Bệnh lý gamma đơn dòng chưa xác định triệu chứng (MGUS)
MGUS là gì?
Bệnh lý gamma đơn dòng chưa xác định triệu chứng (Monoclonal Gammopathy of Undetermined Significance – MGUS) là một bất thường về máu ảnh hưởng đến các tế bào plasma trong tủy xương. Tế bào plasma là các tế bào bạch cầu lympho B biệt hóa có khả năng tạo ra globulin miễn dịch.
Thông thường, các tế bào plasma đơn lẻ tiết ra một loại globulin (kháng thể) đặc hiệu. Globulin là protein có chức năng bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân ngoại nhiễm (vi khuẩn, virus, nấm). Globulin miễn dịch chủ yếu có 5 loại bao gồm IgA, IgD, IgE, IgG và IgM. Chúng nắm vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch, cụ thể là miễn dịch dịch thể (humoral immunity)*.
Khi tủy xương tạo ra các tế bào plasma bất thường, chúng chỉ tạo ra globulin miễn dịch đơn dòng được gọi là M protein và lưu thông trong máu. Trong phần lớn trường hợp, protein M không gây ra bất kỳ vấn đề sức khỏe nên bệnh nhân không có triệu chứng. Tuy nhiên, khi tích tụ nhiều trong máu và nước tiểu, chúng có thể gây tổn thương thận, tim, dây thần kinh. Ngoài ra, khả năng miễn dịch cũng bị suy giảm.
Bệnh nhân MGUS có lượng M protein trong huyết thanh dưới mức 30g/L, tế bào plasma vô tính trong tủy xương dưới 10%.
MGUS được phân thành 3 loại riêng biệt bao gồm:
- MGUS không IgM
- MGUS IgM
- MGUS chuỗi nhẹ
Trong đó MGUS không IgM (chỉ có IgG, IgA, IgD) chiếm phần lớn các trường hợp mắc bệnh với các tế bào plasma đơn dòng đặc trưng.
(*)Miễn dịch dịch thể: thuật ngữ chỉ phản ứng miễn dịch được trung gian bởi các phân tử bao gồm các kháng thể được tiết ra từ tế bào plasma, hệ thống bổ thể và một số peptide kháng khuẩn khác trong dịch ngoại bào.
Biến chứng của MGUS
MGUS có thể tiến triển thành ung thư hoặc các bệnh về máu nghiêm trọng hơn nhưng hiếm khi xảy ra.
Một số bệnh như sau:
- MGUS không IgM có thể phát triển thành u tế bào plasma ác tính
- MGUS IgM tiến triển thành bệnh Waldenstrom macroglobulinemia, chứng thoái hóa dạng bột (amyloidosis) hoặc ung thư hạch
- MGUS chuỗi nhẹ có thể dẫn đến protein niệu Bence Jones vô căn (idiopathic Bence Jones proteinuria), đa u tủy tế bào plasma chuỗi nhẹ hoặc bất thường lắng đọng chuỗi nhẹ
Ngoài ra, MGUS chuỗi nhẹ có nguy cơ trở thành đa u tủy với tỉ lệ khoảng 0,3%.
Nguyên nhân và triệu chứng
Nguyên nhân
Nguyên nhân chính xác gây ra MGUS vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, bệnh có liên quan đến một số bất thường không ác tính khác như:
- Rối loạn mô liên kết
- Bệnh lý thần kinh ngoại biên
- Thiếu chất ức chế C1 esterase mắc phải (phù mạch)
- Bất thường hormone hoặc các vấn đề gan (viêm gan C, viêm gan do HIV)
- Tiếp xúc mật độ phóng xạ cao, thuốc trừ sâu, hóa chất độc hại
- Đột biến gen liên quan
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh không gây ra bất kỳ triệu chứng nào. MGUS được phát hiện ngẫu nhiên khi kiểm tra sức khỏe hoặc xét nghiệm những bệnh liên quan khác.
Chẩn đoán
MGUS không IgM cần thực hiện một loạt kiểm tra nhằm loại trừ bệnh khỏi các khối u plasma khác. Những xét nghiệm có thể được chỉ định bao gồm:
- Công thức máu toàn phần (CBC)
- Hút hoặc sinh thiết tủy xương (BMA/BMB)
- Phân tích hóa mô miễn dịch (Immunohistochemical analysis – IHC)
- Đo nồng độ canxi và creatinine trong huyết thanh
- Điện di protein huyết thanh hoặc nước tiểu
Kết quả công thức máu toàn phần hoặc phết tế bào ngoại vi thường nằm trong phạm vi vho phép. Tuy nhiên, một số trường hợp xuất hiện các cấu trúc gấp cuộn.
Ngoài ra, xét nghiệm hình ảnh như chụp CT cũng được sử dụng. Theo Hiệp hội nghiên cứu Đa u tủy xương quốc tế (IMWG) năm 2019 khuyến nghị:
- Xét nghiệm hình ảnh toàn thân được chỉ định cho MGUS nguy cơ cao. MGUS IgM thường không tiến triển thành đa u tủy, do đó bệnh nhân không cần chụp ảnh xương định kỳ
- Trường hợp nghi ngờ MGUS không IgM nguy cơ cao, chụp CT toàn thân giúp loại trừ bệnh đa u tủy
- Không có CT toàn thân, khảo sát xương hoặc chụp MRI toàn cơ thể được dùng để thay thế
- Kết quả chụp CT không rõ ràng và nghi ngờ phát triển u tủy, chụp MRI được khuyến khích
- Kết quả chụp CT dương tính, PET/CT được thực hiện. Theo dõi hình ảnh xương không được khuyến khích trừ những trường hợp phát triển các triệu chứng (đau hoặc tăng nhanh các chỉ số trong huyết thanh)
- Những bệnh nhân MGUS có kết quả CT dương tính với tổn thương khu trú và tiêu xương, các khối u ác tính loại khác cũng cần được loại trừ. Sinh thiết có thể được thực hiện
Chẩn đoán phân biệt
MGUS không IgM cần được phân biệt rõ với các loại khối u tế bào plasma tiến triển khác do những bệnh này có các tiếp cận và điều trị khác nhau.
