Hội chứng Aicardi-Goutières
Hội chứng Aicardi-Goutières là một rối loạn chủ yếu ảnh hưởng đến não, hệ thống miễn dịch và da. Hầu hết trẻ sơ sinh mắc hội chứng Aicardi-Goutières không có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào. Tuy nhiên, khoảng 20% trẻ sinh ra có các triệu chứng bao gồm gan và lá lách to (hepatosplenomegaly), nồng độ men gan trong máu cao, giảm tiểu cầu và các vấn đề về thần kinh. Mặc dù các triệu chứng kết hợp này thường liên quan đến phản ứng miễn dịch với virus xâm nhiễm, tuy nhiên người ta không tìm thấy bất kỳ sự xâm nhiễm ở những trẻ sơ sinh này. Do đó, hội chứng Aicardi-Goutières đôi khi được gọi là “hội chứng nhiễm trùng bẩm sinh”.
Ảnh: Quá trình phiên mã và dịch mã
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Ảnh: Dịch não tủy
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Ảnh: Dị tật đầu nhỏ
Nguồn: National Human Genome Research Institute
Biểu hiện lâm sàng
Trong năm đầu tiên sau sinh, hầu hết những trẻ mắc hội chứng Aicardi-Goutières đều trải qua một giai đoạn rối loạn chức năng não nghiêm trọng kéo dài trong vài tháng. Trong giai đoạn này, trẻ cực kỳ cáu kỉnh và không biết bú. Trẻ có thể phát sốt từng đợt khi không bị nhiễm trùng và co giật. Não và hộp sọ phát triển chậm làm kích thước đầu nhỏ bất thường (tật đầu nhỏ ). Trong giai đoạn này, các tế bào bạch cầu và các phân tử khác của hệ thống miễn dịch liên quan đến tình trạng viêm có thể được phát hiện trong dịch não tủy . Những phát hiện bất thường này phù hợp với tình trạng viêm và tổn thương mô trong hệ thần kinh trung ương.
Giai đoạn bệnh não của hội chứng Aicardi-Goutières gây ra tổn thương thần kinh nghiêm trọng vĩnh viễn. Hình ảnh y tế cho thấy bệnh nhân mất chất trắng trong não (loạn dưỡng chất trắng não). Chất trắng bao gồm các sợi thần kinh được bao phủ bởi bao myelin. Myelin bảo vệ các dây thần kinh và đảm bảo các xung thần kinh lan truyền nhanh. Người bệnh cũng tồn dư bất thường canxi trong não, làm tổn thương các dây thần kinh. Đa số những người mắc hội chứng Aicardi-Goutières đều bị khuyết tật trí tuệ. Trẻ cũng có thể bị cứng cơ, loạn trương lực cơ đặc biệt cơ ở cánh tay, trương lực cơ yếu (giảm trương lực) ở thân.
Một số người mắc hội chứng Aicardi-Goutières có các triệu chứng đặc trưng của rối loạn tự miễn dịch, xảy ra khi hệ thống miễn dịch hoạt động sai và tấn công các hệ thống và cơ quan của chính cơ thể. Một số triệu chứng này trùng lặp với các triệu chứng của lupus ban đỏ. Một triệu chứng của lupus ban đỏ xảy ra ở khoảng 40% những người mắc hội chứng Aicardi-Goutières là một vấn đề về da được gọi là bệnh cước (chilblains). Bệnh cước là những tổn thương da gây đau, ngứa, sưng tấy và đỏ, thường xuất hiện trên ngón tay, ngón chân và tai. Chúng gây ra bởi tình trạng viêm các mạch máu nhỏ, có thể bị tái phát hoặc trở nên tồi tệ hơn khi tiếp xúc với lạnh. Các vấn đề về thị lực, cứng khớp và loét miệng là những triệu chứng khác có thể xảy ra ở cả hai căn bệnh này.
Do các vấn đề thần kinh nghiêm trọng, hầu hết người bệnh không sống sót qua thời thơ ấu. Tuy nhiên, một số trường hợp biểu hiện bệnh muộn hơn hoặc có các vấn đề thần kinh nhẹ hơn có thể sống đến tuổi trưởng thành.
