Cường giáp
Tuyến giáp nằm ở đáy họng gần khí quản có hình dạng giống cánh bướm, tuyến giáp bao gồm một thuỳ phải và một thuỳ trái. Tuyến giáp dùng i-ốt từ thực phẩm tạo ra hormone triiodothyronine (T3) và thyroxine (T4) giúp kiểm soát nhịp tim, nhiệt độ cơ thể, tốc độ chuyển hoá năng lượng và nồng độ canxi trong máu.
Cường giáp xảy ra do hormone tuyến giáp được sản xuất quá mức trong cơ thể. Biểu hiện bệnh đặc trưng là sưng tuyến giáp ở cổ. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh sẽ dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.
Biểu hiện lâm sàng
Các triệu chứng của bệnh cường giáp biểu hiện khác nhau ở mỗi người, bao gồm:
- Giảm cân không chủ ý mặc dù vẫn ăn uống bình thường. Một số trường hợp ăn uống nhiều hơn bình thường nhưng vẫn giảm cân
- Nhịp tim nhanh (trên 100 nhịp/ phút)
- Khó thở
- Cảm giác hồi hộp, bất an
- Khó ngủ
- Tay chân run
- Đổ mồ hôi
- Suy nhược cơ thể
- Yếu cơ
- Móng dễ gãy
- Sưng to tuyến giáp ở cổ
- Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt
Người trên 60 tuổi có thể biểu hiện các triệu chứng khác với người trẻ tuổi. Ví dụ như chán ăn, mệt mỏi, lú lẫn.
Biến chứng
Cơn bão giáp xảy ra khi tuyến giáp sản xuất và giải phóng một lượng lớn hormone tuyến giáp trong một khoảng thời gian ngắn. Đây là biến chứng cấp tính hiếm gặp nhưng nghiêm trọng. Các triệu chứng bao gồm:
- Sốt cao trên 41oC
- Nhịp tim nhanh, vượt quá 140 nhịp/ phút
- Mê sảng
- Suy tim sung huyết
- Mất ý thức
- Hồi hộp, lo lắng
Một số biến chứng khác có thể gặp như:
- Đối với trường hợp nồng độ hormone tuyến giáp cao kéo dài, người bệnh có thể phát triển biến chứng ở tim như rối loạn nhịp tim dẫn đến suy tim, rung tâm nhĩ, tăng nguy cơ bị nhồi máu cơ tim. Một số bệnh nhân có thể đột quỵ.
- Khi cơ thể tăng lượng hormone quá mức một cách đột ngột, cơ thể sản sinh và dùng quá nhiều năng lượng. Bệnh nhân cảm giác như bị sốt, tim đập nhanh, mệt mỏi và giảm nhận thức. Trong một số trường hợp, người bệnh phải nhập viện ngay lập tức để điều trị hoặc có thể dẫn đến tử vong.
- Hormone T4 và T3 do tuyến giáp tạo ra ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ canxi vào xương làm cấu trúc của xương yếu, do đó bệnh nhân có thể bị loãng xương.
- Cường giáp có thể thay đổi chu kỳ kinh nguyệt, làm khó mang thai.
- Trong thời kỳ đầu mang thai, cơ thể người mẹ sản xuất nhiều hormone tuyến giáp hơn bình thường để thai nhi phát triển. Những hormone này đặc biệt quan trọng đối với não và hệ thần kinh của bé. Tuy nhiên, hormone này tăng cao đột ngột có thể dẫn đến các biến chứng trong thai kỳ, ví dụ như sinh non, sinh con nhẹ cân, tăng huyết áp trong thai kỳ và sẩy thai.
Độ phổ biến
Khoảng 5% dân số trên thế giới mắc bệnh cường giáp.
Nguyên nhân
Một số nguyên nhân phổ biến gây cường giáp như sau:
- Bệnh Graves là bệnh miễn dịch di truyền trong gia đình, các tế bào trong hệ miễn dịch nhầm lẫn và tấn công và kích thích tuyến giáp tiết nhiều hormone. Đây là nguyên nhân phổ biến, chiếm khoảng 85% tổng số ca bệnh.
