5 loại virus gây ung thư phổ biến
Virus hay vi khuẩn là những sinh vật nhỏ bé tồn tại phổ biến trong môi trường sống. Khi bị nhiễm virus, đa số trường hợp người bệnh chỉ bị ảnh hưởng trong thời gian ngắn với biểu hiện tương đối nhẹ như cảm lạnh thông thường. Tuy nhiên, đôi khi những vi sinh vật này lại gây ra nhiều tác hại đáng kể và ảnh hưởng lâu dài, một số loại virus có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như ung thư.
Khoảng 10% trường hợp ung thư trên toàn thế giới có nguyên nhân do virus, phần lớn trong số này chủ yếu xảy ra tại các nước đang phát triển. Nhiều loại ung thư liên quan đến virus có thể mất nhiều năm để trở thành triệu chứng, do đó tỉ lệ thống kê hiện nay nhiều khả năng chưa phản ánh đúng thực tế.
Virus gây ra ung thư
Tất cả virus đều có cấu tạo từ vật chất di truyền (ADN hoặc ARN) được bao bọc trong một lớp áo protein. Virus có khả năng xâm nhập “vật chủ” như người hoặc động vật, đôi khi quá trình xâm lấn này gây ra ung thư thông qua cơ chế sinh ung.
Cơ chế sinh ung thư là một quá trình gồm nhiều bước trong đó các tế bào khỏe mạnh trải qua một số đột biến di truyền khiến chúng trở nên phân chia mất kiểm soát rồi hình thành khối u ung thư.
Virus có một số cách gây ra ung thư, bao gồm:
- Trực tiếp làm hỏng ADN trong tế bào vật chủ rồi dẫn đến ung thư
- Tác động hệ miễn dịch để nó suy giảm khả năng chống lại tế bào ung thư (ban đầu có thể do một tác nhân nào đó không phải virus)
- Viêm mãn tính
- Gián đoạn quy trình phân chia tế bào bình thường của cơ thể
Mỗi khi tế bào phân chia sẽ có nguy cơ xảy ra đột biến gen. Một số virus gây ra tình trạng viêm hoặc tổn thương mô, từ đó kích hoạt tế bào tăng cường phân chia dẫn đến khả năng đột biến xảy ra cao hơn, cuối cùng thành ung thư.
Các loại virus gây ra ung thư
Một số loại virus (ADN hoặc ARN) có liên quan đến ung thư. Thông thường, virus gây ra một hoặc nhiều loại ung thư tùy theo cách nó tương tác với cơ thể người bệnh.
HTLV-1 là một loại retrovirus (tương tự như HIV) gây ra bệnh bạch cầu / ung thư hạch bạch huyết cho người trưởng thành. HHV-8 (Kaposi Sarcoma Herpes Virus – KSHV) có thể gây ra bệnh sarcoma Kaposi. Virus đa nhân tế bào Merkel (McPyV) có thể gây ra ung thư biểu mô tế bào Merkel – một dạng ung thư da. Loại virus này rất phổ biến trong quần thể, nhưng ung thư liên quan đến virus McPyV thì lại không phổ biến.
Nếu một người được chẩn đoán nhiễm một loại virus liên quan đến ung thư, người đó có nguy cơ cao phát triển một hoặc nhiều loại ung thư liên quan. Để hạn chế nguy cơ, điều quan trọng là phải tuân thủ kế hoạch sàng lọc và phòng ngừa nhằm tránh những hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra.
1. Human Papillomavirus (HPV)
HPV là một loại virus lây truyền qua đường tình dục ảnh hưởng đến gần 80 triệu người Mỹ. Đây là loại virus lây truyền qua đường tình dục phổ biến nhất.
Hiện có hơn một trăm chủng HPV, nhưng chỉ một phần nhỏ trong số này liên quan đến ung thư. Các chủng HPV phổ biến nhất liên quan đến ung thư bao gồm HPV 16 và HPV 18.
Vaccine phòng ngừa HPV 16 và HPV 18 có sẵn cho trẻ em trong độ tuổi từ 11 đến 12, do đó tiêm có thể bắt đầu từ 9 đến 26 tuổi.
Tỉ lệ HPV được tìm thấy trong các loại ung thư sau:
- Ung thư cổ tử cung: 90%
- Ung thư âm hộ: 69%
- Ung thư hậu môn: 91%
- Ung thư âm đạo: 75%
- Ung thư dương vật: 63%
- Ung thư đầu và cổ: 30% trường hợp ung thư miệng và 20% trường hợp ung thư vòm họng
Còn một số loại ung thư khác, nhưng dữ liệu chưa rõ ràng. Ví dụ, HPV có liên quan đến ung thư phổi, tuy nhiên người ta vẫn chưa rõ liệu HPV có góp phần phát triển ung thư phổi hay không.
2. Viêm gan B (HBV)
Bệnh viêm gan siêu vi B rất dễ lây lan qua đường truyền máu, tinh dịch và các loại dịch cơ thể khác. Một số đường lây nhiễm phổ biến bao gồm quan hệ tình dục không an toàn, lây truyền từ mẹ sang con và sử dụng chung kim tiêm (phổ biến khi sử dụng ma túy và xăm mình).
Phần lớn bệnh nhân hồi phục sau khi bị viêm gan B cấp tính, nhưng một số người tiếp tục phát triển thành viêm gan B mãn tính. Bệnh mãn tính phổ biến hơn với những người mắc bệnh trong thời thơ ấu và những người chưa có bất kỳ triệu chứng nào.
