Bệnh động kinh do thiếu CDKL5
Bệnh động kinh do thiếu CDKL5 (CDKL5 deficiency disorder) khởi đầu bằng các cơn co giật từ lúc sơ sinh, sau đó biểu hiện chậm phát triển về nhiều mặt. Cơn co giật thường bắt đầu trong vòng 3 tháng đầu đời và có thể xuất hiện sớm vào tuần đầu tiên sau khi sinh. Các loại co giật thay đổi theo tuổi và theo mô hình có thể dự đoán.
Ảnh: Bệnh trào ngược dạ dày thực quản
Nguồn: Designua/Shutterstock.com
Ảnh: Trán rộng
Nguồn: National Library of Medicine
Ảnh: Cột sống bình thường và cột sống bị vẹo.
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Biểu hiện lâm sàng
Động kinh là vấn đề chủ yếu với bệnh nhân vì chúng thường nghiêm trọng và khó kiểm soát bằng thuốc. Các loại động kinh phổ biến nhất bao gồm:
- Động kinh co cứng – co giật toàn thể (generalized tonic – clonic seizures) mất ý thức, cứng cơ và co giật.
- Động kinh co cứng (tonic seizures) gồm các cơn co thắt bất thường.
- Động kinh co giật (epileptic spasms) gồm các cơn giật cơ ngắn.
Một số người bắt đầu với triệu chứng động kinh khu trú nhưng sau đó lan ra toàn bộ não. Người khác có thể bị cả hai loại co giật nhưng không có mô hình rõ ràng.
Người mắc bệnh động kinh do thiếu CDKL5 thường biểu hiện các triệu chứng như:
- Xuất hiện các cơn động kinh sớm, 90% trẻ phát triển các cơn co giật trước 3 tháng tuổi
- Thường xảy cơn co thắt động kinh nhưng không rối loạn nhịp tim
- Khả năng đi lại hạn chế
- Khả năng nói kém nhưng có thể diễn đạt bằng cử chỉ
- Kỹ năng sử dụng tay hạn chế, chuyển động tay không mục đích (lặp đi lặp lại)
- Thiếu giao tiếp bằng mắt (suy giảm thị lực vỏ não)
- Táo bón
- Khó ngủ
- Nghiến răng
- Yếu cơ
- Thiểu năng trí tuệ
Người bệnh có khuôn mặt khác biệt, như trán cao và rộng , mắt to và sâu, khoảng cách giữa mũi và môi trên xa, môi đầy đặn, răng thưa và mái cao. Một số triệu chứng khác người bệnh có thể gặp như:
- Nhịp thở bất thường
- Nhiễm trùng đường hô hấp
- Nôn ói
- Trào ngược dạ dày
- Vẹo cột sống
- Bất thường hành vi như lo lắng, ngại giao tiếp xã hội, có thể dẫn tới tự kỷ
Độ phổ biến
Bệnh động kinh do thiếu CDKL5 hiếm gặp, tỷ lệ mắc bệnh khoảng 1/40.000 đến 1/60.000 trẻ sơ sinh. Trong đó, 90% trường hợp là bé gái.
Nguyên nhân
Bệnh động kinh do thiếu CDKL5 bắt nguồn từ đột biến gen CDKL5. Gen CDKL5 cung cấp hướng dẫn tạo ra một loại protein cần thiết cho quá trình phát triển và hoạt động bình thường của não. Đột biến gen CDKL5 làm giảm số lượng hoặc thay đổi hoạt động của protein CDKL5 trong tế bào thần kinh, từ đó gián đoạn quá trình phát triển của não. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa hiểu rõ làm thế nào đột biến gen CDKL5 gây ra các biểu hiện bệnh.
Chẩn đoán
Chẩn đoán ban đầu dựa trên biểu hiện lâm sàng và xác nhận bằng xét nghiệm đột biến gen CDKL5 hoặc xét nghiệm nhóm gen liên quan bệnh động kinh khởi phát sớm. Vì một số đột biến gen CDKL5 không gây bệnh, do đó cần đánh giá gen đột biến gây bệnh theo hướng dẫn đã được công nhận.
Điều trị
Hiện tại, chưa có phương pháp giải quyết các vấn đề liên quan đến bệnh động kinh do thiếu CDKL5. Chủ yếu kiểm soát bệnh dựa theo triệu chứng của từng bệnh nhân. Ngoài ra, bệnh nhân cần được hỗ trợ bằng một số liệu pháp như vật lý trị liệu, vận động trị liệu, trị liệu thần kinh bằng giọng nói và chế độ ăn kiêng.