Độ phổ biến
Hội chứng Aicardi-Goutières hiếm gặp, tỷ lệ mắc bệnh chính xác vẫn chưa được thống kê cụ thể.
Nguyên nhân
Đột biến trên một số gen có thể gây ra hội chứng Aicardi-Goutières. Một vài trong số các gen này bao gồm gen TREX1, RNASEH2A, RNASEH2B và RNASEH2C, cung cấp hướng dẫn để tạo ra các nuclease giúp phá vỡ những phân tử ADN và ARN khi chúng không còn cần thiết nữa. Các phân tử hoặc đoạn ADN và ARN này được tạo ra trong giai đoạn đầu tiên của quá trình sản xuất protein (phiên mã ), sao chép vật liệu di truyền của tế bào để chuẩn bị cho quá trình phân chia tế bào, sửa chữa ADN, kiểm soát sự tồn tại của tế bào (apoptosis) và các quá trình khác. Các đột biến ở bất kỳ gen nào trong số này được cho là dẫn đến sự thiếu hụt hoặc tạo ra enzyme nuclease hoạt động không đúng chức năng. Các nhà nghiên cứu cho rằng những thay đổi bất thường của loại enzyme này có thể dẫn đến sự tích tụ ADN và ARN không cần thiết trong tế bào. ADN và ARN không cần thiết có thể bị tế bào nhầm với virus xâm nhiễm, gây ra đáp ứng miễn dịch với các hệ thống và cơ quan trong cơ thể, dẫn đến tổn thương não, da, các dấu hiệu và triệu chứng khác của hội chứng Aicardi-Goutières.
Các đột biến khác bao gồm gen SAMHD1, IFIH1 và ADAR cũng có thể gây ra hội chứng Aicardi-Goutières. Những gen này cung cấp hướng dẫn để tạo ra các protein có liên quan đến hệ thống miễn dịch. Đột biến trên các gen này kích hoạt phản ứng miễn dịch của cơ thể, gây ra các tổn thương tại não, da và các hệ thống cơ thể khác dẫn đến những điểm đặc trưng của hội chứng Aicardi-Goutières.
Chẩn đoán
Chẩn đoán hội chứng Aicardi-Goutières thực hiện dựa trên các triệu chứng cụ thể, hình ảnh của não, xét nghiệm dịch não tủy và kết quả xét nghiệm di truyền.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI) não có thể phát hiện các đặc điểm bất thường trong mô não, giúp chẩn đoán chính xác hội chứng Aicardi-Goutières. Bác sĩ sẽ tìm kiếm các vùng tích tụ canxi cũng như các vùng não nhỏ bất thường.
- Xét nghiệm dịch tủy sống (CSF) có thể cho thấy sự gia tăng hoạt động của hệ thống miễn dịch thường thấy ở hội chứng Aicardi-Goutières. Xét nghiệm được thực hiện bằng cách phân tích chất lỏng lấy từ tủy sống. Tuy kết quả chưa đủ để chẩn đoán bệnh, nhưng một kết quả dương tính giúp định hướng tìm kiếm các dấu hiệu khác của hội chứng Aicardi-Goutières.
- Xét nghiệm di truyền có thể xác định những thay đổi tại một trong những gen liên quan đến hội chứng Aicardi-Goutières. Phân tích này được thực hiện từ một mẫu máu. Kết quả xét nghiệm di truyền kết hợp với các xét nghiệm khác có thể đưa ra chẩn đoán một loại hội chứng Aicardi-Goutières cụ thể.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hội chứng Aicardi-Goutières, các liệu pháp kiểm soát các triệu chứng và giúp trẻ cảm thấy dễ chịu hơn. Vì trẻ mắc hội chứng Aicardi-Goutières biểu hiện các triệu chứng khác nhau, nên phác đồ điều trị sẽ được điều chỉnh phù hợp với mỗi trẻ.
Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng, có thể thực hiện vật lý trị liệu lồng ngực và điều trị các biến chứng hô hấp. Để đảm bảo cung cấp đủ dinh dưỡng và lượng calo, một số trẻ cần những điều kiện đặc biệt cho chế độ ăn uống.
Co giật có thể được kiểm soát bằng thuốc chống co giật.
