Suy thận
Mỗi người có hai quả thận nằm mỗi bên của xương sống phía trên thắt lưng. Mỗi quả thận có kích thước bằng nắm tay. Chức năng chính của thận là lọc máu, loại bỏ chất thải và tạo thành nước tiểu. Chúng cũng giúp cân bằng nồng độ muối và chất khoáng (canxi, phốt pho, natri, kali) lưu thông trong máu. Thận tạo ra các hormone hỗ trợ kiểm soát huyết áp, tạo tế bào hồng cầu và giữ cho xương chắc khỏe.
Suy thận (kidney failure) là giai đoạn cuối của bệnh thận mãn tính. Thận suy giảm chức năng dẫn đến tích tụ chất thải trong cơ thể, tăng huyết áp và thiếu hồng cầu. Bệnh có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh.
Biểu hiện lâm sàng
Triệu chứng suy thận biểu hiện khác nhau ở mỗi người bệnh và thường bao gồm:
- Ngứa, phát ban
- Chuột rút
- Buồn nôn, khó thở
- Chán ăn, suy nhược
- Thiếu máu, sụt cân
- Sưng bàn chân, mắt cá chân
- Đi tiểu nhiều hơn hoặc ít hơn bình thường, nước tiểu có sủi bọt, phân có máu
- Khó ngủ
Nguyên nhân
Bệnh thận mãn tính do thận bị tổn thương trong nhiều năm, nếu không điều trị dẫn đến suy thận. Bệnh tiểu đường và cao huyết áp là hai nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh thận mãn tính. Một số bệnh lý gây tổn thương thận có thể tiến triển thành suy thận như:
- Bệnh thận đa nang: bệnh di truyền đặc trưng bởi nhiều túi nang chứa đầy dịch xuất hiện trong nhu mô thận
- Hội chứng thận hư
Đôi khi thận mất chức năng đột ngột (trong vài giờ hoặc vài ngày) gọi là tổn thương thận cấp (Acute Kidney Injury – AKI) do thiếu lưu lượng máu đến thận, bệnh lý tại thận hoặc tắc nghẽn nước tiểu ra khỏi thận (sỏi thận).
Người thường xuyên sử dụng rượu quá mức, hút thuốc lá cũng làm gia tăng nguy cơ dẫn đến suy thận.
Độ phổ biến
Người ta ước tính khoảng 20% dân số thế giới bị suy thận. Trong đó khoảng 10% ca bệnh do không điều trị kịp thời đã chuyển sang giai đoạn suy thận mãn tính, 4% ca bệnh tử vong.
Chẩn đoán
Xét nghiệm độ lọc cầu thận (Glomerular filtration rate - GFR) phản ảnh số lượng máu lọc bởi quản cầu thận trong mỗi phút.
Xét nghiệm albumin nước tiểu: kiểm tra lượng protein albumin trong nước tiểu.
Định lượng creatinin trong máu: creatinin là chất thải từ quá trình phân huỷ trong cơ thể. Thận có vai trò loại bỏ creatinin khỏi máu. Khi chức năng thận suy yếu, lượng creatinin tăng lên. Đồng thời thông qua chỉ số này, người ta đánh giá GFR.
Xét nghiệm hình ảnh như chụp CT, MRI hoặc siêu âm thận.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp chữa trị hoàn toàn suy thận, tuy nhiên người bệnh có thể giảm biến chứng bệnh bằng phương pháp lọc máu và thay thế chức năng của thận. Lựa chọn liệu pháp điều trị dựa trên tuổi tác và tiền sử bệnh.
Lọc máu giúp loại bỏ chất thải ra khỏi máu. Có hai loại lọc máu:
- Chạy thận nhân tạo: máu của người bệnh được lọc ở bên ngoài cơ thể bằng máy khoảng 3-4 lần/tuần. Mỗi lần điều trị kéo dài khoảng 3-5 giờ. Phương pháp này áp dụng đối với người bị bệnh suy thận cấp tính.
