lupus ban đỏ xảy ra ở những người trên 50 tuổi.
Hiện chưa rõ vì lý do gì, ở các nước phương Tây, lupus ban đỏ trở nên phổ biến hơn gấp 10 lần trong vòng 50 năm qua. Tỷ lệ mắc bệnh ở Châu Phi và Châu Á được cho là thấp hơn nhiều so với các nước phương Tây; tuy nhiên, những người gốc Phi và Châu Á sinh sống tại Châu Âu lại có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 2 đến 4 lần so với những người gốc Châu Âu. Các nhà nghiên cứu cho rằng những yếu tố như pha trộn sắc tộc và các loại bệnh nhiễm trùng khác nhau mà mọi người mắc phải ở các vùng khác nhau có thể góp phần vào những khác biệt này. Ví dụ, bệnh sốt rét thường xảy ra ở các vùng nhiệt đới được cho là có khả năng bảo vệ khỏi lupus ban đỏ, trong khi virus Epstein-Barr phổ biến hơn ở phương Tây làm tăng nguy cơ mắc loại bệnh này.
Nguyên nhân
Các biến thể đa hình trong nhiều gen có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc bệnh lupus ban đỏ, và trong hầu hết các trường hợp, nhiều yếu tố di truyền được cho là có liên quan. Trong một số ít trường hợp, lupus ban đỏ do đột biến ở các gen đơn lẻ. Hầu hết các gen liên quan đến lupus ban đỏ có liên quan đến chức năng hệ thống miễn dịch và các biến thể trong các gen này có thể ảnh hưởng đến việc nhắm mục tiêu và kiểm soát phản ứng miễn dịch. Hormone giới tính và một loạt các yếu tố môi trường như môi trường truyền nhiễm, chế độ ăn uống, căng thẳng, tiếp xúc với hóa chất và ánh sáng mặt trời cũng được cho là có vai trò gây bệnh. Khoảng 10% các trường hợp lupus ban đỏ được cho là do tiếp xúc với ma túy và hơn 80 loại thuốc có thể liên quan đã được xác định.
Chẩn đoán
Chưa có một xét nghiệm đơn lẻ nào có thể biết được một người có bị lupus ban đỏ hay không. Để chẩn đoán lupus ban đỏ, bác sĩ có thể kết hợp các phương pháp sau:
- Hỏi thăm về tiền sử bệnh. Theo dõi các triệu chứng xảy ra và thời gian xảy ra là bao lâu. Nói với bác sĩ về các triệu chứng này. Đồng thời, bác sĩ cũng sẽ hỏi về tiền sử mắc bệnh lupus hoặc các bệnh tự miễn dịch khác trong gia đình.
- Khám sức khỏe tổng quát. Bác sĩ sẽ tìm phát ban và các dấu hiệu của bệnh như: phát ban nhạy cảm với ánh nắng mặt trời; loét màng nhầy, có thể xảy ra ở miệng hoặc mũi; viêm khớp, tình trạng sưng hoặc đau các khớp nhỏ của bàn tay, bàn chân, đầu gối và cổ tay; rụng tóc, mỏng tóc; các dấu hiệu liên quan đến tim hoặc phổi, chẳng hạn như nhịp tim không đều.
- Xét nghiệm máu và nước tiểu. Xét nghiệm kháng thể kháng nhân (ANA) có thể cho biết liệu hệ thống miễn dịch có nhiều khả năng tạo ra các tự kháng thể của bệnh lupus hay không. Hầu hết những người bị lupus dương tính với ANA. Tuy nhiên, ANA dương tính không phải lúc nào cũng có nghĩa là người đó bị lupus. Nếu kết quả dương tính với ANA, bác sĩ có thể sẽ yêu cầu thêm các xét nghiệm tìm kháng thể đặc hiệu cho bệnh lupus ban đỏ.
- Sinh thiết da hoặc thận. Sinh thiết là một cuộc tiểu phẫu để loại bỏ một mẫu mô. Sau đó, mô được xem dưới kính hiển vi. Da và mô thận được xem xét theo cách này có thể cho thấy dấu hiệu của bệnh tự miễn dịch.
Điều trị
Chưa có cách chữa khỏi bệnh lupus ban đỏ nhưng các phương pháp điều trị có thể giúp bênh nhân cảm thấy tốt hơn và cải thiện các triệu chứng của bệnh.
Các loại thuốc thường được sử dụng để điều trị bệnh lupus ban đỏ bao gồm:
- Thuốc chống viêm không steroid (NSAID). Một số loại NSAID không kê đơn như ibuprofen và naproxen giúp giảm đau nhẹ và sưng ở các khớp và cơ.
- Thuốc corticoid. Corticosteroid (prednisone) có thể giúp giảm sưng và đau. Với liều lượng cao, chúng có thể làm dịu hệ thống miễn dịch. Corticosteroid, đôi khi chỉ được gọi là “steroid”, có nhiều dạng khác nhau: thuốc viên, thuốc tiêm hoặc kem bôi lên da. Các triệu chứng lupus thường phản ứng rất nhanh với những loại thuốc này. Những trường hợp như vậy, bác sĩ sẽ giảm liều từ từ cho đến khi không cần dùng nữa. Một người sử dụng các loại thuốc này càng lâu, càng khó giảm liều. Ngừng thuốc này đột ngột có thể gây hại cho cơ thể.
