Gan nhiễm mỡ không do rượu
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD) xảy ra khi nhiều chất béo tích tụ trong gan có thể dẫn đến tổn thương gan, tương tự như tổn thương do lạm dụng rượu nhưng xảy ra ở những người không thường xuyên sử dụng rượu. Gan là cơ quan thuộc hệ tiêu hóa, gan có chức năng phân giải thức ăn, dự trữ năng lượng và loại bỏ cặn bã bao gồm cả độc tố. Gan thường chứa một số loại chất béo. Người bị gan nhiễm mỡ có lượng chất béo trong gan bằng 5-10% trọng lượng của gan.
Biểu hiện lâm sàng
Người mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu thường không biểu hiện triệu chứng lâm sàng. Tuy nhiên, kết quả xét nghiệm máu cho thấy nồng độ men gan tăng. Một số trường hợp có dấu hiệu đau bụng hoặc mệt mỏi. Khi khám sức khỏe, có thể thấy gan hơi to.
Từ 7-30% người mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu phát triển biến chứng tổn thương gan. Cơ thể có thể sửa chữa những tổn thương nhỏ ở gan. Tuy nhiên, tổn thương nặng hoặc lâu dài dẫn đến thay thế mô gan bình thường bằng mô sẹo khiến gan ngừng hoạt động bình thường, làm tăng nguy cơ mắc bệnh xơ gan. Các dấu hiệu và triệu chứng của xơ gan biểu hiện nghiêm trọng hơn khi tỷ lệ mô gan tổn thương tăng lên, bao gồm:
- Mệt mỏi, suy nhược cơ thể
- Chán ăn
- Giảm cân
- Buồn nôn
- Phù nề
- Vàng da và lòng trắng của mắt
- Sẹo trong tĩnh mạch dẫn máu đến gan từ các cơ quan tiêu hóa khác (tĩnh mạch cửa) làm tăng áp lực tĩnh mạch cửa, dẫn đến giãn tĩnh mạch trong hệ tiêu hóa. Vỡ các tĩnh mạch này có thể gây chảy máu đe dọa tính mạng.
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu là nguyên nhân gây ra nhiều trường hợp xơ gan không rõ nguyên nhân, chiếm khoảng ⅓ tổng số ca bệnh, cũng như làm tăng nguy cơ phát triển ung thư gan.
Bệnh thường xảy ra ở độ tuổi trung niên trở lên, một số trường hợp người mắc bệnh ở độ tuổi trẻ hơn kể cả trẻ em. Gan nhiễm mỡ không do rượu là một phần của hội chứng chuyển hóa. Tuy nhiên, người mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu có thể không phát triển thành hội chứng chuyển hóa.
Nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, nguy cơ biến chứng cho cả mẹ và con sẽ tăng cao. Đặc biệt, người mẹ có thể bị các biến chứng tăng huyết áp như tiền sản giật cao gấp 3-4 lần so với bà mẹ mang bầu bình thường.
Độ phổ biến
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu xảy ra phổ biến phổ biến và ước tính khoảng 25% dân số toàn cầu. Tỷ lệ mắc bệnh ngày càng tăng cùng với tỷ lệ béo phì tại các nước phát triển, phổ biến nhất ở phương Tây, bao gồm cả Hoa Kỳ.
Bệnh thường gặp ở người gốc Tây Ban Nha, Mỹ bản địa hoặc châu Á hơn là người có nguồn gốc châu Âu hoặc châu Phi.
Nguyên nhân
Hiện nay chưa xác định được chính xác nguyên nhân gây ra bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Đột biến gen và yếu tố môi trường góp phần vào phát triển bệnh.
Chế độ ăn chứa nhiều chất béo vượt quá nhu cầu và khả năng tiêu thụ của cơ thể. Một phần chất béo dư thừa lưu trữ trong gan. Người ta cho rằng tiêu thụ quá mức một số chất dinh dưỡng, ví dụ như sắt, cholesterol và đường tinh chế trong thực phẩm chế biến có thể làm tăng khả năng phát triển bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.
Người ta vẫn chưa rõ nguyên nhân gây tổn thương gan và xơ gan phát triển ở một số người mắc gan nhiễm mỡ không do rượu. Một số cơ chế khả thi, bao gồm:
- Viêm do phản ứng của hệ miễn dịch với mô mỡ thừa trong gan
- Hợp chất gây viêm độc do tế bào gan hoặc tế bào mỡ tiết ra
- Quá trình tự hủy (apoptosis) của tế bào gan
- Gốc tự do
- Ảnh hưởng của các quần thể vi sinh vật khác nhau trong ruột đến quá trình phân hủy và hấp thụ chất dinh dưỡng
Người ta cho rằng, bệnh có thể phát triển do đột biến gen PNPLA3. Gen cung cấp hướng dẫn tạo ra protein adiponutrin có trong tế bào mỡ và tế bào gan. Chức năng của adiponutrin vẫn chưa rõ ràng nhưng dường như nó điều hòa quá trình sản xuất, phân hủy chất béo (tạo mỡ và phân giải lipid) và phát triển tế bào mỡ. Nghiên cứu cho thấy biểu hiện của gen PNPLA3 giảm khi nhịn ăn và tăng sau khi ăn, do đó lượng protein adiponutrin được điều chỉnh khi cần nhằm xử lý và lưu trữ chất béo từ thức ăn. Đột biến gen PNPLA3 làm tăng sản xuất và giảm phân hủy chất béo trong gan. Nghiên cứu đang được tiến hành để xác định xem điều này và những đột biến khác đóng góp như thế nào vào quá trình phát triển của bệnh và các biến chứng.
