Hiện tượng Raynaud
Hiện tượng Raynaud là phản ứng của cơ thể khi gặp lạnh hoặc stress quá mức, dẫn đến các tiểu động mạch co thắt. Triệu chứng thường xuất hiện trên ngón tay, một vài trường hợp phát hiện tại mũi, tai, núm vú, đầu gối, ngón chân.
Biểu hiện lâm sàng
Hiện tượng Raynaud tái phát theo từng đợt, mỗi đợt kéo dài khoảng 15 phút. Người bệnh trải qua các cơn co thắt làm giảm lưu thông máu, gây cảm giác khó chịu (tê nhẹ hoặc như kim châm), thay đổi màu da . Khi vùng tổn thương được làm ấm hoặc ngưng tiếp xúc với tác nhân gây căng thẳng, chúng chuyển về trạng thái bình thường.
Ảnh: Hiện tượng Raynaud
Nguồn: National Health Service
Hiện tượng Raynaud bao gồm hai loại:
- Dạng nguyên phát: người bệnh không mắc phải các bệnh lý khác. Bệnh khởi phát vào độ tuổi từ 15-25 tuổi.
- Dạng thứ phát: liên quan đến các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, xơ cứng bì, viêm khớp dạng thấp và hội chứng Sjögren. Bệnh khởi phát sau 30 tuổi. Một số biến chứng khác như loét , hoại tử vùng tổn thương.
Ảnh: Xơ cứng bì trên cánh tay
Nguồn: CNK02/Shutterstock.com
Hầu hết các trường hợp bị bệnh thuộc dạng nguyên phát và ít nghiêm trọng hơn dạng thứ phát.
Độ phổ biến
Hiện tượng Raynaud xảy ra phổ biến, khoảng 3-5% người trưởng thành trên toàn thế giới mắc phải. Phụ nữ thường gặp hơn nam giới.
Nguyên nhân
Thông thường, mạch máu co giãn nhằm đáp ứng với thay đổi nhiệt độ hoặc căng thẳng, hiện tượng này gọi là phản ứng vận mạch. Hệ thần kinh và các tế bào cơ trong thành mạch máu kiểm soát phản ứng này. Khi tiếp xúc với nhiệt độ lạnh, mạch máu gần bề mặt co lại giúp giữ ấm cho máu gần các cơ quan quan trọng. Khi cơ thể nóng lên, các mạch bề mặt giãn ra cho phép tăng lưu lượng máu đến vùng da có nhiệt độ thấp hơn.
Triệu chứng của hiện tượng Raynaud do các mạch máu nhỏ co thắt quá mức khi gặp lạnh hoặc căng thẳng. Người ta vẫn chưa tìm được nguyên nhân chính xác gây bệnh.
Yếu tố nguy cơ:
- Phụ nữ sau sinh
- Người có tiền sử mắc bệnh trong gia đình
- Tính chất công việc gây áp lực lên tay với cường độ cao (búa khoan, máy cưa xích)
- Tiếp xúc với môi trường có nhiệt độ thấp như phòng máy lạnh, kho lạnh bảo quản thực phẩm
- Bỏng lạnh
Một số loại thuốc làm tăng nguy cơ gây ra hiện tượng Raynaud, bao gồm:
- Thuốc chẹn beta
- Caffein
- Thuốc hóa trị (bleomycin, vinblastine)
- Cocain
- Thuốc thông mũi có chứa phenylephrine hoặc pseudoephedrine
- Nhựa epoxy
- Thuốc trị đau nửa đầu có chứa ergotamine
- Nicotin
- Thuốc kích thích điều trị chứng rối loạn tăng động giảm chú ý
Chẩn đoán
Hiện tượng Raynaud thường dễ chẩn đoán thông qua biểu hiện lâm sàng. Tuy nhiên bác sĩ sẽ chỉ định thêm một số xét nghiệm nhằm xác định dạng nguyên phát hay thứ phát, bao gồm:
- Xét nghiệm kháng thể kháng nhân (ANA) kiểm tra dấu hiệu các bệnh tự miễn
- Xét nghiệm RF: định lượng yếu tố dạng thấp trong máu nhằm hỗ trợ chẩn đoán một số bệnh viêm khớp có yếu tố tự miễn
- Soi mao mạch ngón tay
- Xét nghiệm công thức máu toàn phần
- Xét nghiệm tốc độ lắng hồng cầu
- Xét nghiệm nước tiểu
- Đo thể tích mạch
Điều trị
Hướng điều trị hiện tượng Raynaud phụ thuộc vào dạng nguyên phát hay thứ phát. Phần lớn liệu pháp nhằm giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.
