Rối loạn ám ảnh cưỡng chế
Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (obsessive-compulsive disorder) là chứng rối loạn tâm thần phổ biến, mãn tính và kéo dài. Hai dấu hiệu đặc trưng của bệnh bao gồm ám ảnh và cưỡng chế. Người bệnh không thể kiểm soát các triệu chứng, nên chất lượng cuộc sống của họ bị giảm sút.
Biểu hiện lâm sàng
Người bệnh biểu hiện các triệu chứng ám ảnh, cưỡng chế hoặc cả hai.
Ám ảnh
Ám ảnh là những dấu hiệu biểu hiện tâm lý lo lắng, sợ hãi về những thứ như:
- Đồ vật hoặc không gian bị ô nhiễm
- Mất đồ, đồ vật bừa bãi
- Sợ hành động bạo lực, tai nạn hoặc quan hệ tình dục
Cưỡng chế
Người bệnh lặp đi lặp lại hành động nhiều lần nhằm giảm lo lắng hoặc ngăn suy nghĩ ám ảnh.
Một số hành động cưỡng chế bao gồm:
- Làm sạch, tắm hoặc rửa tay nhiều lần
- Liên tục kiểm tra mọi thứ
- Đếm và sắp xếp đồ vật
- Hạn chế chạm vào tay nắm cửa hoặc bắt tay
- Dùng món ăn theo thứ tự nhất định
Người bình thường trải qua những cảm giác lo lắng hoặc thực hiện các hành động trên trong bối cảnh cụ thể. Tuy nhiên, người bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế biểu hiện triệu chứng nhiều lần trong ngày, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của họ.
Bệnh có xu hướng xuất hiện sớm ở nam giới, trong khi phụ nữ thường gặp vào độ tuổi trưởng thành. Bệnh hiếm khi khởi phát sau 40 tuổi. Người bệnh trải qua các giai đoạn tăng hoặc giảm mức độ nghiêm trọng nhưng tình trạng này không biến mất hoàn toàn. Một số trường hợp phát triển các vấn đề về tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu, tâm thần phân liệt, hội chứng Tourette hoặc rối loạn tic.
Độ phổ biến
Rối loạn ám ảnh cưỡng chế là bệnh tâm thần phổ biến, ảnh hưởng đến 2% dân số thế giới. Bệnh thường khởi phát trong giai đoạn vị thành niên hoặc thanh niên. Các bé trai phát triển bệnh sớm hơn so với bé gái.
Nguyên nhân
Nguyên nhân gây ra rối loạn ám ảnh cưỡng chế vẫn chưa rõ ràng. Các nhà nghiên cứu đang tìm hiểu xem liệu bệnh có liên quan đến những thay đổi trong phản ứng của não đối với chất dẫn truyền thần kinh như serotonin hoặc dopamine.
Đột biến trong một số gen cung cấp hướng dẫn cho các protein phản ứng hoặc vận chuyển serotonin có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Đột biến trong những gen khác liên quan đến quá trình giao tiếp trong não cũng có thể liên quan đến bệnh. Tuy nhiên, không phải tất cả những người mắc bệnh mang chung một biến thể liên quan và không phải tất cả những người mang biến thể sẽ phát triển thành bệnh.
Một số yếu tố nguy cơ như sau:
- Gia đình có tiền sử bệnh
- Cấu trúc và cách hoạt động của não bộ
- Chấn thương trong giai đoạn trẻ nhỏ
- Nhiễm liên cầu khuẩn
- Phụ nữ gặp biến chứng khi mang thai hoặc sinh con
Tuy nhiên, người ta chưa đưa ra kết luận nào liên quan đến bệnh, có thể điều kiện môi trường tương tác với các yếu tố di truyền rồi hình thành nguy cơ phát triển bệnh tổng thể.
Chẩn đoán
Chẩn đoán rối loạn ám ảnh cưỡng chế dựa vào triệu chứng lâm sàng và tiền sử bệnh gia đình. Người bệnh có thể đồng thời mắc rối loạn ám ảnh cưỡng chế và các bệnh tâm thần khác.
