Viêm phổi
Phổi là một cặp cơ quan thở hình nón nằm trong lồng ngực. Phổi mang oxy vào cơ thể khi hít vào và thải ra khí cacbonic khi thở ra. Mỗi lá phổi có các phần, gọi là thùy. Phổi trái có hai thùy. Phổi bên phải, lớn hơn một chút, có ba thùy. Phế quản (hay khí quản) hình ống dẫn khí đến hai lá phổi. Bên trong phổi gồm các ống nhỏ (tiểu phế quản) và các túi khí nhỏ (phế nang).
Viêm phổi xảy ra do nhiễm trùng ở phổi với mức độ từ nhẹ đến nặng, xuất hiện ở mọi lứa tuổi. Vaccine có thể ngăn ngừa một số loại viêm phổi.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh biểu hiện từ nhẹ không triệu chứng đến nặng cần điều trị khẩn cấp, phụ thuộc vào loại mầm bệnh gây nhiễm trùng, tuổi tác, sức khỏe bệnh nhân, bao gồm:
- Ho, có thể tiết ra chất nhầy màu xanh lục, vàng hoặc có máu
- Sốt, đổ mồ hôi và ớn lạnh
- Khó thở
- Thở nhanh, nông
- Đau nhói vùng ngực, nặng hơn khi bạn hít thở sâu hoặc ho
- Chán ăn, suy nhược cơ thể
- Buồn nôn, thường gặp ở trẻ nhỏ
- Lú lẫn, đặc biệt ở người lớn tuổi
Viêm phổi do vi khuẩn
Dạng phổ biến nhất và có xu hướng nghiêm trọng hơn các loại viêm phổi khác. Triệu chứng bệnh phát triển dần dần hoặc đột ngột. Sốt cao nguy hiểm khoảng 40oC, đổ mồ hôi nhiều, nhịp thở và nhịp tim tăng nhanh. Môi và móng tay có màu hơi xanh do thiếu oxy trong máu. Trạng thái tinh thần của bệnh nhân có thể bị lú lẫn hoặc mê sảng.
Viêm phổi do virus
Triệu chứng thường phát triển trong vài ngày. Biểu hiện ban đầu tương tự như bệnh cúm bao gồm sốt, ho khan, nhức đầu, đau cơ và suy nhược. Trong vòng một hoặc hai ngày, các triệu chứng thường trở nên nghiêm trọng hơn.
Biến chứng
Bệnh có thể gây ra biến chứng nghiêm trọng như:
- Nhiễm trùng huyết do vi khuẩn đi vào máu và di chuyển khắp cơ thể, có thể gây sốc nhiễm khuẩn
- Áp xe phổi - tích tụ mủ trong khoang của phổi
- Rối loạn màng phổi (mô bao phủ bên ngoài phổi, nằm bên trong khoang ngực).
- Suy thận
- Suy hô hấp cấp
Độ phổ biến
Năm 2015, ước tính hơn 2,7 triệu người đã chết vì viêm phổi và trong số này có 700.000 trẻ em dưới 5 tuổi (WHO). Viêm phổi do phế cầu khuẩn là nguyên nhân phổ biến nhất gây tử vong ở mọi lứa tuổi (1,5 triệu hoặc 55%).
Nguyên nhân
Vi khuẩn
Bệnh có thể tự phát hoặc phát triển sau khi bệnh nhân cảm lạnh, cúm. Bệnh ảnh hưởng đến một phần phổi hoặc thùy phổi (viêm phổi thùy). Một số loại vi khuẩn gây viêm phổi:
- Streptococcus pneumoniae
- Legionella pneumophila
- Mycoplasma pneumoniae
- Chlamydia pneumoniae
- Haemophilus influenzae
Virus
Người bệnh bị nhiễm virus đường hô hấp mức độ từ nhẹ (tự khỏi trong vài tuần) đến nặng. Trường hợp viêm phổi do virus cũng làm tăng nguy cơ gây viêm phổi do vi khuẩn.
Một số loại virus gây viêm phổi bao gồm:
- Virus hợp bào hô hấp (Respiratory Syncytial Virus - RSV)
- Virus cảm lạnh, cúm thông thường
- SARS-CoV-2 (virus gây ra COVID-19)
Nấm
Nhiễm trùng gây ra bởi một hoặc nhiều loại nấm, phổ biến ở người có bệnh mãn tính hoặc suy giảm miễn dịch.