Một số trường hợp thay đổi lối sống đủ để kiểm soát bệnh như:
- Tránh những không gian lạnh hoặc tiếp xúc với vật lạnh
- Hạn chế căng thẳng hay cảm xúc mạnh
- Mặc quần áo ấm khi trời lạnh
Khi người bệnh xuất hiện triệu chứng nghiêm trọng, họ cần dùng thuốc hỗ trợ kiểu soát bệnh, bao gồm:
- Thuốc chẹn kênh beta: giúp giãn nở các mạch máu nhỏ, điều trị vết loét trên da trên ngón tay hoặc ngón chân
- Thuốc chen alpha: có tác dụng ức chế norepinephrine - loại hormone làm co mạch máu
- Nitroglycerin: điều trị vết loét trên da
Nếu người bệnh không đáp ứng với các phương pháp điều trị trên, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật cắt bỏ thần kinh giao cảm nhằm ngăn dây thần kinh gửi tín hiệu co thắt mạch máu. Tuy nhiên, người bệnh có thể tái phát và phẫu thuật lại sau khoảng 2 năm.
Hiện tượng Raynaud thứ phát gây nhiều biến chứng nghiêm trọng. Người bệnh cần khám sức khỏe định kỳ nhằm phát hiện và điều trị biến chứng kịp thời.
Dạng di truyền
Mô hình di truyền của hiện tượng Raynaud chưa rõ ràng. Nó có thể di truyền trong gia đình, khoảng 30% trường hợp mắc bệnh có người thân từng bị hiện tượng này.
Phòng ngừa
Mỗi người có thể chủ động ngăn ngừa hiện tượng Raynaud bằng cách hạn chế tiếp xúc với các yếu tố kích thích, thực hiện các bài tập giãn cơ toàn thân giúp lưu thông mạch máu.
Nếu bản thân hoặc người xung quanh mắc phải hiện tượng này, hãy làm ngay:
- Di chuyển đến khu vực ấm hơn
- Xoa bóp vùng ảnh hưởng
- Chườm hoặc cho nước ấm chảy qua vùng ảnh hưởng
- Thiền hoặc hít thở sâu nhằm giảm căng thẳng
Các tên gọi khác
- Raynaud disease
- Raynaud's
- Raynaud's disease
- Raynaud's phenomenon
- Raynaud's syndrome
References
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. RAYNAUD DISEASE. Retrieved November 22, 2022 from https://omim.org/entry/179600
- U.S National Library of Medicine. Raynaud phenomenon. Retrieved November 22, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/raynaud-phenomenon/
- Johns Hopkins Medicine. Raynaud's Phenomenon. Retrieved November 22, 2022 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/raynauds-phenomenon
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Raynaud's disease. Retrieved November 22, 2022 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/raynauds-disease/symptoms-causes/syc-20363571
- National Health Service. Raynaud's. Retrieved November 22, 2022 from https://www.nhs.uk/conditions/raynauds/
- Cleveland Clinic. Raynaud’s Syndrome. Retrieved November 22, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9849-raynauds-phenomenon
- National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases. Raynaud's Phenomenon. Retrieved November 22, 2022 from https://www.niams.nih.gov/health-topics/raynauds-phenomenon
- American College of Rheumatology. Raynaud’s Phenomenon. Retrieved November 22, 2022 from https://www.rheumatology.org/I-Am-A/Patient-Caregiver/Diseases-Conditions/Raynauds-Phenomenon
- DermNet. Raynaud Phenomenon. Retrieved November 22, 2022 from https://dermnetnz.org/topics/raynaud-phenomenon