Chẩn đoán
Bác sĩ có thể sẽ nghi ngờ gan nhiễm mỡ không do rượu nếu kết quả xét nghiệm máu cho thấy chỉ số men gan cao hoặc có dấu hiệu gan to thông qua các xét nghiệm hình ảnh.
Xét nghiệm máu
- Công thức máu toàn phần
- Xét nghiệm men gan và chức năng gan
- Các xét nghiệm cho bệnh viêm gan virus mãn tính (viêm gan A, viêm gan C và những bệnh khác)
- Xét nghiệm sàng lọc bệnh Celiac
- Đo đường huyết
- Hemoglobin A1C xác định mức đường huyết trong vòng 3 tháng
- Lipid máu đo lượng chất béo trong máu, ví dụ như cholesterol và chất béo trung tính
Xét nghiệm hình ảnh
- Siêu âm bụng
- Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI)
- Đo độ đàn hồi gan thoáng qua - loại siêu âm nâng cao để đo độ cứng của gan. Gan cứng có thể do xơ hóa hoặc sẹo.
Ngoài ra, sinh thiết gan cũng có thể thực hiện để chẩn đoán bệnh. Thông qua phân tích mô để định lượng chất béo nhằm chẩn đoán phân biệt với viêm gan nhiễm mỡ hoặc sẹo gan.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị dứt điểm bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu nhưng thay đổi chế độ ăn uống và lối sống có thể làm chậm quá trình phát triển bệnh. Người bệnh có thể kết hợp kế hoạch giảm cân khoa học nhằm tăng hiệu quả điều trị.
Dạng di truyền
Tăng nguy cơ phát triển bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu có thể di truyền qua các thế hệ trong các gia đình nhưng kiểu di truyền vẫn chưa được biết rõ. Đột biến một số gen cũng như lối sống và các yếu tố môi trường góp phần vào nguy cơ phát triển hội chứng phức tạp này.
Phòng ngừa
Một lối sống lành mạnh có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh đáng kể:
- Chế độ ăn uống đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng, hạn chế muối và đường, kết hợp ăn nhiều trái cây, rau củ và ngũ cốc nguyên hạt và theo dõi lượng tổng calo nạp vào trong ngày
- Tập thể dục thường xuyên
- Bổ sung các vitamin và khoáng chất thiết yếu
- Không hút thuốc
- Tiêm phòng vacxin viêm gan A và B
Khám sức khỏe định kỳ mỗi năm nhằm phát hiện và điều trị bệnh kịp thời. Nếu bệnh tiến triển nghiêm trọng có thể sẽ không phục hồi được chức năng gan ban đầu.
Các tên gọi khác
- Fatty liver
- Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD)
- Non-alcoholic steatohepatitis (NASH)
- Non-alcoholic steatohepatitis
- Nonalcoholic fatty liver disease
- Nonalcoholic steatohepatitis
- Steatosis
References
- Genetic Testing Information. Genetic Testing Registry: Fatty liver disease, nonalcoholic 1. Retrieved August 5, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C2750440/
- Genetic Testing Information. Genetic Testing Registry: Fatty liver disease, nonalcoholic 2. Retrieved August 5, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C3150651/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Nonalcoholic steatohepatitis. Retrieved August 5, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6430/nonalcoholic-steatohepatitis
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. FATTY LIVER DISEASE, NONALCOHOLIC, SUSCEPTIBILITY TO, 1. Retrieved August 5, 2022 from https://omim.org/entry/613282
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. FATTY LIVER DISEASE, NONALCOHOLIC, SUSCEPTIBILITY TO, 2. Retrieved August 5, 2022 from https://omim.org/entry/613387
- U.S National Library of Medicine. Non-Alcoholic Fatty Liver Disease. Retrieved August 3, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/non-alcoholic-fatty-liver-disease/
- U.S National Library of Medicine. Fatty Liver Disease. Retrieved August 5, 2022 from https://medlineplus.gov/fattyliverdisease.html
- Cleveland Clinic. Non-Alcoholic Fatty Liver Disease. Retrieved Aug 5, 2022 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22437-non-alcoholic-fatty-liver-disease
- National Institute of Diabetes Digestive and Kidney Diseases. Nonalcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD) & NASH. Retrieved Aug 5, 2022 from https://www.niddk.nih.gov/health-information/liver-disease/nafld-nash
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Nonalcoholic Fatty Liver Disease. Non-Alcoholic Fatty Liver Disease. Retrieved Aug 5, 2022 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/nonalcoholic-fatty-liver-disease/symptoms-causes/syc-20354567
- National health Service. Non-Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD). Retrieved Aug 5, 2022 from https://www.nhs.uk/conditions/non-alcoholic-fatty-liver-disease/
- American Academy of Family Physicians. Nonalcoholic Fatty Liver Disease. Retrieved Aug 5, 2022 from https://familydoctor.org/condition/nonalcoholic-fatty-liver-disease/