- Thẩm phân phúc mạc (Peritoneal Dialysis – PD) (hay lọc màng bụng): dùng màng bụng của người bệnh làm màng lọc thay thế cho thận đã suy yếu. Lớp niêm mạc bên trong bung hoạt động như bộ lọc tự nhiên. Người bệnh trải qua cuộc tiểu phẫu đặt ống thông vào bụng. Dung dịch lọc máu (nước, muối và các chất khác) chảy từ túi qua ống thông vào bụng người bệnh, hấp thụ chất thải rồi thoát ra khỏi bụng vào túi rỗng.
Ghép thận: phẫu thuật đưa một quả thận khỏe mạnh (hiến tặng) vào cơ thể nhằm thay thế chức năng hoạt động cho quả thận cũ đã suy yếu. Thận mới được ghép vào thường nằm ở vùng bụng dưới, gọi là hố chậu phía trước bên cơ thể, không cắt bỏ quả thận yếu (ngoại trừ trường hợp cần thiết). Sau ca phẫu thuật, người bệnh cần dùng thuốc ức chế miễn dịch (prednisone, sirolimus, tacrolimus) trong suốt phần đời còn lại nhằm chống thải ghép.
Hầu hết các trường hợp bệnh suy thận ở trẻ em đều được điều trị bằng ghép thận, tuy nhiên quá trình cấy ghép có thể bị trì hoãn nếu chưa tìm được thận phù hợp. Sau phẫu thuật, trẻ cần được phòng ngừa nhiễm trùng và ung thư do dùng thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian dài.
Dạng di truyền
Bệnh thận mãn tính có thể di truyền trong gia đình, nhiều người trong gia đình mắc cùng một loại bệnh.
Một số đột biến gen MYH9 và APOL1 làm tăng nguy cơ phát triển bệnh thận. Đột biến gen APOL1 gia tăng nguy cơ suy thận lên 7 đến 11 lần với người bị huyết áp cao .
Phòng ngừa
- Khám sức khỏe định kỳ
- Chế độ ăn lành mạnh, ăn ít muối và giảm chất béo bão hòa
- Hoạt động thể chất, duy trì cân nặng phù hợp
- Không hút thuốc lá hay lạm dụng đồ uống có cồn
Các tên gọi khác
- End-stage renal disease (ESRD)
- ESRD
- Renal failure
- End-stage kidney disease (ESKD)
References
- U.S National Library of Medicine. Kidney failure. Retrieved June 28, 2022 from https://medlineplus.gov/kidneyfailure.html
- American Kidney Fund. Kidney Failure, End-Stage Renal Disease (ESRD). Retrieved June 28, 2022 from https://www.kidneyfund.org/all-about-kidneys/kidney-failure-symptoms-and-causes
- American College of Radiology. Kidney Failure. Retrieved June 28, 2022 from https://www.radiologyinfo.org/en/info/kidneyfailure
- National Kidney Foundation. CHOOSING A TREATMENT FOR KIDNEY FAILURE. Retrieved June 28, 2022 from https://www.kidney.org/sites/default/files/11-10-0352_choosing_treat.pdf
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Choosing a Treatment for Kidney Failure. Retrieved June 28, 2022 from https://www.niddk.nih.gov/health-information/kidney-disease/kidney-failure/choosing-treatment
- National Library of Medicine. Dialysis. Retrieved June 28, 2022 from https://medlineplus.gov/dialysis.html
- Cleveland Clinic. Kidney Failure. Retrieved June 28, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17689-kidney-failure
- Mayo Clinic. Acute kidney failure. Retrieved June 28, 2022 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/kidney-failure/symptoms-causes/syc-20369048
- National Kidney Foundation. What is Kidney Failure? Retrieved June 28, 2022 from https://www.kidney.org/atoz/content/KidneyFailure
- National Kidney Foundation. What is peritoneal dialysis?. Retrieved June 28, 2022 from https://www.kidney.org/content/what-peritoneal-dialysis
- National Kidney Foundational. Genetics and Kidney Disease. Retrieved June 28, 2022 from https://www.kidney.org/atoz/content/genetics-kidney-disease