Hội chứng đột tử sơ sinh
Hội chứng đột tử sơ sinh (Sudden Infant Death Syndrome – SIDS) là thuật ngữ mô tả cái chết đột ngột và không rõ nguyên nhân của trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi. Mặc dù đã xem xét tiền sử bệnh, khám nghiệm hiện trường cũng như khám nghiệm tử thi, người ta vẫn chưa thể xác định nguyên nhân tử vong.
Phần lớn trường hợp xảy ra với trẻ từ 2 đến 4 tháng tuổi trong khi ngủ (từ nửa đêm đến sáng). Cách tốt nhất ngăn ngừa đột tử là đặt bé nằm ngửa khi ngủ.
Nguyên nhân
Nguyên nhân gây ra hội chứng vẫn chưa được xác định. Người ta nhận thấy đột tử có liên quan đến tình trạng thiếu oxy và tăng CO2 trong máu, cũng như kết hợp với một số yếu tố bên trong và ngoài. Các dị tật nghiêm trọng với hệ hô hấp, tim mạch hoặc quá trình kiểm soát nhịp thở của não bộ chưa phát triển hoàn thiện có thể dẫn đến tử vong đột ngột. Đường thở của trẻ bị chèn ép do tư thế nằm sấp, ngủ trên giường với nhiều vật dụng, ngủ cùng cha mẹ cũng có thể là nguyên nhân. Đối với tư thế nằm sấp, bé có thể xảy ra hiện tượng thở lại (rebreathing)—khi trẻ hít lại không khí do chính mình thở ra—đặc biệt khi ngủ trên nệm mềm hoặc có ga trải giường, chăn, gấu bông đặt gần mặt. Do đó, nồng độ carbon dioxide trong máu tăng cao. Ngoài ra, tăng thân nhiệt do nhiệt độ phòng quá nóng hoặc quấn nhiều quần áo, chăn khiến trẻ ngủ sâu và mất kiểm soát nhịp thở.
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển hội chứng đột tử sơ sinh bao gồm:
- Tiếp xúc với khói thuốc khi còn trong bụng mẹ hoặc sau sinh
- Ngủ sai tư thế
- Sinh non hoặc nhẹ cân khi sinh ra
- Thai phụ là trẻ vị thành niên
- Mẹ lạm dụng rượu bia khi mang thai
- Bé có tiền sử ngưng thở
- Bé trai có nguy cơ cao hơn
Các bác sĩ đã đưa ra giả thuyết về mô hình 3 rủi ro (Triple-Risk Model) để giải thích cho hội chứng đột tử sơ sinh. Theo đó, hội chứng xảy ra khi có đủ 3 điều kiện xảy ra đồng thời bao gồm:
- Trẻ sơ sinh có sẵn những bất thường tiềm ẩn (ví dụ khiếm khuyết thân não) khiến bé không thể đáp ứng với nồng độ oxy trong máu thấp hoặc carbon dioxide cao
- Một yếu tố kích hoạt xảy ra với trẻ như ngủ nằm sấp hoặc tắc nghẽn đường hô hấp
- Những yếu tố kích hoạt này xảy ra trong giai đoạn dễ bị tổn thương của quá trình phát triển sơ sinh (6 tháng đầu đời)
Chẩn đoán
Một em bé được cho là tử vong do SIDS nếu không xác định được nguyên nhân sau khi khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi và nghiên cứu tiền sử bệnh. Do đó, đây là chẩn đoán loại trừ (SIDS là nguyên nhân tử vong chỉ khi các nguyên nhân khác đã được loại trừ).
Các bước đánh giá được thực hiện bao gồm:
Tiền sử bệnh
Bác sĩ hoặc chuyên gia tham gia vào quá trình điều tra sẽ đưa ra những câu hỏi mở không mang tính chất buộc tội cho người chăm sóc hoặc cha mẹ của bệnh nhi. Từ đó, họ thu thập được những thông tin liên quan về tiền sử bệnh lý (trước và sau sinh) của bé và các yếu tố nguy cơ như tư thế ngủ, sử dụng thuốc.
Khám nghiệm tử thi
Khám nghiệm tử thi toàn diện cần được thực hiện trong vòng 24 giờ sau khi tử vong nhằm xác định các bất thường bẩm sinh, chấn thương, nhiễm trùng hoặc rối loạn chuyển hóa. Quá trình này bao gồm kiểm tra bên ngoài và bên trong, X–quang, kiểm nghiệm vi sinh, độc tính kết hợp các xét nghiệm chuyên biệt.
