Chụp X-quang (X-ray)
Chụp X-quang là một thủ thuật y khoa nhằm tạo ra hình ảnh của xương và các mô mềm (bao gồm các cơ quan) trong cơ thể. Dựa vào đó, bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán sơ bộ đối với các bệnh và bất thường liên quan.
X-quang là xét nghiệm an toàn và chính xác. Lượng bức xạ phát ra từ X-quang ngực tương đương lượng bức xạ con người hấp thụ từ môi trường tự nhiên trong hơn 10 ngày. Một số trường hợp cẩn thận, bệnh nhân có thể mặc áo bảo vệ bằng chì.
Cơ chế hoạt động
Xét nghiệm X-quang sử dụng năng lượng bức xạ dưới dạng sóng điện từ để tạo ra hình ảnh. Phần cơ thể cần khảo sát được định vị nằm giữa nguồn phát ra tia X và máy dò tia X. Khi bật máy, chùm tia X đi qua và được mô, cơ quan hấp thụ một phần. Máy dò tia X ghi nhận phần tia còn lại sau khi hấp thụ rồi tạo ra hình ảnh.
Mức độ hấp thụ bức xạ của các mô trong cơ thể khác nhau dẫn đến thay đổi về sắc độ từ trắng đến đen. Những phần có mật độ nguyên tử cao như xương (chứa nhiều canxi) hấp thụ nhiều bức xạ nên chúng tạo ra hình ảnh có màu trắng. Mỡ và các mô mềm hấp thụ ít hơn nên cho ra màu xám. Hình ảnh phổi thường có màu đen do không khí hấp thụ bức xạ ít nhất.
Ảnh: X–quang phổi
Nguồn: Live Science
Đối tượng thực hiện
Chụp X-quang có thể chỉ định cho mọi lứa tuổi, kể cả trẻ sơ sinh. Thai phụ cần thông báo cho bác sĩ trước khi thực hiện.
Những trường hợp cần chụp X-quang bao gồm:
- Kiểm tra gãy xương
- Xác định nguyên nhân của các triệu chứng (đau, sưng)
- Tìm kiếm dị vật trong cơ thể
- Phát hiện vấn đề với cấu trúc trong xương, khớp hoặc mô mềm
- Lập kế hoạch và đánh giá các phương pháp điều trị
- Khám sàng lọc định kỳ ung thư và các bệnh khác
Các loại X-quang
X-quang bụng
- Phạm vi khảo sát: cho thấy hình ảnh thận, dạ dày, gan và bàng quang của bệnh nhân
- Bệnh được chẩn đoán: theo dõi sỏi thận và sỏi bàng quang, kiểm tra dị vật, khảo sát lượng khí dư thừa trong sau phẫu thuật và các bất thường liên quan khác
X-quang xương
- Phạm vi khảo sát: quan sát các mô xương bao gồm xương sọ, đốt sống, tứ chi, xương chậu
- Bệnh được chẩn đoán: kiểm tra trạng thái xương (gãy xương, trật khớp, viêm khớp) và nhận biết các dấu hiệu ung thư xương
X-quang ngực
- Phạm vi khảo sát: tạo hình ảnh tim và phổi
- Bệnh được chẩn đoán: các vấn đề về phổi bao gồm viêm phổi, xẹp phổi, ung thư phổi, bất thường tim và mạch máu. Ngoài ra, thủ thuật này dùng để kiểm tra sau phẫu thuật đặt máy trợ tim hoặc ống thông
X-quang nha khoa
- Phạm vi khảo sát: quan sát răng và nướu
- Bệnh được chẩn đoán: nhiễm trùng nướu, sâu răng, răng mọc lệch hoặc mọc ngầm và các bất thường khác
Soi huỳnh quang
- Phạm vi khảo sát: cho thấy chuyển động của các mô mềm, cơ quan trong cơ thể như ruột, tim
- Bệnh được chẩn đoán: thủ thuật này thường được dùng để khám đường tiêu hóa
Chụp cắt lớp vi tính (CT scan)
- Phạm vi khảo sát: tương tự như X-quang thông thường
- Bệnh được chẩn đoán: tạo hình ảnh cơ quan chi tiết và chính xác hơn, chủ yếu là các cơ quan chồng lên nhau
Xem thêm: Chụp cắt lớp vi tính (CT scan)
X-quang tuyến vú
- Phạm vi khảo sát: mô và tuyến vú
- Bệnh được chẩn đoán: đánh giá khối u vú và kiểm tra ung thư vú
X-quang với thuốc cản quang
Một số xét nghiệm X-quang cần hỗ trợ thuốc cản quang (còn gọi là chất tăng độ tương phản hoặc thuốc nhuộm). Những thuốc này thay đổi cách xuất hiện trên hình ảnh X-quang của các mô mềm. Do đó, bác sĩ có thể quan sát các cơ quan chi tiết và chính xác hơn.
Thuốc cản quang được tạo ra dưới dạng lỏng, bột hoặc viên. Dựa vào loại xét nghiệm, cách thức đưa thuốc vào cơ thể bệnh nhân có thể bao gồm:
- Đường uống
- Tiêm tĩnh mạch
- Đưa vào trực tràng (enema)
Bệnh nhân có thể cảm thấy nóng hoặc đỏ mặt và miệng có vị kim loại. Những tác dụng phụ này sẽ biến mất sau vài phút.
Lưu ý khi chụp X-quang
Bệnh nhân chuẩn bị thực hiện chụp X-quang nên thông báo cho bác sĩ về tình trạng sức khỏe, tiền sử bệnh và các loại thuốc có thể dị ứng. Trường hợp người đang mang thai hoặc cho con bú cần thực hiện đúng theo chỉ định của bác sĩ.
Phần lớn trường hợp chụp X-quang xương không cần lưu ý hoặc chống chỉ định. Đối với một số loại X-quang khác, những điều cần lưu ý có thể bao gồm:
- Tránh sử dụng lotion, kem dưỡng hoặc nước hoa
- Không đeo trang sức, kẹp tóc, vật dụng bằng kim loại và máy trợ thính
- Nhịn ăn vài giờ trước khi thực hiện (X-quang kiểm tra đường ruột)
- Trang phục thoải mái hoặc cần áo bảo hộ bằng chì
Rủi ro khi chụp X-quang
Bức xạ có thể gây hại bao gồm hình thành ung thư và các vấn đề về sức khỏe khác. Tuy nhiên, lượng bức xạ dùng trong X-quang là rất thấp. Do đó, xét nghiệm hình ảnh này tương đối an toàn và hiệu quả đối với mọi lứa tuổi.
Đối với thai nhi, bức xạ từ X-quang có thể gây hại. Thai phụ cần thông báo cho bác sĩ và có thể thay đổi các phương pháp chẩn đoán khác như chụp cộng hưởng từ MRI hoặc siêu âm.
References
- U.S National Library of Medicine. X-Rays. Retrieved 09 August 2023 from https://medlineplus.gov/xrays.html
- Cleveland Clinic. X-ray. Retrieved 09 August 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/21818-x-ray
- Mayo Clinic. Dental X-ray. Retrieved 09 August 2023 from https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/chest-x-rays/about/pac-20393494
- Radiopaedia. Abdominal radiography. Retrieved 09 August 2023 from https://radiopaedia.org/articles/abdominal-radiography
- Cleveland Clinic. Dental X-rays. Retrieved 09 August 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/11199-dental-x-rays
- Mayo Clinic. X-ray. https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/x-ray/about/pac-20395303