- U lành tính phát triển trên tuyến giáp. Chúng phát triển quá mức và tạo ra quá nhiều hormone tuyến giáp. Khối u lành tính thường gặp ở người lớn tuổi.
- Viêm sưng tuyến giáp do mắc bệnh miễn dịch hoặc nhiễm trùng tuyến giáp, do đó hormone dự trữ rò rỉ ra ngoài tuyến giáp. Phụ nữ sau sinh cũng có thể bị viêm sưng tuyến giáp. Người bệnh có cảm giác đau khi chạm vào vùng sưng.
- Sử dụng nhiều i-ốt từ thực phẩm hoặc thuốc. Ví dụ như thuốc Amiodarone chứa hàm lượng iốt cao cũng có thể gây ra cường giáp.
Yếu tố nguy cơ
- Tiền sử bệnh của gia đình
- Trên 60 tuổi
- Mắc bệnh tự miễn
- Giới tính: tỷ lệ nữ giới mắc bệnh cường giáp cao hơn nam giới
- Mắc bệnh tiểu đường
- Người bị thiếu máu ác tính. Cơ thể người bệnh không tạo ra đủ tế bào hồng cầu khỏe mạnh do thiếu vitamin B12
- Tiểu đường tuýp 1 hoặc suy tuyến thượng thận nguyên phát
Chẩn đoán
Khám sức khỏe và thăm hỏi về tiền sử bệnh của cá nhân và gia đình, các dấu hiệu và triệu chứng.
Xét nghiệm máu và kiểm tra nồng độ một số hormone sản sinh từ tuyến giáp có thể cho thấy:
- Chỉ số TSH giảm
- Chỉ số FT4 tăng cao
Trường hợp người bệnh đang sử dụng thuốc hoặc sản phẩm chức năng có chứa Biotin cần báo với bác sĩ. Bởi vì Biotin có thể ảnh hưởng đến chỉ số TSH và TF4 trong cơ thể. Người bệnh nên ngưng sử dụng Biotine một vài ngày trước khi xét nghiệm máu.
Siêu âm tuyến giáp nhằm kiểm tra có khối u hay không, kích thước khối u, mạch máu trong trong tuyến giáp có bình thường không. Thủ thuật này thường tiến hành nếu kết quả xét nghiệm máu cho thấy chỉ số hormone tuyến giáp bất thường.
Xét nghiệm khả năng hấp thu Iodine của tuyến giáp người bệnh uống một liều thấp i-ốt phóng xạ. Sau khoảng 6 và 24 giờ, bác sĩ sẽ tiến hành quét vùng cổ bằng đầu dò gamma để kiểm tra xem tuyến giáp hấp thụ bao nhiêu i-ốt. Nếu tuyến giáp hấp thụ nhiều i-ốt phóng xạ cho thấy tuyến giáp đang sản xuất quá nhiều thyroxine (T4). Người bệnh có thể mắc bệnh Graves hoặc nhân tuyến giáp.
Điều trị
Các phương pháp điều trị cường giáp phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh, bao gồm thuốc, liệu pháp radioiodine và phẫu thuật tuyến giáp.
Thuốc điều trị cường giáp
Thuốc kháng giáp làm gián đoạn quá trình sản xuất hormone của tuyến giáp, giúp kiểm soát nhanh bệnh. Tuy nhiên, phương pháp này không điều trị khỏi bệnh và phải dùng trong thời gian từ 1-2 năm.
Thuốc chẹn beta giúp ngăn chặn hoạt động của hormone, làm giảm các triệu chứng như run, tim đập nhanh và căng thẳng. Phương pháp này thường được kết hợp với các lựa chọn điều trị khác để điều trị lâu dài.
Liệu pháp phóng xạ
Liệu pháp phóng xạ là phương pháp điều trị cường giáp phổ biến và hiệu quả. Người bệnh uống i-ốt phóng xạ dưới dạng chất lỏng hoặc viên nang. I-ốt phóng xạ có tác dụng phá hủy các tế bào sản xuất ra hormone tuyến giáp, không ảnh hưởng đến các mô khác của cơ thể. Tuy nhiên, hầu hết bệnh nhân điều trị bằng i-ốt phóng xạ đều bị suy giáp do các tế bào sản xuất hormone tuyến giáp đã bị phá hủy. Nhưng suy giáp dễ điều trị hơn và ít gây ra các vấn đề sức khỏe lâu dài hơn cường giáp.
