Gen JAK2
Gen JAK2 nằm trên nhiễm sắc thể số 9, cung cấp hướng dẫn tạo ra một loại protein thúc đẩy quá trình phát triển và phân chia tế bào.
Chức năng chính
Protein này là một phần của đường tín hiệu JAK/STAT có chức năng dẫn các tín hiệu hóa học từ bên ngoài tế bào vào trong nhân tế bào. Protein JAK2 đặc biệt quan trọng để kiểm soát quá trình sản xuất tế bào máu từ tế bào gốc tạo máu. Các tế bào gốc này nằm trong tủy xương, chúng có thể phát triển thành hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu.
Đột biến gây bệnh
Bệnh Crohn
Tăng tiểu cầu tiên phát
Một số đột biến gen phát sinh trong quá trình sống của một người và chỉ hiện diện trong một số tế bào nhất định. Những thay đổi này được gọi là đột biến soma không di truyền. Đột biến soma trong gen JAK2 liên quan đến tăng tiểu cầu tiên phát (essential thrombocythemia). Người bệnh có biểu hiện gia tăng số lượng tiểu cầu—tế bào máu tham gia vào quá trình đông máu bình thường. Đột biến phổ biến nhất thay thế axit amin valine bằng phenylalanin tại vị trí 617 trong protein (Val617Phe hoặc V617F). Đột biến đặc biệt này có mặt trong khoảng một nửa số người bị tăng tiểu cầu tiên phát. Một số ít trường hợp có đột biến soma tại exon 12 của gen JAK2.
Đột biến gen V617F JAK2 dẫn đến một phiên bản protein JAK2 hoạt động liên tục khiến cơ thể sản xuất quá mức các tế bào máu bất thường gọi là megakaryocyte. Bởi vì tiểu cầu được hình thành từ các tế bào megakaryocyte, sản xuất quá mức megakaryocyte dẫn đến số lượng tiểu cầu tăng lên. Tiểu cầu dư thừa có thể gây đông máu bất thường (huyết khối), dẫn đến nhiều dấu hiệu và triệu chứng của bệnh tăng tiểu cầu tiên phát.
Xem thêm Tăng tiểu cầu tiên phátĐa hồng cầu vô căn
Đột biến soma trong gen JAK2 có liên quan đến bệnh đa hồng cầu vô căn (polycythemia vera) khi tế bào máu được sản xuất không kiểm soát. Đột biến V617F hiện diện trong khoảng 96% trường hợp đa hồng cầu. Khoảng 3% số người bệnh có đột biến soma trong exon 12 của gen JAK2.
Đột biến gen JAK2 dẫn đến một phiên bản protein JAK2 hoạt động liên tục, dường như nó kéo dài tuổi thọ của tế bào và tăng sản xuất tế bào máu. Nhiều tế bào dư thừa trong máu làm tăng nguy cơ hình thành các cục máu đông bất thường. Ngoài ra, máu càng đặc càng chảy chậm nên các cơ quan không nhận đủ oxy. Nhiều dấu hiệu và triệu chứng của bệnh đa hồng cầu liên quan đến các mô bị thiếu oxy.
Xem thêm Đa hồng cầu vô cănXơ tủy nguyên phát
Đột biến soma gen JAK2 cũng liên quan đến bệnh xơ tủy nguyên phát (primary myelofibrosis) khi tủy xương được thay thế bằng mô sẹo (xơ hóa). Đột biến V617F có mặt trong khoảng một nửa số người mắc bệnh xơ tủy nguyên phát. Một số ít người bệnh mang đột biến trong exon 12 của gen. Các đột biến này dẫn đến một phiên bản protein JAK2 hoạt động tích cực, dẫn đến sản xuất quá mức các tế bào megakaryocyte bất thường. Tế bào megakaryocyte này kích thích các tế bào khác giải phóng collagen, một loại protein hỗ trợ cấu trúc cho các tế bào trong tủy xương nhưng lại hình thành mô sẹo trong bệnh xơ tủy nguyên phát. Do xơ hóa, tủy xương không thể sản xuất đủ tế bào máu bình thường, dẫn đến các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Xem thêm Xơ tủy nguyên phátCác vấn đề khác
Đột biến soma gen JAK2 cũng liên quan đến một số bệnh lý khác. Đột biến V617F đôi khi hiện diện ở những người bị ung thư tế bào tạo máu (bệnh bạch cầu) hoặc các rối loạn tủy xương khác. Hội chứng Budd-Chiari do một tĩnh mạch trong gan bị tắc nghẽn cũng có thể liên quan đến đột biến V617F khi nó được gây ra bởi rối loạn tủy xương tiềm ẩn. Người ta vẫn chưa rõ mối liên hệ giữa các đột biến này và các bệnh lý liên quan.
Các tên gọi khác
- JAK-2
- JAK2_HUMAN
- Janus kinase 2 (a protein tyrosine kinase)
- JTK10
- tyrosine-protein kinase JAK2
References
- Genetic Testing Information. JAK2 Janus kinase 2 [ Homo sapiens (human) ]. Retrieved July 9, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/3717
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. JANUS KINASE 2; JAK2. Retrieved July 9, 2022 from https://omim.org/entry/147796
- National Library of Medicine. JAK2 gene. Retrieved July 9, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/jak2/