- Thuốc trị sốt rét. Thuốc ngăn ngừa hoặc điều trị bệnh sốt rét cũng có thể điều trị đau khớp, phát ban ngoài da, mệt mỏi và viêm phổi. Hai loại thuốc trị sốt rét phổ biến là hydroxychloroquine (Plaquenil) và chloroquine phosphate (Aralen). Các nghiên cứu phát hiện ra rằng dùng thuốc trị sốt rét có thể ngăn chặn các đợt bùng phát bệnh lupus ban đỏ và có thể giúp những người mắc bệnh sống lâu hơn.
- Thuốc ức chế đặc hiệu BLyS. Những loại thuốc này hạn chế số lượng tế bào B bất thường (tế bào trong hệ thống miễn dịch tạo ra kháng thể) ở những người mắc bệnh lupus. Belimumab là một loại phổ biến của chất ức chế đặc hiệu BLyS điều trị các triệu chứng lupus.
- Thuốc ức chế miễn dịch / hóa trị liệu. Những loại thuốc này có thể được sử dụng trong các trường hợp lupus nặng, khi bệnh lupus ảnh hưởng đến các cơ quan chính và các phương pháp điều trị khác không có tác dụng. Những loại thuốc này có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng vì chúng làm giảm khả năng chống lại nhiễm trùng của cơ thể.
- Các loại thuốc khác. Một số loại thuốc được sử dụng để điều trị các bệnh liên quan đến bệnh lupus như huyết áp cao hoặc loãng xương. Nhiều người bị lupus cũng có nguy cơ bị đông máu, có thể gây đột quỵ hoặc đau tim, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống đông máu như warfarin hoặc heparin. Warfarin không được dùng trong khi mang thai.
Hãy gặp bác sĩ nếu:
- Tác dụng phụ của thuốc
- Sử dụng thuốc không cải thiện được các triệu chứng
- Có triệu chứng mới
- Dự định mang thai
- Đang bổ sung bất kỳ loại vitamin hay thực phẩm chức năng nào khác
Dạng di truyền
Lupus ban đỏ và các rối loạn tự miễn dịch khác có xu hướng xảy ra trong gia đình, tuy nhiên kiểu di truyền thường không rõ. Một người có thể thừa hưởng một biến thể gen làm tăng hoặc giảm nguy cơ mắc lupus ban đỏ. Không phải tất cả những người mắc bệnh đều có một biến thể gen làm tăng nguy cơ mắc bệnh và không phải tất cả những người có biến thể gen như vậy sẽ phát triển chứng rối loạn này.
Trong một số trường hợp hiếm hoi, lupus ban đỏ có thể được di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, có nghĩa là cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều có đột biến. Bố mẹ của một cá thể mắc bệnh trên nhiễm sắc thể thường mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ thường không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của tình trạng này.
Phòng ngừa
Một số cách có thể tránh các yếu tố gây ra lupus ban đỏ như:
- Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời. Nên thoa kem chống nắng có chỉ số SPF 70 hoặc cao hơn để ngăn chặn cả tia UVA và UVB.
- Ngủ đủ giấc. Đi ngủ sớm và đảm bảo giấc ngủ từ bảy đến chín giờ mối ngày.
- Hạn chế tiếp xúc với những người bị bệnh cảm lạnh và các bệnh nhiễm trùng khác.
- Tránh xa các chất độc hại như khói thuốc lá, rượu và một số hóa chất độc hại khác.
- Tránh dùng các loại thuốc khiến cơ thể nhạy cảm hơn với ánh nắng mặt trời.
- Tập thể dục thường xuyên. Tập thể dục có thể giúp giữ cho xương chắc khỏe, giảm nguy cơ đau tim và tăng cường sức khỏe nói chung.
Các tên gọi khác
- Lupus ban đỏ lan tỏa
- Hội chứng LE
- Bệnh Libman-Sacks
- Lupus
- SLE
References
- U.S National Library of Medicine. Systemic lupus erythematosus. Retrieved July 7, 2021 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/systemic-lupus-erythematosus/
- U.S. National Library of Medicine. Systemic lupus erythematosus. Retrieved July 7, 2021 from https://medlineplus.gov/ency/article/000435.htm
- National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases. Systemic Lupus Erythematosus (Lupus). Retrieved July 7, 2021 from https://www.niams.nih.gov/health-topics/lupus
- Centers for Disease Control and Prevention. Systemic Lupus Erythematosus (SLE). Retrieved July 7, 2021 from https://www.cdc.gov/lupus/facts/detailed.html
- healthline. Systemic Lupus Erythematosus (SLE). Retrieved July 7, 2021 from https://www.healthline.com/health/systemic-lupus-erythematosus
- Lupus Foundation of America. What is systemic lupus erythematosus (SLE)? Retrieved July 7, 2021 from https://www.lupus.org/resources/what-is-systemic-lupus-erythematosus-sle
- Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy. Systemic Lupus Erythematosis (SLE). Retrieved July 7, 2021 from https://www.allergy.org.au/patients/autoimmunity/systemic-lupus-erythematosus-sle