Trong số các ca tử vong nghi ngờ do SIDS, khám nghiệm tử thi chỉ xác định được nguyên nhân của khoảng 15% số trường hợp.
Khám nghiệm hiện trường
Những người phát hiện đầu tiên (bao gồm bố, mẹ, người chăm sóc, cảnh sát hoặc nhân viên y tế) phải quan sát quan môi trường xung quanh khi đến hiện trường.
Các yếu tố cần lưu ý bao gồm:
- Nhiệt độ phòng
- Thân nhiệt của bé
- Loại hệ thống thông gió, sưởi ấm được sử dụng
- Vị trí, tư thế, quần áo của trẻ
- Chất lượng và hiện trạng của giường/nôi
- Các dấu vết trên cơ thể bé
- Thái độ, phản ứng của người chăm sóc trẻ
Phòng ngừa
Hội chứng đột tử sơ sinh chưa thể phòng ngừa và dự đoán trước được. Tuy nhiên, cha mẹ có thể thực hiện một số biện pháp giữ an toàn cho bé khi ngủ nhằm giảm nguy cơ đột tử bao gồm:
- Không ngủ chung giường với con và lưu ý các yếu tố nguy cơ cho trẻ
- Ngủ chung phòng với bé (bé vẫn có giường/nôi riêng) trong ít nhất 6 tháng. Hành động này có thể giảm tới 50% nguy cơ SIDS
- Sử dụng nôi/cũi thiết kế thân thiện với bé. Đảm bảo đầu của bé không bị vướng hoặc mắc kẹt giữa các song cũi
- Chọn loại nệm cứng thay vì loại mềm để tạo mặt phẳng cho bé ngủ
- Loại bỏ tất cả vật dụng bao gồm chăn, gối, thú nhồi bông, đồ chơi. Bé có thể bị nghẹn và ngừng thở bởi những vật này
- Đặt bé nằm ngửa khi ngủ. Cơ bắp của trẻ chưa đủ phát triển và bé không thể nâng đầu lên để thở khi nằm sấp
- Giữ nhiệt độ phòng ngủ mát mẻ và tránh quấn tã khi bé đã biết lăn
Một số cách khác giúp ngăn ngừa SIDS như:
- Tiêm phòng đầy đủ và đúng thời hạn có thể giảm tới 50% nguy cơ SIDS
- Cho trẻ ngậm ti giả để đường hô hấp mở ra nhiều hơn
- Hạn chế đồ uống có cồn, thuốc lá, chất kích thích khi mang thai
- Đặt bé nằm sấp khi bé thức dưới sự giám sát của cha mẹ
Kết luận
Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh là cái chết đột ngột và không rõ nguyên nhân của trẻ mặc dù đã thực hiện các kiểm nghiệm. Người ta cho rằng, những bất thường tiềm ẩn kết hợp với yếu tố kích hoạt dẫn đến tử vong trong khi ngủ. Hội chứng chưa có cách phòng ngừa, tuy nhiên, một số biện pháp giảm nguy cơ có thể được thực hiện ngay tại gia đình.
References
- National Library of Medicine. Sudden Infant Death Syndrome. Retrieved October 31, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560807/
- Cleveland Clinic. SIDS (Sudden Infant Death Syndrome). Retrieved October 31, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/13646-sudden-infant-death-syndrome-sids
- U.S National Library of Medicine. Sudden Infant Death Syndrome. Retrieved October 31, 2023 from https://medlineplus.gov/suddeninfantdeathsyndrome.html
- Children's Hospital of Philadelphia. Sudden Infant Death Syndrome (SIDS). Retrieved October 31, 2023 from https://www.chop.edu/conditions-diseases/sudden-infant-death-syndrome-sids
- Mayo Clinic. Sudden infant death syndrome (SIDS). Retrieved October 31, 2023 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sudden-infant-death-syndrome/symptoms-causes/syc-20352800
- MSD Manuals. Sudden Infant Death Syndrome (SIDS). Retrieved October 31, 2023 from https://www.msdmanuals.com/home/children-s-health-issues/miscellaneous-disorders-in-infants-and-young-children/sudden-infant-death-syndrome-sids
- Boston Children's Hospital. Sudden Infant Death Syndrome (SIDS). Retrieved October 31, 2023 from https://www.childrenshospital.org/conditions/sudden-infant-death-syndrome-sids
- Nemours KidsHealth. Sudden Infant Death Syndrome (SIDS). Retrieved October 31, 2023 from https://kidshealth.org/en/parents/sids.html