Trẻ nên được theo dõi để tìm dấu hiệu về:
- Bệnh tăng nhãn áp, nên được kiểm tra hàng năm
- Bệnh đái tháo nhạt
- Suy giảm chức năng tuyến giáp
- Các vấn đề cụ thể với tim và phổi, bao gồm tăng áp phổi và bệnh viêm cơ tim
- Các vấn đề về tế bào máu, đặc biệt là với tiểu cầu, có thể làm tăng nguy cơ chảy máu
- Các vấn đề với mạch máu của não
- Các vấn đề về xương như vẹo cột sống và trật khớp, có thể liên quan đến các vấn đề vận động của trẻ
Nếu được phát hiện, những tình trạng này đều có thể được điều trị bởi các bác sĩ chuyên khoa nhi.
Dạng di truyền
Hội chứng Aicardi-Goutières có thể di truyền theo những kiểu khác nhau. Trong hầu hết các trường hợp do đột biến trên các gen ADAR, TREX1, RNASEH2A, RNASEH2B, RNASEH2C và SAMHD1 được di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, khi cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều có đột biến. Bố mẹ của những người mắc bệnh thường mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ thường không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Khi hội chứng Aicardi-Goutières do các đột biến trên gen IFIH1 hoặc bởi một số đột biến nghiêm trọng trên gen TREX1 hoặc ADAR, hội chứng Aicardi-Goutières được di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường, khi một bản sao của gen bị thay đổi trong mỗi tế bào cũng đủ để gây bệnh. Những trường hợp này do đột biến gen mới và xảy ra ở những người không có tiền sử gia đình mắc Hội chứng Aicardi-Goutières .
Phòng ngừa
Hội chứng Aicardi-Goutières thường được di truyền theo cơ chế gen lặn rất khó phát hiện ở những người thể mang vì gần như không có biểu hiện rõ ràng, đến khi có con mới biết được thì đã quá muộn. Do đó, các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần làm xét nghiệm gen lặn để sàng lọc căn bệnh này, đảm bảo sinh con khỏe mạnh và lành lặn.
Các tên gọi khác
- AGS
- Hội chứng Goutieres Aicardi
- Hội chứng Aicardi-Goutieres
- Viêm não cree
- Bệnh não với vôi hóa hạch nền
- Bệnh não ở trẻ sơ sinh có tính chất gia đình với vôi hóa nội sọ và tăng lympho bào dịch não tủy mãn tính
- Hội chứng Pseudotoxoplasmosis
References
- Genetic Testing Information. Aicardi Goutieres syndrome. Retrieved September 8, 2021 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0393591/
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. AICARDI-GOUTIERES SYNDROME 1; AGS1. Retrieved September 8, 2021 from https://omim.org/entry/225750
- U.S. National Library of Medicine. Aicardi-Goutières syndrome. Retrieved September 8, 2021 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/aicardi-goutieres-syndrome/
- National Institute of Neurological Disorders and Stroke. Aicardi-Goutieres Syndrome Information Page. Retrieved September 8, 2021 from https://www.ninds.nih.gov/Disorders/All-Disorders/Aicardi-Goutieres-Syndrome-Disorder-Information-Page
- National Center for Advancing Translational Sciences. Aicardi-Goutieres syndrome. Retrieved September 8, 2021 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/575/aicardi-goutieres-syndrome
- Children's Hospital of Philadelphia. Aicardi-Goutieres Syndrome (AGS). Retrieved September 8, 2021 from https://www.chop.edu/conditions-diseases/aicardi-goutieres-syndrome-ags
- Hunter's Hope. Aicardi-Goutières Syndrome (AGS) Retrieved September 8, 2021 from https://www.huntershope.org/family-care/leukodystrophies/aicardi-goutieres-syndrome/
- National Organization for Rare Disorders (NORD). Aicardi-Goutieres syndrome. Retrieved September 8, 2021 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/aicardi-goutieres-syndrome/
- United Leukodystrophy Foundation. AICARDI-GOUTIERES SYNDROME. Retrieved September 8, 2021 fromhttps://ulf.org/leukodystrophies/aicardi-goutieres-syndrome/