Thoái hóa điểm vàng tuổi già
Thoái hóa điểm vàng tuổi già (age-related macular degeneration) là bệnh lý về mắt gặp ở người lớn tuổi tại các nước phát triển. Những thay đổi về thị lực bắt đầu biểu hiện vào khoảng 40-50 tuổi.
Biểu hiện lâm sàng
Hiện tượng tầm nhìn bị méo mó và giảm thị lực biểu hiện rõ vào khoảng 60-70 tuổi. Chúng có xu hướng xấu đi theo thời gian.
Thoái hóa điểm vàng tuổi già chủ yếu ảnh hưởng đến thị lực trung tâm cho các tác vụ chi tiết như đọc, lái xe, nhận dạng khuôn mặt. Người bệnh mất thị lực do suy giảm các tế bào cảm nhận ánh sáng trong mô phía sau mắt giúp phát hiện ánh sáng và màu sắc (võng mạc). Cụ thể hơn, thoái hóa điểm vàng tuổi già ảnh hưởng đến khu vực nhỏ gần trung tâm của võng mạc gọi là điểm vàng. Điểm vàng chịu trách nhiệm cho thị lực trung tâm. Tầm nhìn bên và tầm nhìn ban đêm thường không bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu, người bệnh suy giảm thị lực trong điều kiện ánh sáng mờ hoặc buổi tối.
Người ta đã mô tả hai loại thoái hóa điểm vàng tuổi già chính, bao gồm dạng khô và dạng ướt. Trong đó, dạng khô chiếm 85-90% trường hợp mắc bệnh với triệu chứng tích tụ các chất màu vàng gọi là drusen bên dưới võng mạc, rồi mất thị lực nặng dần theo thời gian. Bệnh tiến triển nghiêm trọng khiến điểm vàng bị teo, dẫn đến mất thị lực nghiêm trọng. Thoái hóa điểm vàng tuổi già dạng khô thường ảnh hưởng đến thị lực của hai mắt, nhưng mất thị lực thường xảy ra tại một mắt rồi lan sang mắt còn lại.
Trong 10-15% người mắc bệnh dạng khô tiến triển thành dạng ướt. Người mắc bệnh dạng ướt có các mạch máu mỏng manh, bất thường bên dưới điểm vàng. Chúng rò rỉ máu và chất lỏng, làm tổn thương điểm vàng khiến tầm nhìn trung tâm bị mờ và méo mó. Dạng ướt gây mất thị lực nặng và diễn biến nhanh.
Độ phổ biến
Ước tính 8% người dân trên thế giới có dấu hiệu thoái hóa điểm vàng tuổi già. Tình trạng này hiện đang ảnh hưởng đến khoảng 11 triệu người Mỹ và 170 triệu người trên toàn thế giới. Tỷ lệ mắc bệnh dự kiến sẽ tăng trong những thập kỷ tới cùng với số người già đi lên.
Theo thống kê, thoái hóa điểm vàng tuổi già ảnh hưởng đến những người gốc Châu Âu cao hơn người Mỹ gốc Phi tại Hoa Kỳ.
Nguyên nhân
Thoái hóa điểm vàng tuổi già do tác động của các yếu tố di truyền kết hợp với môi trường. Nhiều yếu tố đã được xác định, nhưng một số vẫn chưa được biết.
Các nhà nghiên cứu cho rằng biến đổi nhiều gen trong hệ thống bổ thể (thuộc hệ miễn dịch) là yếu tố nguy cơ gây thoái hóa điểm vàng tuổi già. Hệ thống bổ thể là nhóm các protein hoạt động cùng nhau nhằm tiêu diệt những tác nhân lạ (vd vi khuẩn và virus) và loại bỏ các mảnh vụn khỏi tế bào và mô. Đột biến một số gen của hệ thống bổ thể, bao gồm gen CFH, góp phần tăng nguy cơ phát triển bệnh thoái hóa điểm vàng tuổi già. Người ta chưa rõ vì sao những thay đổi di truyền này có liên quan đến tổn thương võng mạc và mất thị lực.
Thay đổi trong vùng 10q26 trên nhánh dài (q) của nhiễm sắc thể số 10 cũng làm tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng tuổi già. Vùng 10q26 chứa gen ARMS2 và HTRA1 được quan tâm. Tuy nhiên, vị trí hai gen gần nhau nên khó để biết gen nào hình thành nên các triệu chứng của bệnh hay bệnh biểu hiện khi đột biến tại cả hai gen. Một số gen khác liên quan đến vận chuyển và xử lý lipoprotein tỷ trọng cao (HDL, cholesterol "tốt").
Những yếu tố nguy cơ khác:
- Tuổi tác
- Hút thuốc lá
- Huyết áp cao
- Bệnh tim
- Chế độ ăn nhiều chất béo, thực phẩm chỉ số đường huyết cao
- Béo phì
- Tiếp xúc với tia cực tím (UV) từ ánh sáng mặt trời
Tuy nhiên, không rõ làm thế nào các yếu tố trên làm tăng tỷ lệ phát triển thoái hóa điểm vàng tuổi già.