MGUS cần được phân biệt với những bất thường như:
- U tủy tế bào plasma (có hoặc không có triệu chứng): người ta cho rằng u tủy không triệu chứng là giai đoạn chuyển tiếp giữa MGUS không IgM và u tủy có triệu chứng. Bác sĩ phân biệt hai bệnh với nhau dựa trên kích thước M protein và tỉ lệ tế bào plasma vô tính trong xương
- Bệnh Waldenström macroglobulinemia: đây là bệnh lý lâm sàng biểu hiện u lympho tương bào lympho (lymphoplasmacytic lymphoma) trong tủy xương và bệnh gammopathy đơn dòng IgM
- Chứng thoái hóa dạng bột nguyên phát: bệnh này tạo nên những u tế bào plasma do lắng đọng chuỗi nhẹ đơn dòng trong mô
- Bệnh gammopathy đơn dòng liên quan thận: bất thường này được phát hiện khi bệnh nhân có các tiêu chuẩn chẩn đoán MGUS và suy thận, lắng đọng globulin miễn dịch đơn dòng trong thận bằng phương pháp miễn dịch huỳnh quang
Điều trị
Phần lớn những người mắc MGUS không cần điều trị. Nguy cơ MGUS tiến triển thành ung thư rất hiếm. Tuy nhiên, bác sĩ có thể yêu cầu theo dõi nồng độ M protein trong máu và nước tiểu của bệnh nhân từ 6 đến 12 tháng một lần để phát hiện các dấu hiệu ung thư.
Một số trường hợp mắc bệnh này có nguy cơ bị tiêu hoặc gãy xương cao hơn. Khi đó, thuốc và các thủ thuật khác để cải thiện mật độ xương có thể được chỉ định.
Tiên lượng
MGUS không IgM được xem là tiền ung thư với nguy cơ tiến triển hàng năm khoảng 1%. Khả năng mắc ung thư tăng lên khi nồng độ M protein lớn hơn hoặc bằng 15 g/L và có tỷ lệ chuỗi nhẹ tự do bất thường.
MGUS không IgM không cần điều trị. Tuy nhiên, quá trình theo dõi bệnh nhân MGUS không IgM đòi hỏi sự hiểu biết về nguy cơ tiến triển của bệnh. Các bác sĩ đều khuyến cáo người mắc bệnh loại này cần tầm soát hằng năm.
Những tiêu chí đánh giá rủi ro tiến triển bệnh của bệnh nhân mắc MGUS bao gồm:
- Lượng protein đơn dòng trong huyết thanh lớn hơn hoặc bằng 15 g/L (1,5 g/dL)
- MGUS không IgG (chỉ hiện diện IgA, IgM và IgD)
- Tỉ lệ chuỗi nhẹ tự do trong huyết thanh bất thường
Kết quả đánh giá cụ thể như sau:
- Có ba yếu tố rủi ro được phân loại là MGUS nguy cơ cao
- Có hai yếu tố rủi ro được phân loại là MGUS có nguy cơ trung bình cao
- Một yếu tố rủi ro là MGUS nguy cơ trung bình thấp
- Không có yếu tố rủi ro là MGUS có nguy cơ thấp
Mặc dù được quan sát chặt chẽ, một số bệnh nhân MGUS không IgM có thể tiến triển thành u tủy tế bào plasma một cách đột ngột.
Kết luận
Bệnh lý gamma đơn dòng chưa xác định triệu chứng là bất thường về máu ảnh hưởng đến các tế bào plasma trong tủy xương. Những tế bào này sản sinh ra M protein lưu thông tự do trong cơ thể. Phần lớn, bệnh hiếm khi tiến triển thành ung thư, tuy nhiên vẫn cần theo dõi thường xuyên từ 6 đến 12 tháng một lần.
References
- Cleveland Clinic. Monoclonal Gammopathy of Undetermined Significance (MGUS). Retrieved January 25, 2024 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17744-monoclonal-gammopathy-of-undetermined-significance-mgus
- National Library of Medicine. Monoclonal Gammopathy of Undetermined Significance. Retrieved January 25, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507880/
- Johns Hopkins Medicine. Monoclonal Gammopathies. Retrieved January 25, 2024 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/monoclonal-gammopathies
- Mayo Clinic. Monoclonal gammopathy of undetermined significance (MGUS). Retrieved January 25, 2024 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/mgus/symptoms-causes/syc-20352362
- National Library of Medicine. Histology, Plasma Cells. Retrieved January 25, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556082/
- National Library of Medicine. What is the significance of monoclonal gammopathy of undetermined significance?. Retrieved January 25, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6334115/
- National Library of Medicine. The clinical relevance and management of monoclonal gammopathy of undetermined significance and related disorders: recommendations from the European Myeloma Network. Retrieved January 25, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4040895/