Hội chứng Yuan-Harel-Lupski
Hội chứng Yuan-Harel-Lupski (YUHAL) là căn bệnh hiếm gặp liên quan đến thần kinh. Bệnh đặc trưng bởi các triệu chứng của hai hội chứng khác bao gồm hội chứng Potocki-Lupski và bệnh Charcot-Marie-Tooth loại 1A.
Ảnh: Mặt nhọn
Nguồn: National Library of Medicine
Ảnh: Bàn chân vòm cao
Nguồn: National Library of Medicine
Ảnh: Bàn chân khoèo
Nguồn: National Library of Medicine
Ảnh: Bàn chân bẹt
Nguồn: National Library of Medicine
Ảnh: Mí dưới của mắt bị xệ xuống
Nguồn: National Library of Medicine
Biểu hiện lâm sàng
Các dấu hiệu và triệu chứng đầu tiên của hội chứng YUHAL bắt đầu từ giai đoạn sơ sinh với biểu hiện yếu cơ nên bú ít, dẫn đến nhẹ cân và thấp bé. Trẻ bị chậm nói, chậm khả năng vận động như ngồi, đứng và đi. Hội chứng YUHAL cũng gây ra vấn đề giấc ngủ bao gồm chứng ngừng thở trong khi ngủ hoặc khó ngủ. Một số người có những đặc điểm khác biệt trên khuôn mặt như mí mắt dưới bị xệ xuống , khuôn mặt nhọn và mắt không nhìn cùng một hướng (mắt lác). Những dấu hiệu và triệu chứng này tương tự như hội chứng Potocki-Lupski.
Hội chứng YUHAL bắt đầu từ thời thơ ấu do tổn thương các dây thần kinh ngoại vi - thần kinh kết nối tủy sống với các cơ và các tế bào thụ cảm nhận biết cảm giác như chạm, đau và nóng. Tổn thương các dây thần kinh ngoại vi có thể dẫn đến mất cảm giác và teo cơ ở chân. Mất cảm giác khiến người bệnh giảm khả năng phản xạ khi tiếp xúc với tác nhân bên ngoài như nóng, lạnh,... Trẻ em mắc hội chứng YUHAL thường bị teo cơ ở chân có thể dẫn đến dáng đi bất thường hoặc có bàn chân dị dạng như bàn chân bẹt , vòm chân cao , bàn chân quay vào trong hoặc quay lên trên (bàn chân khoèo ). Các triệu chứng tương tự cũng xuất hiện ở những người mắc bệnh Charcot-Marie-Tooth loại 1A, tuy nhiên chúng có thể xảy ra sớm hơn trước 5 tuổi ở hội chứng YUHAL.
Hội chứng YUHAL cũng có thể gây ra những bất thường ở các mô và cơ quan khác như tim hoặc thận.
Độ phổ biến
Tỷ lệ hiện mắc hội chứng YUHAL chưa được biết rõ. Hơn 20 người mắc bệnh này đã được mô tả trong các tài liệu y khoa.
Nguyên nhân
Hội chứng YUHAL xảy ra do đột biến sao chép thêm một đoạn nhỏ (đột biến lặp đoạn) trên nhiễm sắc thể số 17 trong mỗi tế bào. Phân đoạn được nhân đôi có kích thước từ khoảng 3,2Mb (3,2 megabases hay 3,2 triệu cặp base) đến 19,7Mb trong vùng 17p12-17p11.2 trên nhánh ngắn (p) của nhiễm sắc thể 17.
Vùng nhân đôi luôn chứa ít nhất hai gen bao gồm RAI1 và PMP22. Người ta tin rằng có thêm một bản sao cả hai gen này làm xuất hiện các dấu hiệu của hội chứng YUHAL.
Gen RAI1 cung cấp hướng dẫn tạo ra một protein có chức năng điều chỉnh biểu hiện các gen khác. Mặc dù hầu hết các gen được điều chỉnh bởi protein RAI1 vẫn chưa được xác định, nhưng protein này dường như tham gia nhiều quá trình của cơ thể, bao gồm chu kỳ ngủ thức, sự phát triển của não và xương sọ. Nghiên cứu cho thấy đột biến lặp đoạn liên quan đến gen này tạo ra lượng protein RAI1 cao hơn bình thường, từ đó làm gián đoạn hoạt động của các gen chi phối sự phát triển não và sọ mặt cũng như chu kỳ ngủ thức. Protein RAI1 dư thừa có thể gây ra các vấn đề về giấc ngủ, ăn uống, chậm phát triển, gặp khó khăn trong hành vi và khuôn mặt dị biệt ở những người mắc hội chứng YUHAL. Đột biến liên quan đến gen RAI1 nhưng không liên quan đến gen PMP22 gây ra hội chứng Potocki-Lupski.