Chẩn đoán
Phần lớn người bệnh thăm khám khi xuất hiện các dấu hiệu suy yếu thị lực. Bác sĩ sẽ tiến hành một số bài kiểm tra và thăm khám lâm sàng, bao gồm:
- Thăm khám mắt: kiểm tra thị lực, trường thị lực, vùng giữa võng mạc và đo áp lực mắt
- Phân tích hình ảnh đáy mắt, quét võng mạc từ đó đánh giá chức năng của võng mạc, xác định mức độ thoái hóa điểm vàng
Điều trị
Thoái hóa điểm vàng là một trong những vấn đề thường gặp ở người già, đặc biệt những người trên 60 tuổi. Mục tiêu điều trị tập trung ngăn chặn tiến triển các triệu chứng của bệnh.
Một số phương pháp điều trị thoái hóa điểm vàng như:
- Điều chỉnh chế độ ăn uống, cung cấp đầy đủ các dưỡng chất, bổ sung vitamin C, vitamin E, carotenoid và các khoáng chất (kẽm, sắt, đồng).
- Sử dụng các chất chống oxy hóa như vitamin C, vitamin E, beta-caroten, lutein và zeaxanthin được chứng minh giúp bảo vệ điểm vàng và giảm tốc độ thoái hóa.
- Tập thể dục giúp tăng lưu thông máu và cung cấp đủ oxy và dinh dưỡng cho các mô mắt, đồng thời giảm nguy cơ thoái hóa điểm vàng.
- Sử dụng kính áp tròng tăng độ phóng đại giúp người bệnh nhìn rõ hơn, giảm bớt sự căng thẳng cho mắt, đồng thời bảo vệ điểm vàng khỏi ánh sáng mặt trời và ánh sáng xanh.
- Điều trị phẫu thuật trong trường hợp thoái hóa điểm vàng nghiêm trọng, bác sĩ có thể đề xuất điều trị phẫu thuật thay thế điểm vàng bị tổn thương bằng các vật liệu nhân tạo.
Dạng di truyền
Thoái hóa điểm vàng tuổi già không có kiểu di truyền rõ ràng, tuy nhiên một số trường hợp có tính chất gia đình. Khoảng 15-20% người bệnh có ít nhất một người thân cấp một (ví dụ như anh, chị, em ruột hoặc cha mẹ) mắc bệnh.
[/sc]Phòng ngừa
Thoái hóa điểm vàng là vấn đề về thị lực phổ biến của người già. Tuy nhiên, một số cách phòng ngừa giúp kéo dài khả năng thị lực chung như:
- Ăn uống lành mạnh, đầy đủ các chất dinh dưỡng, đặc biệt vitamin A, C và E có trong rau, trái cây, quả mọng, đậu nành, cá hồi, trứng, sữa và các loại hạt giúp bảo vệ mắt khỏi thoái hóa điểm vàng.
- Hạn chế hút thuốc lá do nicotine làm suy giảm lưu lượng máu và oxy đến mắt, gây hại cho mạch máu và lợi khuẩn cho sức khỏe chung.
- Đeo kính râm khi ra ngoài nắng, bảo vệ mắt khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời.
- Tập thể dục thường xuyên giúp duy trì sức khỏe tốt và cải thiện lưu thông máu, giúp giảm nguy cơ thoái hóa điểm vàng.
- Kiểm tra mắt định kỳ nhằm phát hiện sớm các vấn đề về thị lực và điều trị kịp thời.
Các tên gọi khác
- Age-related maculopathy
- AMD
- ARMD
- Macular degeneration, age-related
References
- Genetic Testing Information. Age-related macular degeneration. Retrieved March 24, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0242383/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. .MACULAR DEGENERATION, AGE-RELATED, 1 Retrieved March 24, 2023 from https://omim.org/entry/603075
- U.S National Library of Medicine. Age-related macular degeneration. Retrieved March 24, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/age-related-macular-degeneration/
- American Academy of Ophthalmology. Age-Related Macular Degeneration. Retrieved March 24, 2023 from https://eyewiki.aao.org/Age-Related_Macular_Degeneration
- Cleveland Clinic. Macular Degeneration. Retrieved March 24, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15246-macular-degeneration
- Frontiers. Age-Related Macular Degeneration Revisited: From Pathology and Cellular Stress to Potential Therapies. Retrieved March 24, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fcell.2020.612812/full
- Johns Hopkins Medicine. Age-Related Macular Degeneration (AMD). Retrieved March 24, 2023 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/agerelated-macular-degeneration-amd
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Dry macular degeneration. Retrieved March 24, 2023 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dry-macular-degeneration/symptoms-causes/syc-20350375
- National Health Service. What is AMD?. Retrieved March 24, 2023 from https://www.nhs.uk/conditions/age-related-macular-degeneration-amd/