Nhiễm virus viêm gan B (HBV) làm tăng nguy cơ phát triển ung thư gan. Người bị viêm gan B mãn tính có nguy cơ cao tiến triển thành ung thư gan.
Đa số trẻ em sinh sau năm 1980 được chủng ngừa viêm gan B, người lớn chưa được chủng ngừa có thể hỏi bác sĩ hoặc các cơ sở y tế gần nhất.
3. Viêm gan C
Nhiễm viêm gan C làm tăng nguy cơ phát triển ung thư gan. Virus lây lan qua máu bị nhiễm bệnh, vd như khi truyền máu và lạm dụng thuốc tiêm tĩnh mạch, tuy nhiên nhiều người vẫn bị nhiễm mặc dù không có các yếu tố nguy cơ nhiễm trùng rõ ràng.
Ban đầu nhiễm trùng có thể không triệu chứng, nhưng bệnh diễn tiến thầm lặng mà không có bất kỳ dấu hiệu đáng chú ý nào. Theo thời gian, hệ miễn dịch tấn công virus khiến gan dần bị xơ hóa, dẫn đến xơ gan rồi cuối cùng ung thư gan.
4. Virus Epstein-Barr (EBV)
Virus Epstein-Barr thường gây ra bệnh tăng bạch cầu đơn nhân nhưng nó cũng là nguyên nhân của ung thư biểu mô vòm họng và ung thư biểu mô dạ dày. Ngoài ra, EBV có liên quan đến sự phát triển của một số loại ung thư hạch bạch huyết khác nhau, bao gồm:
- Ung thư hạch sau cấy ghép: khoảng 1-20% bệnh nhân phát triển ung thư hạch sau khi cấy ghép nội tạng, hầu như tất cả đều liên quan đến nhiễm HBV.
- Ung thư hạch bạch huyết liên quan đến HIV: hơn 90% trường hợp ung thư hạch bạch huyết liên quan HIV có dính dáng đến EBV.
- Bệnh ung thư hạch của Burkitt: tại châu Phi, ung thư hạch Burkitt gây ra hơn một nửa số ca ung thư cho trẻ em và gần như tất cả trường hợp có liên quan đến virus Epstein-Barr.
- Ung thư hạch Hodgkin: virus Epstein-Barr tham gia trong 30-50% các trường hợp mắc bệnh Hodgkin tại Hoa Kỳ.
5. Virus gây suy giảm miễn dịch (HIV)
HIV và ung thư liên quan với nhau theo một số cách. U lympho không Hodgkin, u lympho Hodgkin, u lympho thần kinh trung ương nguyên phát, bệnh bạch cầu và u tủy đều có liên quan đến HIV. Ngoài u lympho, HIV làm tăng nguy cơ mắc sarcoma Kaposi, ung thư cổ tử cung, ung thư phổi, ung thư hậu môn và ung thư gan.
Khi một người nhiễm HIV, hệ miễn dịch bị ức chế nên tế bào miễn dịch không thể chống lại được tế bào ung thư, do đó người bệnh có thể chuyển sang ung thư như một biến chứng do nhiễm virus. Bởi vì HIV làm suy yếu hệ miễn dịch, tế bào ung thư do virus Epstein-Barr gây ra hoặc do bất kỳ đột biến nào khác có thể tăng sinh và tồn tại, từ đó ung thư càng tiến triển nặng thêm.
Nhiễm HIV cũng làm cho một số tế bào miễn dịch (tế bào B) tăng sinh, làm tăng nguy cơ sản xuất quá mức và đột biến, có thể dẫn đến ung thư tế bào B.
Phòng ngừa
Nhiều loại virus gây ung thư được truyền từ người sang người, ngoài ra một số vi khuẩn và ký sinh trùng cũng liên quan đến ung thư. Do đó, cần chủ động phòng ngừa nhiễm trùng để tránh ung thư xảy ra như một hệ lụy do nhiễm virus.
Hai phương pháp phòng ngừa đơn giản là tình dục an toàn và không dùng chung kim tiêm. Bên cạnh đó, cần nâng cao sức khỏe bằng chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên để tăng cường hệ miễn dịch chống lại các yếu tố ngoại lai như vi khuẩn hay virus.
Phòng chống ung thư do virus là một lĩnh vực nghiên cứu đang phát triển, đặc biệt phòng ngừa bằng vaccine. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu đang nghiên cứu các phương pháp sử dụng virus để chống lại ung thư.
References
- Centers for Disease Control and Prevention. Human Papillomavirus (HPV). Retrieved June 19, 2022 from https://www.cdc.gov/hpv/parents/about-hpv.html
- Centers for Disease Control and Prevention. Viral Hepatitis. Retrieved June 19, 2022 from https://www.cdc.gov/hepatitis/index.htm
- Centers for Disease Control and Prevention. Viral hepatitis, Hepatitis C questions and answers for health professionals. Retrieved June 19, 2022 from https://www.cdc.gov/hepatitis/hcv/hcvfaq.htm
- Centers for Disease Control and Prevention. Viral Hepatitis: Testing recommendations for hepatitis C virus infection. Retrieved June 19, 2022 from https://www.cdc.gov/hepatitis/hcv/guidelinesc.htm
- American Cancer Society. How are HIV and AIDS related to cancer? Retrieved June 19, 2022 from https://www.cancer.org/cancer/cancer-causes/infectious-agents/hiv-infection-aids/hiv-aids-and-cancer.html
- National Cancer Institute. Infectious Agents. Retrieved June 19, 2022 from https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/infectious-agents
- Verywell Health. How Some Viruses Cause Cancer. Retrieved June 19, 2022 from https://www.verywellhealth.com/viruses-and-cancer-513624