Hội chứng chuyển hóa
Trao đổi chất là quá trình cơ thể lấy hoặc tạo ra năng lượng từ thực phẩm. Thành phần cơ bản của thức ăn bao gồm protein, carbohydrate và chất béo. Enzyme trong hệ thống tiêu hóa phá vỡ cấu trúc phức tạp của thức ăn thành đường và axit đơn giản. Cơ thể có thể sử dụng nhiên liệu này ngay lập tức hoặc tích trữ trong các mô như gan, cơ và mỡ.
Hội chứng chuyển hóa là tên gọi của một nhóm các yếu tố nguy cơ gây bệnh tim, tiểu đường và đột quỵ. Đôi khi, người bệnh chỉ có một yếu tố nguy cơ. Hội chứng chuyển hóa xảy ra khi các phản ứng hóa học bất thường trong cơ thể làm gián đoạn quá trình trao đổi chất khiến người bệnh mất cân bằng các chất. Có nhiều bất thường khác nhau ảnh hưởng đến quá trình phân hủy axit amin, carbohydrate hoặc lipid, hoặc các bệnh về ty lạp thể ảnh hưởng đến tế bào sản xuất năng lượng.
Biểu hiện lâm sàng
Hầu hết người mắc hội chứng chuyển hóa không có dấu hiệu hoặc triệu chứng rõ ràng. Người bệnh thường có vòng eo lớn hay gọi là béo bụng. Nhiều mô mỡ tích tụ xung quanh dạ dày là yếu tố nguy cơ hàng đầu đối với bệnh tim hơn so với tích trữ mô mỡ ở các bộ phận khác trên cơ thể.
Một số dấu hiệu khác, bao gồm:
- Huyết áp cao trong thời gian dài có thể làm tổn thương tim và mạch máu. Huyết áp cao cũng có thể gây ra mảng bám tích tụ trong động mạch dẫn đến hình thành các bệnh về tim và mạch máu như đau tim hoặc đột quỵ.
- Lượng đường trong máu cao có thể làm tổn thương mạch máu và làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.
- Chất béo trung tính trong máu cao làm tăng mức cholesterol LDL (đôi khi gọi là cholesterol xấu) gây tích tụ mảng bám trong thành mạch máu.
- Cholesterol HDL thấp. Chúng giúp loại bỏ cholesterol LDL ra khỏi mạch máu.
- Chỉ số đường huyết trong máu lúc đói tăng cao gây ra các triệu chứng như nhìn mờ, khát nước, hay đi tiểu vào ban đêm, mệt mỏi.
Biến chứng
- Bệnh mạch vành
- Suy tim
- Rối loạn cương dương
- Tổn thương gan, túi mật, thận
- Suy giảm trí nhớ
- Chứng ngưng thở khi ngủ
- Đột quỵ
Độ phổ biến
Ước tính khoảng ¼ dân số trên toàn thế giới mắc hội chứng chuyển hóa.
Nguyên nhân
Hội chứng chuyển hóa do nhiều nguyên nhân kết hợp. Thừa cân và béo phì là nguyên nhân chính gây ra bệnh. Các tế bào mỡ, đặc biệt ở vùng bụng có thể làm tăng nồng độ axit béo tự do. Chúng tác động đến các chất và hormone khác ảnh hưởng đến quá trình kiểm soát lượng đường trong máu, cụ thể là insulin - hormone giúp di chuyển đường trong máu vào tế bào để cung cấp năng lượng. Khi cơ thể kháng insulin, lượng đường trong máu tăng cao.
Các axit béo tự do kết hợp kháng insulin có thể làm tăng cholesterol LDL “xấu” và giảm HDL “tốt” trong cơ thể. Bên cạnh đó, kháng insulin cũng làm tăng huyết áp và chất béo trung tính trong máu.
Ngoài ra, các tế bào trong hệ miễn dịch có thể kích thích phản ứng viêm từ các tế bào mỡ thừa. Phản ứng viêm hình làm hình thành mảng bám tích tụ bên trong mạch máu, từ đó tăng nguy cơ tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu.