Phẫu thuật
Phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc phần lớn tuyến giáp trong một số trường hợp. Đây có thể là lựa chọn phù hợp cho người có bướu lớn hoặc phụ nữ mang thai không thể dùng thuốc kháng giáp. Nếu cắt bỏ toàn bộ tuyến giáp, người bệnh sẽ cần dùng thuốc chữa bệnh tuyến giáp trong suốt thời gian còn lại của cuộc đời. Một số người bị cắt bỏ một phần tuyến giáp cũng cần dùng thuốc.
Thời gian điều trị cường giáp có thể thay đổi tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh. Nồng độ hormone sẽ giảm xuống mức bình thường trong khoảng 6-12 tuần. Nhằm tăng hiệu quả điều trị, người bệnh cần kết hợp với chế độ ăn hạn chế i-ốt. Một số loại thực phẩm chứa nhiều i-ốt như hải sản, rong biển, lòng đỏ trứng, phô mai.
Dạng di truyền
Khoảng 75% trường hợp mắc bệnh có tiền sử bệnh về tuyến giáp trong gia đình.
Phòng ngừa
Bệnh cường giáp có thể phòng ngừa, đặc biệt là những gia đình có thành viên mắc bệnh. Do đó, những thành viên trong gia đình nên thực hiện khám sức khỏe, tầm soát bệnh hằng năm.
Một lối sống lành mạnh giúp nâng cao sức khỏe, tránh được một số vấn đề sức khỏe:
- Chế độ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng
- Hạn chế i-ốt và đường tinh luyện trong thực phẩm hằng ngày, cũng như lựa chọn thực phẩm có thành phần phù hợp. Tham khảo thêm thông tin trên nhãn thực phẩm
- Tăng vận động, thường xuyên tập thể dục
- Ngủ đủ giấc, hạn chế thức khuya và tránh căng thẳng kéo dài
Các tên gọi khác
- Hyperthyroidism
- Overactive thyroid
References
- Cleveland Clinic. Hyperthyroidism. Retrieved Aug 8, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14129-hyperthyroidism
- U.S National Library of Medicine. Hyperthyroidism. Retrieved Aug 8, 2022 from https://medlineplus.gov/hyperthyroidism.html U.S National Library of Medicine. Hyperthyroidism. Retrieved Aug 8, 2022 from https://medlineplus.gov/hyperthyroidism.html
- National Health Service. Overactive thyroid (hyperthyroidism). Retrieved Aug 8, 2022 from https://www.nhs.uk/conditions/overactive-thyroid-hyperthyroidism/
- National Institute of Diabetes Digestive and Kidney Diseases. Hyperthyroidism (Overactive Thyroid). Retrieved Aug 8, 2022 from https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/hyperthyroidism National Institute of Diabetes Digestive and Kidney Diseases. Hyperthyroidism (Overactive Thyroid). Retrieved Aug 8, 2022 from https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/hyperthyroidism
- American Thyroid Association. Hyperthyroidism. Retrieved Aug 8, 2022 from https://www.thyroid.org/hyperthyroidism/
- American Academy of Family Physicians. Hyperthyroidism. Retrieved Aug 8, 2022 from https://familydoctor.org/condition/hyperthyroidism/
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Hyperthyroidism (overactive thyroid). Retrieved Aug 8, 2022 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperthyroidism/symptoms-causes/syc-20373659
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Thyroid Disease & Pregnancy. Retrieved Aug 8, 2022 from https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/pregnancy-thyroid-disease
- Merck Manual Consumer Version. Hyperthyroidism. Retrieved Aug 8, 2022 from https://www.merckmanuals.com/home/hormonal-and-metabolic-disorders/thyroid-gland-disorders/hyperthyroidism