Gen HBA1
Gen HBA1 nằm trên nhiễm sắc thể 16, cung cấp hướng dẫn tạo ra protein alpha globin. . Protein này cũng được qui định bởi gen HBA2—một gen tương tự nằm gần đó. Hai gen qui định alpha-globin nằm gần nhau trong locus alpha-globin của nhiễm sắc thể 16.
Chức năng chính
Alpha-globin là đơn vị mắt xích trong một loại protein lớn được gọi là hemoglobin—protein có chức năng vận chuyển oxy trong máu đến các tế bào và mô khắp cơ thể. Hemoglobin được cấu thành từ 4 đơn vị bao gồm 2 đơn vị của alpha-globin và 2 đơn vị còn lại thuộc một loại globin khác. Alpha-globin là thành phần của hemoglobin bào thai (chỉ hoạt động trước khi sinh và trong giai đoạn mới sinh) và hemoglobin trưởng thành (hoạt động xuyên suốt phần đời còn lại).
Mỗi mắt xích trong hemoglobin có phân tử chứa sắt được gọi là heme. Các tế bào hồng cầu rất cần heme để có thể mang oxy từ phổi đến các mô trong cơ thể. Protein hemoglobin hoàn chỉnh có khả năng mang 4 phân tử oxy cùng một lúc (mỗi phân tử kết hợp với một phân tử heme). Oxy gắn vào hemoglobin làm cho máu có màu đỏ tươi.
Đột biến gây bệnh
Alpha thalassemia
Những đột biến mất đoạn trên gen HBA1 hoặc HBA2 là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh alpha thalassemia. Rất hiếm khi đột biến kiểu khác xuất hiện trong các gen này hoặc đột biến tại các gen lân cận có thể gây bệnh. Triệu chứng bệnh có xu hướng trầm trọng hơn khi đột biến xảy ra trên các gen alpha-globin so với đột biến xóa các gen này.
Mỗi người có hai bản sao của gen HBA1 và gen HBA2 trong mỗi tế bào. Mỗi bản sao được gọi là một alen. Đối với mỗi gen, một alen được nhận từ cha và alen còn lại được nhận từ mẹ. Do đó, tổng cộng có bốn alen sản xuất alpha-globin. Những dạng khác của alpha thalassemia do bị mất một vài hoặc toàn bộ các alen này.
Hội chứng Hb Bart's là thể nặng nhất của alpha thalassemia, nguyên nhân do mất cả bốn alen alpha-globin. Thai nhi có biểu hiện ứ đọng chất lỏng (phù thai), thiếu hồng cầu, gan và lách to. Bệnh HbH là thể nhẹ hơn, nguyên nhân do mất ba trong tổng số bốn alen, trẻ thiếu máu từ nhẹ đến vừa, gan to, lách to, vàng da và vàng mắt.
Người mắc hội chứng Hb Bart's và bệnh HbH bị thiếu alpha-globin nên cơ thể không thể tạo ra hemoglobin bình thường. Thay vào đó, tế bào sản xuất ra hemoglobin bất thường được gọi là hemoglobin Bart (Hb Bart's) hoặc hemoglobin H (HbH). Hemoglobin bất thường không thể vận chuyển hiệu quả oxy đến các mô trong cơ thể. Hemoglobin bình thường được thay thế bằng hemoglobin bất thường Hb Bart's hoặc HbH, do đó người bệnh gặp tình trạng thiếu máu và những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác.
Hai dạng khác của alpha thalassemia làm giảm số lượng alpha-globin. Bởi vì tế bào vẫn sản xuất một số hemoglobin bình thường, những dạng bệnh này có xu hướng gây ra một vài vấn đề hoặc không gây ra các vấn đề sức khỏe nào. Tình trạng mất hai trong số bốn alen alpha-globin gây ra một số biểu hiện của thalassemia. Những người này có thể có biểu hiện thiếu máu hồng cầu nhỏ (MCV và MCH thấp hơn bình thường). Người mang gen alpha thalassemia thể lặn chỉ bị mất một alen alpha-globin, họ thường không có các dấu hiệu hoặc triệu chứng liên quan đến bệnh alpha-thalassemia.
Xem thêm Alpha thalassemia - Thiếu máu tán huyếtCác vấn đề khác
Một bệnh lý khác được gọi là chậm phát triển alpha thalassemia nhiễm sắc thể 16 (ATR-16), nguyên nhân do mất một đoạn lớn chứa nhiều ADN trên cánh ngắn của nhiễm sắc thể số 16. Những dấu hiệu và triệu chứng bệnh bắt nguồn từ nhiều gen bị mất đi bao gồm cả gen HBA1 và HBA2.
Với phần lớn những người bị ATR-16, đột biến mất điểm trên gen HBA1 và gen HBA2 làm khởi phát các đặc điểm của alpha thalassemia. Mất những gen khác gây ra nhiều biểu hiện trầm trọng hơn như thiểu năng trí tuệ, diễn đạt ngôn ngữ kém, đầu nhỏ bất thường và nét mặt dị biệt. Nam giới mắc bệnh có thể bị ẩn dương vật, lỗ tiểu lệch thấp.
Những dấu hiệu và triệu chứng ATR-16 rất đa dạng tùy thuộc vào kích thước của đoạn bị mất. Một đột biến mất đoạn chứa gen PKD1 gây ra bệnh thận đa nang. Mất gen này dẫn đến phát triển vô số các u nang trong thận. Nếu gen TSC2 cũng bị xóa, người bệnh sẽ phát triển xơ cứng củ với biểu hiện đặc trưng gồm sự phát triển của các khối u không phải ung thư tại nhiều bộ phận của cơ thể.
Các tên gọi khác
- alpha 1 globin
- alpha one globin
- alpha-1 globin
- alpha-1-globin
- CD31
- HBA-T3
- HBA_HUMAN
- hemoglobin alpha 1 globin chain
- hemoglobin alpha-1 chain
- hemoglobin, alpha 1
- MGC126895
- MGC126897
Tài liệu tham khảo
- Genetic Testing Information. HBA1 hemoglobin subunit alpha 1 [Homo sapiens (human)]. Retrieved January 23, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/3039/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ALPHA-THALASSEMIA/IMPAIRED INTELLECTUAL DEVELOPMENT SYNDROME, DELETION TYPE. Retrieved January 23, 2024 from https://omim.org/entry/141750
- National Library of Medicine. HBA1 gene. Retrieved January 23, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/hba1/