Khó kiểm soát cơn động kinh của bệnh nhân động kinh do thiếu CDKL5. Thuốc chống động kinh giảm dần hiệu quả theo thời gian. Kết hợp các loại thuốc chống co giật có thể kéo dài khoảng thời gian giữa những cơn co giật từ vài tuần đến vài năm.
Dạng di truyền
Bệnh động kinh do thiếu CDKL5 di truyền theo kiểu trội liên kết X. Do đó, chỉ cần một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào cũng đủ gây ra bệnh. Bởi vì nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X, trường hợp người cha bị bệnh thì con trai nhận nhiễm sắc thể Y từ cha nên con trai không mang bệnh.
Hầu hết các trường hợp bệnh động kinh do thiếu CDKL5 xảy ra bởi đột biến mới (de novo) gen CDKL5 trong quá trình hình thành tế bào sinh sản (trứng hoặc tinh trùng) hoặc trong quá trình phát triển phôi thai sớm. Những trường hợp này xảy ra ở người không có tiền sử bệnh trong gia đình.
Người ta nghi ngờ mức độ biểu hiện bệnh khác nhau một phần do quá trình bất hoạt X. Trong giai đoạn phát triển phôi sớm ở nữ giới, một trong hai nhiễm sắc thể X bị bất hoạt vĩnh viễn trong tế bào soma (không phải tế bào trứng). Quá trình bất hoạt X nhằm đảm bảo nữ giới chỉ có một bản sao nhiễm sắc thể X hoạt động trong mỗi tế bào. Thông thường, quá trình bất hoạt X xảy ra ngẫu nhiên. Do đó, khoảng một nửa số tế bào có nhiễm sắc thể X hoạt động với gen CDKL5 đột biến và một nửa số tế bào có nhiễm sắc thể X hoạt động với gen CDKL5 bình thường. Tuy nhiên, nhóm tế bào phát sinh từ một tế bào ban đầu có cùng một bản sao của nhiễm sắc thể X bị bất hoạt nên tỷ lệ các loại tế bào mang biến thể là 1:1. Tỷ lệ tế bào thần kinh trong não có nhiễm sắc thể X hoạt động với gen đột biến giúp xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh. Phụ nữ có tỷ lệ tế bào thần kinh mang gen đột biến cao hơn có các dấu hiệu và triệu chứng nghiêm trọng hơn so với người có tỷ lệ mang tế bào thần kinh với gen đột biến thấp hơn.
Nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X trong mỗi tế bào. Do đó, người bệnh mang gen CDKL5 đột biến trong tất cả các tế bào và không có bản sao nhiễm sắc thể X với gen CDKL5 bình thường.
Phòng ngừa
Hiện nay chưa có phương pháp phòng ngừa bệnh động kinh do thiếu CDKL5. Sau sinh, trẻ cần được chăm sóc và theo dõi chặt chẽ nhằm phát hiện sớm những bất thường. Điều trị triệu chứng của bệnh có thể giảm các biến chứng về sau.
Nếu một người mắc bệnh động kinh do thiếu CDKL5, khi sinh con sẽ có 50-100% khả năng di truyền bệnh cho con tùy theo giới tính của trẻ. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Trường hợp mắc bệnh do đột biến mới (de novo) xảy ra trong quá trình tạo phôi, các cặp vợ chồng trong thời gian mang thai nên chủ động làm xét nghiệm sàng lọc thai NIPT ihope sớm ngay từ tuần thứ 9 để phát bệnh động kinh do thiếu CDKL5 ở thai nhi.
Các tên gọi khác
- CDKL5 deficiency
- CDKL5 disorder
- CDKL5 encephalopathy
- CDKL5-related epilepsy
- CDKL5-related epileptic encephalopathy
- Early infantile epileptic encephalopathy 2
References
- Genetic Testing Information. Developmental and epileptic encephalopathy, 2. Retrieved May 26, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C4750718/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. CDKL5 deficiency disorder. Retrieved May 26, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/12173/cdkl5-deficiency-disorder
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. DEVELOPMENTAL AND EPILEPTIC ENCEPHALOPATHY 2; DEE2. Retrieved May 26, 2022 from https://omim.org/entry/300672
- U.S National Library of Medicine. CDKL5 deficiency disorder. Retrieved May 26, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/cdkl5-deficiency-disorder/
- Boston Children's Hospital. CDKL5 Disorder. Retrieved May 26, 2022 from https://www.childrenshospital.org/conditions/cdkl5-disorder
- National Library of Medicine. CDKL5 Deficiency Disorder—A Complex Epileptic Encephalopathy. Retrieved May 26, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7071516/
- National Organization for Rare Disorders. CDKL5 Deficiency Disorder. Retrieved May 26, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/cdkl5/