Yếu tố nguy cơ
- Căng thẳng
- Ít vận động
- Thay đổi nội tiết tố
- Nghề nghiệp: một số công việc yêu cầu làm việc theo ca, làm thay đổi đồng hồ sinh học thường xuyên, có thể ảnh hưởng đến quá trình cơ thể hấp thụ chất dinh dưỡng
- Tuổi tác: người lớn tuổi có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn
- Chủng tộc: người Mỹ gốc Mexico có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn các chủng tộc khác
- Tiền sử bệnh của gia đình
- Phụ nữ mắc bệnh buồng trứng đa nang
- Người sử dụng thuốc tăng cân
- Hút thuốc
- Uống nhiều rượu
Chẩn đoán
Hội chứng chuyển hóa được chẩn đoán dựa trên kết quả khám sức khỏe và xét nghiệm máu.
- Vòng eo lớn: 89cm trở lên đối với nữ và 102cm trở lên đối với nam
- Mức chất béo trung tính cao: 150 mg/dL hoặc cao hơn
- Mức cholesterol HDL thấp: dưới 50 mg/dL ở phụ nữ và dưới 40 mg/dL ở nam giới
- Huyết áp cao: 130/85 mmHg hoặc cao hơn
- Đường huyết lúc đói cao: từ 100 mg/dL trở lên
Điều trị
Phương pháp điều trị quan trọng nhất đối với hội chứng chuyển hóa là xây dựng lối sống lành mạnh, ví dụ như:
- Chế độ dinh dưỡng cân bằng và đầy đủ chất dinh dưỡng, hạn chế lượng chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, bổ sung nhiều trái cây, rau củ, thịt nạc và ngũ cốc nguyên hạt
- Duy trì cân nặng phù hợp
- Tăng cường vận động, tập thể dục
- Ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng
- Bỏ hút thuốc lá
Một số trường hợp, người bệnh cần sử dụng thêm một số loại thuốc hỗ trợ giảm cholesterol, giảm lượng đường trong máu hoặc hạ huyết áp. Người bệnh có thể áp dụng một số phương pháp phẫu thuật hỗ trợ giảm cân.
Xem thêm: Béo phì
Dạng di truyền
Hội chứng chuyển hóa chủ yếu do lối sống nên không có tính di truyền. Tuy nhiên, nếu trong gia đình có người mắc hội chứng chuyển hóa, các thành viên khác sẽ có nguy cơ cao hơn người bình thường.
Phòng ngừa
Hội chứng chuyển hóa có thể chủ động phòng ngừa bằng một lối sống lành mạnh. Thực hiện khám sức khỏe định kỳ nhằm có phương pháp điều trị kịp thời, hạn chế tiến triển các biến chứng nghiêm trọng.
Các tên gọi khác
- Metabolic Syndrome
- Metabolic Disorders
References
- U.S National Library of Medicine. Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://medlineplus.gov/metabolicsyndrome.html
- U.S National Library of Medicine. Metabolic Disorders. Retrieved Aug 3, 2022 from https://medlineplus.gov/metabolicdisorders.html
- U.S National Library of Medicine. Metabolic syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://medlineplus.gov/ency/article/007290.htm
- Nemours Kids Health. Metabolic syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://kidshealth.org/en/parents/metabolic-syndrome.html
- National Heart, Lung, and Blood Institute. What Is Metabolic Syndrome?. Retrieved Aug 3, 2022 from https://www.nhlbi.nih.gov/health/metabolic-syndrome
- Heart Attack and Stroke Symptoms. Symptoms and Diagnosis of Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://www.heart.org/en/health-topics/metabolic-syndrome/symptoms-and-diagnosis-of-metabolic-syndrome
- American Academy of Family Physicians. Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://familydoctor.org/condition/metabolic-syndrome/
- National Health Service. Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://www.nhs.uk/conditions/metabolic-syndrome/
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/metabolic-syndrome/diagnosis-treatment/drc-20351921
- Cleveland Clinic. Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10783-metabolic-syndrome
- Heart Attack and Stroke Symptoms. About Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://www.heart.org/en/health-topics/metabolic-syndrome/about-metabolic-syndrome
- Johns Hopkins Medicine. Metabolic Syndrome. Retrieved Aug 3, 2022 from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/metabolic-syndrome