Biểu hiện lâm sàng của alpha thalassemia
Alpha Thalassemia là một bệnh thiếu máu di truyền biểu hiện rõ ràng chủ yếu qua hội chứng thai nhi phủ nước Hb Bart’s và bệnh HbH. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng alpha thalassemia phụ thuộc vào mức độ sai lệch của chuỗi alpha globin.
Hội chứng Hb Bart’s
Đây là biểu hiện lâm sàng nghiêm trọng nhất liên quan đến alpha thalassemia. Thai nhi mắc hội chứng có thể chết lưu tại tuần thai từ 30 đến 40, hoặc tử vong sớm sau khi sinh.
Bở vì mất máu trầm trọng, bào thai có các biểu hiện lâm sàng chính bao gồm phù nề, tràn dịch màng phổi, tràn dịch màng ngoài tim do tim xung huyết. Các tế bào hồng cầu Bart có áp lực oxy rất cao và vận chuyển oxy không hiệu quả. Mẫu phết máu cho thấy các đại hồng cầu lớn và rất nhiều các tế bào hồng cầu có nhân. Sự tạo máu ngoài tủy, gan lách to, nhau thai to rất phổ biến.
Chậm phát triển não, não úng thủy và dị tật tim, khuyết tật cơ quan niệu sinh dục đã đươc ghi nhân.
Rất ít người có thể sống sót sau khi truyền máu tử cung và truyền máu liên tục sau sinh.
Người mẹ thường có các biến chứng phổ biến trong quá trình thai sản như tiền sản giật, ứ đọng nước ối hoặc nước ối ít, ra máu bất thường, sinh non.
Bệnh HbH
Các biến thể của bệnh HbH rất đa dạng và biểu hiện ngay trong những năm đầu đời hoặc đợi đến lúc trưởng thành.
Phần lớn trường hợp biểu hiện triệu chứng thiếu máu tán huyết hồng cầu nhỏ, lách to, gan to (ít phổ biến), vàng da, vàng mắt nhẹ, xương bị thay đổi (hàm trên to, trán cao bất thường, đầu to,…) ảnh hưởng đến hình dạng khuôn mặt.
Ngoài ra, người bệnh còn có thể bị sỏi mật và tan máu trầm trọng trọng khi cơ thể phản ứng với thuốc oxidant và nhiễm trùng. Người bệnh HbH bị nhiễm parvovirus B19 có thể vô sinh nhưng rất hiếm gặp.
Trong khi phần lớn người bệnh HbH có biểu hiện nhẹ, một số khác bị rất nặng và cần phải được truyền máu thường xuyên, các trường hợp rất hiếm này được gọi là hội chứng thai nhi phủ nước Bart’s, họ có thể không có da hoặc lớp da rất mỏng, khắp cơ thể được phủ một lớp dịch.
Tình trạng ứ sắt không phổ biến nhưng xuất hiện trên những người lớn hơn, nguyên nhân thường do truyền máu thường xuyên hoặc tăng hấp thu sắt.
Kiểu gen và biểu hiện
Các biểu hiện của alpha thalassemia phụ thuộc vào mức độ thiếu chuỗi globin trong quá trình sản xuất beta globin. Nhiều tài liệu đã ghi nhận mối tương quan giữa các biến thể gây bệnh alpha thalassemia, mức độ của mARN alpha globin, sự tổng hợp alpha globin và các biểu hiện lâm sàng của alpha thalassemia.
Hội chứng Hb Bart’s
- Đa số trường hợp đều do đột biến trên cả 4 alen (alpha globin)
- Rất hiếm gặp ca bệnh hội chứng Hb Bart’s có một alen không bị đột biến
Bệnh HbH
- Đa phần các ca bệnh do đột biến trên một alen trong cấu hình trans trên một mạch đơn của gen quy định alpha globin hoặc các biến thể bất hoạt không có đột biến khác.
- Điện di huyết sắc tố những người đồng hợp (αCSα/αCSα) hoặc biến thể bệnh chuỗi poly (A) HBA1 có thể bị bệnh HbH.
- Người đồng hợp hay dị hợp với các biến thể gen alpha globin không ổn định có thể bị bệnh HbH.
- Rất hiếm khi bệnh HbH do đột biến HS40 đồng hợp hoặc dị hợp.
Đặc điểm alpha thalassemia
- Đột biến mất đoạn hoặc cả 2 gen alpha globin không hoạt động trong dạng cấu hình cis (–/αα)
- Đột biến mất đoạn trên mạch đơn của gen trên tất cả các alen (Vd: -α3.7/-α3.7)
- Đột biến không mất đoạn bất hoạt trên HBA2(αNDα/αα)
Người bị alpha thalassemia mang đột biến mất đoạn trên cả 2 gen trong dạng cấu hình cis (–/αα) có chỉ số RBC hơi thấp hơn so với những người bị đột biến mất đoạn trên cả 2 gen trong dạng cấu hình trans. Mức độ nghiêm trọng giảm dần theo thứ tự sau: đột biến mất đoạn trên 2 gen trong cấu hình cis, biến thể HBA2 không bị đột biến, -α4.2, -α3.7 (vì alpha globin được sản xuất tăng bù lại từ HBA1 còn lại), biến thể HBA1 không đột biến.
Các tính trạng của bệnh có thể thay đổi do các gen alpha globin tăng 3 hoặc tăng 4 trong nhiễm sắc thể.
Alpha thalassemia thể lặn
- Do đột biến mất đoạn trên 1 gen alpha globin (-α/αα) hoặc biến thể không hoạt động HBA1 (ααND/αα)
- Kiểu gen gây ra alpha thalassemia thể lặn có tình trạng huyết học không biểu hiện bệnh hoàn toàn hoặc có chỉ số huyết học giống như thalassemia thể trung bình (ví dụ như MCH và MCV giảm, nhưng HbA2 và HbF bình thường), tương tự như đặc điểm của những người bị alpha thalassemia
References
- U.S National Library of Medicine. Optimizing chronic transfusion therapy for survivors of hemoglobin Barts hydrops fetalis. Retrieved July 14, 2020 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26732098/
- U.S National Library of Medicine. Hemoglobin H disease: not necessarily a benign disorder. Retrieved July 14, 2020 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12393486/
- U.S National Library of Medicine. Hydrops fetalis caused by alpha-thalassemia: an emerging health care problem. Retrieved July 14, 2020 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9516118/
- U.S National Library of Medicine. Novel large deletions in the human alpha-globin gene cluster: Clarifying the HS-40 long-range regulatory role in the native chromosome environment. Retrieved July 14, 2020 from pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20580289/
- U.S National Library of Medicine. A regulatory SNP causes a human genetic disease by creating a new transcriptional promoter. Retrieved July 14, 2020 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16728641/