Loạn sản xương đầu cuối
Loạn sản xương giai đoạn cuối (Terminal osseous dysplasia) là bệnh lý liên quan đến bất thường trong quá trình phát triển xương và một số thay đổi nhất định trên da. Bệnh bao gồm các triệu chứng của hội chứng otopalatodigital loại 1, hội chứng otopalatodigital loại 2, loạn sản frontometaphyseal và hội chứng Melnick-Needles. Phần lớn người bệnh mất thính giác do dị tật xương con trong tai, các vấn đề phát triển vòm miệng và bất thường xương ngón tay, ngón chân.
Cấu trúc tai
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Biểu hiện lâm sàng
Loạn sản xương đầu cuối thường xảy ra ở nữ giới, bởi vì bé trai mắc bệnh bị lưu thai.
Những bất thường về xương của người bệnh bao gồm ngón tay, ngón chân bị cong vĩnh viễn và kém phát triển hoặc dính xương vùng cổ tay, bàn tay. Một số trường hợp bị bất thường vỏ não và chân vòng kiềng khiến họ thấp hơn người khỏe mạnh cùng tuổi.
Bất thường về da cũng phổ biến trong chứng loạn sản xương giai đoạn cuối. Người bệnh xuất hiện nhiều mảng da sẫm màu trên mặt, gần thái dương. Ngoài ra, trẻ sơ sinh mắc bệnh phát triển khối u lành tính (u xơ) trên ngón tay hoặc ngón chân. Các khối u thường tái phát nhiều lần sau khi loại bỏ nhưng chúng có xu hướng biến mất và ngừng tái phát vào khoảng 4-5 tuổi.
Một số triệu chứng khác có thể gặp, bao gồm:
- Nhiều dây thắng lưỡi
- Khoảng cách hai mắt rộng
- Rụng tóc
- Dị tật vách ngăn tim
Độ phổ biến
Loạn sản xương đầu cuối hiếm gặp, do đó hiện nay tỷ lệ mắc bệnh vẫn chưa được thống kê cụ thể.
Nguyên nhân
Đột biến gen FLNA gây ra loạn sản xương đầu cuối. Gen FLNA cung cấp hướng dẫn sản xuất protein filamin A. Filamin A liên kết với actin nhằm hình thành mạng lưới phân nhánh của các sợi tạo nên khung tế bào.
Một số đột biến gen FLNA đã được xác định ở người mắc loạn sản xương đầu cuối. Chúng tăng cường hoặc thay đổi chức năng của protein filamin A đến quá trình phát triển của xương. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa hiểu rõ vì sao đột biến gen FLNA gây ra bệnh.
Chẩn đoán
Bệnh được chẩn đoán dựa vào biểu hiện cụ thể của mỗi người bệnh (thường là nữ) và kết quả chụp X-quang xương. Trường hợp chưa xác định chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định thêm xét nghiệm di truyền tìm đột biến gen FLNA gây bệnh.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn loạn sản xương đầu cuối. Những dị tật bàn tay, bàn chân, chứng cong vẹo cột sống nên can thiệp phẫu thuật điều chỉnh cải thiện chất lượng cuộc sống. Người bị điếc có thể dùng máy trợ thính.
Dạng di truyền
Loạn sản xương đầu cuối di truyền theo kiểu trội liên kết với nhiễm sắc thể X. Nam giới chỉ mang một nhiễm sắc thể X, một bản sao của gen FLNA đột biến trong mỗi tế bào gây thai lưu.
Trong giai đoạn đầu phát triển phôi của nữ giới, một trong hai nhiễm sắc thể X bị bất hoạt vĩnh viễn trong các tế bào soma (các tế bào không phải tế bào trứng và tinh trùng) đảm bảo con cái chỉ có một bản sao nhiễm sắc thể X hoạt động. Trường hợp bất hoạt X lệch khiến hai nhiễm sắc thể X cùng hoạt động trong một số tế bào.
Trong chứng loạn sản xương đầu cuối, quá trình bất hoạt X lệch cho phép bản sao bình thường của gen FLNA biểu hiện, dẫn đến sản xuất protein filamin A trong hầu hết các tế bào của nữ giới mắc bệnh. Các nhà nghiên cứu cho rằng đây là lý do tại sao nữ giới mang đột biến gen sống sót đến khi sinh, nhưng bé trai bị tử vong từ sớm.
Phòng ngừa
Người mẹ mang đột biến gen FLNA có 50% khả năng truyền gen gây bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- DCD
- Digitocutaneous dysplasia
- Terminal osseous dysplasia and pigmentary defect syndrome
- Terminal osseous dysplasia and pigmentary defects
- Terminal osseous dysplasia with pigmentary defects
- Terminal osseous dysplasia-pigmentary defects syndrome
- TODPD
References
- Genetic Testing Information. Terminal osseous dysplasia-pigmentary defects syndrome. Retrieved January 17, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1846129/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. TERMINAL OSSEOUS DYSPLASIA. Retrieved January 17, 2023 from https://omim.org/entry/300244
- U.S National Library of Medicine. Terminal osseous dysplasia. Retrieved January 17, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/terminal-osseous-dysplasia/
- MalaCards. Terminal Osseous Dysplasia (TOD). Retrieved January 17, 2023 from https://www.malacards.org/card/terminal_osseous_dysplasia
- Azakli H, Akkaya AD, Aygun MS, Demirkesen C, Eraslan S, Kayserili H. Terminal osseous dysplasia with pigmentary defects (TODPD) in a Turkish girl with new skin findings. Am J Med Genet A. 2019 Jan;179(1):123-129. doi: 10.1002/ajmg.a.60686
- Brunetti-Pierri N, Lachman R, Lee K, Leal SM, Piccolo P, Van Den Veyver IB, Bacino CA. Terminal osseous dysplasia with pigmentary defects (TODPD): Follow-up of the first reported family, characterization of the radiological phenotype, and refinement of the linkage region. Am J Med Genet A. 2010 Jul;152A(7):1825-31. doi: 10.1002/ajmg.a.33470
- Brunetti-Pierri N, Torrado M, Fernandez Mdel C, Tello AM, Arberas CL, Cardinale A, Piccolo P, Bacino CA. Terminal osseous dysplasia with pigmentary defects (TODPD) due to a recurrent filamin A (FLNA) mutation. Mol Genet Genomic Med. 2014 Nov;2(6):467-71. doi: 10.1002/mgg3.90
- Li Z, Xie Y, Xiao Q, Wang L. Terminal osseous dysplasia with pigmentary defects in a Chinese girl with the FLNA mutation: A case report and published work review. J Dermatol. 2020 Mar;47(3):295-299. doi: 10.1111/1346-8138.15209
- Robertson S. X-Linked Otopalatodigital Spectrum Disorders. 2005 Nov 30 [updated 2019 Oct 3]. In: Adam MP, Everman DB, Mirzaa GM, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJH, Gripp KW, Amemiya A, editors. GeneReviews(R) [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2023. Available from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1393/
- Sun Y, Almomani R, Aten E, Celli J, van der Heijden J, Venselaar H, Robertson SP, Baroncini A, Franco B, Basel-Vanagaite L, Horii E, Drut R, Ariyurek Y, den Dunnen JT, Breuning MH. Terminal osseous dysplasia is caused by a single recurrent mutation in the FLNA gene. Am J Hum Genet. 2010 Jul 9;87(1):146-53. doi: 10.1016/j.ajhg.2010.06.008