Một số loại nấm gây viêm phổi như:
- Pneumocystis pneumonia (PCP)
- Coccidioidomycosis, which causes valley fever
- Histoplasmosis
- Cryptococcus
Yếu tố nguy cơ
- Người lớn từ 65 tuổi trở lên
- Trẻ em dưới 5 tuổi
- Người mắc bệnh lý nền như tiểu đường, bệnh tim, hen suyễn
- Hút thuốc lá
- Bệnh nhân điều trị tại bệnh viện có áp dụng thủ thuật đặt nội khí quản làm gián đoạn nhịp thở, ít vận động hoặc sử dụng một số loại thuốc có tác dụng phụ
Chẩn đoán
Bệnh đôi khi khó chẩn đoán do có một số triệu chứng giống cảm lạnh hoặc cúm. Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra sức khỏe, tiền sử bệnh án nhằm sàng lọc bệnh. Một số xét nghiệm bổ sung như:
- Chụp X quang phổi
- Xét nghiệm công thức máu toàn phần: kiểm tra khả năng hệ miễn dịch chống lại tác nhân nhiễm trùng.
- Cấy máu: nhằm xác định vi sinh vật hiện diện trong máu.
Trường hợp người bị bệnh nặng, lớn tuổi hoặc có vấn đề sức khỏe khác cần thực hiện xét nghiệm thêm:
- Xét nghiệm đờm: kiểm tra vi khuẩn trong mẫu đờm
- Chụp CT lồng ngực (Chest CT scan): kiểm tra tình trạng phổi, cho phép phát hiện biến chứng áp xe phổi hoặc tràn dịch màng phổi
- Cấy dịch màng phổi: kiểm tra vi khuẩn trong mẫu dịch lấy từ khoang màng phổi
- Đo chỉ số SPO2: kiểm tra lượng oxy trong máu
- Nội soi phế quản: xem xét đường thở bên trong phổi
Điều trị
Quá trình điều trị phụ thuộc vào loại viêm phổi, loại vi sinh vật gây ra và mức độ nghiêm trọng nhằm lựa chọn loại thuốc phù hợp bao gồm thuốc kháng sinh (điều trị viêm phổi do vi khuẩn hoặc nấm), thuốc điều trị kháng virus hoặc thuốc điều trị nấm.
Trường hợp nghiêm trọng hoặc có nguy cơ biến chứng, cần điều trị tại bệnh viện và kết hợp liệu pháp bổ sung. Ví dụ, bệnh nhân có lượng oxy trong máu thấp sẽ thực hiện liệu pháp oxy. Thời gian hồi phục bệnh ở mỗi người khác nhau.
Dạng di truyền
Viêm phổi không di truyền do thuộc nhóm bệnh nhiễm trùng. Tác nhân gây bệnh chủ yếu từ vi sinh vật.
Phòng ngừa
Tiêm phòng vaccine giúp ngăn ngừa viêm phổi do vi khuẩn phế cầu hoặc virus cúm. Giữ gìn vệ sinh cá nhân tốt. Không hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá.
Xem thêm: Tác hại từ hút thuốc thụ động
Đối với người bệnh đang điều trị tại bệnh viện nên hạn chế sử dụng hoặc giảm thời gian sử dụng ống nội khí quản để giảm nguy cơ phát triển bệnh. Bệnh nhân cần hỗ trợ từ người thân luyện tập hít thở và vận động nhẹ nhằm duy trì chức năng phổi. Giường của người bệnh nâng cao khoảng 30-45o nhằm giảm nguy cơ hít phải dịch tiết. Hạn chế sử dụng thuốc an thần.
Các tên gọi khác
- Bronchopneumonia
References
- U.S National Library of Medicine. Pneumonia. Retrieved July 3, 2022 from https://medlineplus.gov/pneumonia.html
- Association for Professionals in Infection Control and Epidemiology. Top 9 ways to reduce the risk of pneumonia if you or a loved one is hospitalized. Retrieved July 3, 2022 from https://apic.org/monthly_alerts/top-9-ways-to-reduce-the-risk-of-pneumonia-if-you-or-a-loved-one-is-hospitalized/
- Centers for Disease Control and Prevention. Pneumonia Can Be Prevented—Vaccines Can Help. Retrieved July 3, 2022 from https://www.cdc.gov/pneumonia/prevention.html
- U.S National Library of Medicine. Sputum Culture. Retrieved July 3, 2022 from https://medlineplus.gov/lab-tests/sputum-culture/
- American Lung Association. Retrieved July 3, 2022 from https://www.lung.org/lung-health-diseases/lung-disease-lookup/pneumonia/what-causes-pneumonia
- World health organization. Pneumonia. Retrieved July 3, 2022 from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/pneumonia
- Malaria Consortium. About pneumonia. Retrieved July 3, 2022 from https://www.malariaconsortium.org/pneumonia/about-pneumonia.htm
- National Institutes of Health. Cough Culprits: What's the Difference Between Bronchitis and Pneumonia? Retrieved July 3, 2022 from https://newsinhealth.nih.gov/2017/05/cough-culprits
- National Library of Medicine. Pneumocystis Infections: MedlinePlus Health Topic. Retrieved July 3, 2022 from https://medlineplus.gov/pneumocystisinfections.html
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. What Is Walking Pneumonia? Retrieved July 3, 2022 from https://medlineplus.gov/pneumonia.html