Hội chứng Fragile X
Hội chứng Fragile X là một bệnh di truyền gây ra một loạt các vấn đề liên quan đến phát triển như khuyết tật học tập và suy giảm nhận thức. Thông thường nam giới bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn nữ giới.
Biểu hiện lâm sàng
Đa số người bệnh chậm nói và chậm phát triển ngôn ngữ trước 2 tuổi. Hầu hết nam giới mắc hội chứng Fragile X bị khuyết tật trí tuệ mức độ từ nhẹ đến trung bình, trong khi khoảng 1/3 số nữ bị thiểu năng trí tuệ. Trẻ mắc hội chứng Fragile X cũng có thể có biểu hiện hay lo lắng và tăng động như bồn chồn hoặc hành động bốc đồng. Họ cũng có thể bị rối loạn thiếu tập trung (ADD) gồm suy giảm khả năng duy trì sự chú ý và khó tập trung vào các nhiệm vụ cụ thể. Khoảng 1/3 số người bệnh có các đặc điểm giống với rối loạn phổ tự kỷ ảnh hưởng đến giao tiếp và tương tác xã hội. Co giật xảy ra ở khoảng 15% số nam mắc bệnh và khoảng 5% số nữ mắc hội chứng Fragile X.
Hầu hết nam và khoảng một nửa số nữ mắc hội chứng Fragile X có các đặc điểm cơ thể đặc trưng trở nên rõ ràng hơn theo độ tuổi, bao gồm khuôn mặt dài và hẹp, tai lớn, hàm và trán nổi rõ, các ngón tay linh hoạt bất thường, bàn chân phẳng và ở nam thì tinh hoàn to ra sau tuổi dậy thì.
Độ phổ biến
Hội chứng Fragile X có tỉ lệ mắc ước tính khoảng 1/4.000 ở nam và 1/8.000 ở nữ.
Nguyên nhân
Gen FMR1 mang thông tin tạo ra một loại protein được gọi là FMRP giúp điều hòa sản xuất các protein khác và đóng một vai trò trong quá trình phát triển của khớp thần kinh, đây là các khớp nối chuyên biệt giữa các tế bào thần kinh. Các khớp thần kinh giữ vai trò rất quan trọng giúp chuyển tiếp các xung thần kinh.
Gần như tất cả các trường hợp mắc hội chứng Fragile X do đột biến trong đó một đoạn ADN được gọi là đoạn bộ ba CGG lặp lại, mở rộng trên gen FMR1. Thông thường, đoạn ADN này được lặp lại từ 5 đến khoảng 40 lần, nhưng ở những người mắc hội chứng Fragile X, đoạn CGG được lặp lại hơn 200 lần. Đoạn CGG mở rộng bất thường làm bất hoạt gen FMR1 và ngừng sản xuất protein FMRP. Mất hoặc thiếu protein này làm rối loạn các chức năng của hệ thần kinh và dẫn đến các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng Fragile X.
Nam và nữ có từ 55 đến 200 lần lặp lại đoạn CGG được cho là có mang tiền đột biến gen FMR21. Hầu hết những người có tiền đột biến này đều bình thường về mặt trí tuệ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp người mang tiền đột biến có hàm lượng FMRP thấp hơn bình thường. Do đó, họ có thể thể xuất hiện các đặc điểm thể chất được thấy trong hội chứng Fragle X nhưng nhẹ hơn và có thể gặp các vấn đề về cảm xúc như lo lắng hoặc trầm cảm. Một số trẻ mang tiền đột biến gen FMR1 có thể bị khuyết tật học tập hoặc có hành vi giống như người tự kỷ. Tiền đột biến cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc các rối loạn khác như suy buồng trứng nguyên phát do nhiễm sắc thể X mảnh (FXPOI) và hội chứng run liên quan đến nhiễm sắc thể Fragile X (FXTAS).
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị cụ thể cho hội chứng fragile X, chủ yếu tập trung vào các liệu pháp giảm nhẹ các triệu chứng và giáo dục đặc biệt cho các trẻ em được chẩn đoán bệnh sớm.
Dạng di truyền
Hội chứng Fragle X di truyền theo kiểu trội liên kết X, nghĩa là đột biến gen nằm trên nhiễm sắc thể X. Di truyền dạng trội chỉ cần một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào là đủ để gây bệnh. Nữ giới có 2 nhiễm sắc thể X, đột biến ở một trong hai bản sao của gen trong mỗi tế bào là đủ để mắc bệnh. Ở nam giới (chỉ có một nhiễm sắc thể X), xuất hiện một đột biến trong bản sao duy nhất của gen đủ gây ra rối loạn này. Trong hầu hết các trường hợp, nam giới gặp phải các triệu chứng rối loạn nghiêm trọng hơn nữ giới.
Ở nữ giới, gen tiền đột biến FMR1 trên nhiễm sắc thể X có thể nhân lên đến hơn 200 lần bộ ba CGG trong các tế bào phát triển thành trứng. Điều này có nghĩa là phụ nữ mang tiền đột biến này có nguy cơ sinh con mắc hội chứng Fragile X cao hơn. Ngược lại, tiền đột biến ở nam không mở rộng đến hơn 200 lần vì nó được truyền sang thế hệ tiếp theo. Đàn ông chỉ truyền tiền đột biến này cho con gái. Con trai của họ nhận được một nhiễm sắc thể Y không mang gen FMR1.
Các tên gọi khác
- Hội chứng fra(X)
- Hội chứng FRAXA
- FXS
- Hội chứng marker X
- Hội chứng Martin-Bell
References
- Genetic Testing Information. Fragile X syndrome. Retrieved November 26, 2020 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0016667/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. FMRP TRANSLATIONAL REGULATOR 1; FMR1. Retrieved January 21, 2021 from https://omim.org/entry/309550
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Fragile X syndrome. Retrieved November 26, 2020 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6464/fragile-x-syndrome
- U.S National Library of Medicine. Fragile X syndrome. Retrieved November 26, 2020 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/fragile-x-syndrome/
- U.S National Library of Medicine. Fragile X syndrome. Retrieved November 26, 2020 from https://medlineplus.gov/fragilexsyndrome.html
- National Human Genome Research Institute. Learning about Fragile X syndrome. Retrieved November 26, 2020 from https://www.genome.gov/Genetic-Disorders/Fragile-X-Syndrome
- Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development. What Are the Treatments for Fragile X Syndrome? Retrieved November 26, 2020 from https://www.nichd.nih.gov/health/topics/fragilex/conditioninfo/treatments
- Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development. How Do Health Care Providers Diagnose Fragile X Syndrome? Retrieved November 26, 2020 from https://www.nichd.nih.gov/health/topics/fragilex/conditioninfo/diagnosis
- Centers for Disease Control and Prevention. What Should You Know about Fragile X Syndrome (FXS)? Retrieved November 26, 2020 from https://www.cdc.gov/ncbddd/fxs/index.html