Gen PMP22 cung cấp hướng dẫn tạo ra một loại protein là thành phần của myelin - một loại vỏ bọc bảo vệ dây thần kinh và thúc đẩy quá trình truyền xung thần kinh hiệu quả. Người ta cho rằng có thêm một bản sao của gen PMP22 khiến sản xuất quá mức protein PMP22. Quá nhiều protein PMP22 có thể hạn chế khả năng xử lý của tế bào, dẫn đến tích tụ nhiều protein không chức năng, từ đó có thể làm giảm khả năng hình thành myelin. Thiếu protein PMP22 chức năng khiến myelin không ổn định và có thể bị thoái hóa. Myelin bị hư hại làm giảm hoạt động của các dây thần kinh ngoại vi, từ đó khiến người bệnh bị yếu cơ và suy giảm xúc giác. Đột biến liên quan gen PMP22 nhưng không liên quan đến gen RAI1 gây ra bệnh Charcot-Marie-Tooth loại 1A đặc trưng bởi các vấn đề tương tự với yếu cơ và xúc giác.
Người ta nghi ngờ thêm một bản sao của gen cũng có thể gây các triệu chứng khác của hội chứng như các bất thường về thận.
Chẩn đoán
Chẩn đoán hội chứng Yuan-Harel-Lupski bằng xét nghiệm di truyền để phát hiện đoạn nhân đôi trong vùng 17p12-17p11.2 trên nhiễm sắc thể số 17, bao gồm gen RAI1 và PMP22.
Điều trị
Hiện nay chưa có liệu pháp điều trị hội chứng Yuan-Harel-Lupski. Các liệu pháp nhằm cải thiện từng triệu chứng mà người bệnh mắc phải. Tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ nghiêm trọng của bệnh, các phương pháp điều trị phù hợp sẽ được chỉ định bởi bác sĩ chuyên khoa.
- Vấn đề về răng như răng mọc chen chúc điều trị theo khuyến nghị của bác sĩ nha khoa
- Trẻ bị thấp bé, nhẹ cân có thể sử dụng ống thông dạ dày đưa thức ăn hoặc chất dinh dưỡng trực tiếp vào dạ dày để cải thiện cân nặng của trẻ
- Hạ đường huyết, thiếu hụt hormone tăng trưởng cần được điều trị theo chỉ định của bác sĩ nội tiết
- Các bất thường về tim như bệnh động mạch chủ hay rối loạn nhịp tim được điều trị theo chỉ định của bác sĩ tim mạch
- Các vấn đề về thận và chứng trào ngược bàng quang niệu quản được điều trị theo chỉ định của bác sĩ thận/tiết niệu
- Phương pháp vật lý trị liệu có thể cải thiện chức năng vận động và giảm nguy cơ phát triển các biến chứng như vẹo cột sống. Thủy trị liệu (aquatic therapy) và cưỡi ngựa trị liệu (hippotherapy) có thể được xem xét thực hiện ở những bệnh nhân bị teo cơ hoặc gặp các vấn đề về vận động. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng các dụng cụ y tế nẹp chỉnh hình, xe lăn,...
- Nếu dị tật bàn chân nghiêm trọng, phẫu thuật chỉnh sửa bàn chân có thể giúp giảm đau và cải thiện khả năng đi lại. Phẫu thuật không thể cải thiện tình trạng yếu hoặc mất cảm giác.
Dạng di truyền
Hội chứng YUHAL được di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường, nên chỉ cần một bản sao bị nhân đôi trong mỗi tế bào cũng đủ gây bệnh. Hầu hết các trường hợp mắc bệnh do đột biến mới (de novo) xảy ra trong quá trình hình thành các tế bào sinh sản (trứng hoặc tinh trùng) hoặc trong quá trình phát triển phôi sớm. Trường hợp này xảy ra ở những người không có tiền sử mắc hội chứng YUHAL trong gia đình.
Phòng ngừa
Hiện nay chưa có phương pháp phòng ngừa hội chứng Yuan-Harel-Lupski.
Các tên gọi khác
- PMP22-RAI1 contiguous gene duplication syndrome
- YUHAL syndrome
References
- Genetic Testing Information. Yuan-Harel-Lupski syndrome. Retrieved March 26, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/medgen/894862
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. YUAN-HAREL-LUPSKI SYNDROME; YUHAL. Retrieved March 26, 2022 from https://omim.org/entry/616652
- U.S National Library of Medicine. Yuan-Harel-Lupski syndrome. Retrieved March 26, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/yuan-harel-lupski-syndrome/