Trường hợp nghi ngờ bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế khi có các biểu hiện sau:
- Mất kiểm soát trong suy nghĩ hoặc hành vi
- Thời gian biểu hiện các triệu chứng ít nhất 1 giờ mỗi ngày
- Khó chịu khi không thực hiện các hành vi của bệnh
- Những hành vi đó làm gián đoạn công việc, học tập, ảnh hưởng đến cuộc sống
Điều trị
Một số loại tâm lý trị liệu phổ biến và hiệu quả điều trị rối loạn ám ảnh cưỡng chế bao gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi: nhà trị liệu giúp người bệnh kiểm tra và hiểu những suy nghĩ và cảm xúc của mình. Liệu pháp này có thể giúp thay đổi những suy nghĩ có hại và ngăn chặn những thói quen tiêu cực, thay thế chúng bằng những cách lành mạnh hơn. Ngăn ngừa phơi nhiễm và phản ứng là một loại liệu pháp nhận thức hành vi. Trong đó, nhà trị liệu cho người bệnh thấy những tình huống hoặc hình ảnh đáng sợ của họ và khiến người bệnh chống lại tình trạng thôi thúc thực hiện một hành vi ép buộc. Ví dụ, nhà trị liệu yêu cầu người bệnh chạm vào những đồ vật bẩn nhưng sau đó không cho họ rửa tay.
- Người bệnh học được rằng những suy nghĩ lo lắng chỉ là suy nghĩ và không nhất thiết phải thực hiện.
- Liệu pháp chấp nhận và cam kết: người bệnh học cách chấp nhận những suy nghĩ ám ảnh chỉ là những suy nghĩ, loại bỏ sức mạnh của chúng. Chuyên gia trị liệu sẽ giúp người bệnh học cách bất chấp các triệu chứng của bệnh.
Các kỹ thuật như thiền và yoga cũng có thể giúp giảm các triệu chứng. Ngoài ra, người bệnh có thể dùng thiết bị TMS kích thích từ trường xuyên sọ giúp kiểm soát các triệu chứng của bệnh.
Dạng di truyền
Mô hình di truyền rối loạn ám ảnh cưỡng chế không rõ ràng. Nhìn chung, người thân cấp một của người bệnh (ví dụ như anh, chị, em ruột hoặc con) có nguy cơ cao hơn so với người khỏe mạnh. Tuy nhiên, hầu hết trường hợp có người thân mắc bệnh sẽ không tự phát triển bệnh.
Phòng ngừa
Hiện nay chưa có phương pháp phòng ngừa rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Các thành viên trong gia đình nên khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ nếu có thành viên mắc bệnh.
Các tên gọi khác
- Anancastic neurosis
- Anankastic neurosis
- Obsessive-compulsive neurosis
- OCD
References
- Genetic Testing Information. Obsessive-compulsive disorder. Retrieved March 14, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0028768/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. OBSESSIVE-COMPULSIVE DISORDER. Retrieved March 14, 2023 from https://omim.org/entry/164230
- U.S National Library of Medicine. Obsessive-compulsive disorder. Retrieved March 14, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/obsessive-compulsive-disorder/
- Centers for Disease Control and Prevention. Obsessive-Compulsive Disorder in Children - CDC. Retrieved March 14, 2023 from https://www.cdc.gov/childrensmentalhealth/ocd.html
- Cleveland Clinic. OCD (Obsessive-Compulsive Disorder). Retrieved March 14, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9490-ocd-obsessive-compulsive-disorder
- Johns Hopkins Medicine. Obsessive-Compulsive Disorder (OCD). Retrieved March 14, 2023 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/obsessivecompulsive-disorder-ocd
- KidsHealth. Obsessive-Compulsive Disorder (for Parents). Retrieved March 14, 2023 from https://kidshealth.org/en/parents/ocd.html
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Obsessive-compulsive disorder (OCD). Retrieved March 14, 2023 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/obsessive-compulsive-disorder/symptoms-causes/syc-20354432
- National Health Service. Overview - Obsessive compulsive disorder (OCD). Retrieved March 14, 2023 from https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/obsessive-compulsive-disorder-ocd/overview/
- National Institute of Mental Health. Obsessive-Compulsive Disorder. Retrieved March 14, 2023 from https://www.nimh.nih.gov/health/topics/obsessive-compulsive-disorder-ocd