Hạ huyết áp thế đứng
Khi cơ thể chuyển từ tư thế nằm sang tư thế đứng, máu sẽ di chuyển từ phần thân trên xuống các chi dưới theo tác động của trọng lực. Thông thường, cơ thể nhanh chóng chống lại trọng lực và duy trì lưu lượng máu nhằm ổn định huyết áp. Một số trường hợp, phần trên của cơ thể (tim) thiếu máu bơm đến các bộ phận khác nên dẫn đến tình trạng hạ huyết áp, hiện tượng này được gọi là hạ huyết áp thế đứng (orthostatic hypotension).
Biểu hiện lâm sàng
Cơ thể người bệnh khó đạt được huyết áp ổn định do giảm lưu lượng máu đến các mô, đặc biệt não, do đó tình trạng tụt huyết áp xảy ra trong vòng vài phút sau khi chuyển từ tư thế nằm sang tư thế đứng. Phần lớn trường hợp hạ huyết áp thoáng qua không được chú ý. Nếu bệnh tiến triển có thể gây ra tình trạng chóng mặt, té ngã và chấn thương thường gặp ở người lớn tuổi.
Người bệnh bị mệt mỏi, lú lẫn, chóng mặt, mờ mắt hoặc ngất xỉu. Một số trường hợp bị đau cơ cổ, vai, đau lưng dưới hoặc yếu. Trong một đợt hạ huyết áp thế đứng, các triệu chứng thường gia tăng mức độ nghiêm trọng bởi hoạt động thể chất quá mức, môi trường nhiệt độ cao, ăn nhiều bữa hoặc đứng trong thời gian dài.
Người bệnh có nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe đe dọa tính mạng như chấn thương do té ngã, đau tim, suy tim, rung tâm nhĩ, đột quỵ, suy thận mãn tính.
Độ phổ biến
Tỷ lệ bị hạ huyết áp thế đứng ước tính 6% dân số. Tình trạng này thường gặp ở người lớn tuổi, chiếm khoảng 10-30%.
Nguyên nhân
Hạ huyết áp thế đứng bao gồm hai dạng xuất phát từ hai nguyên nhân chính.
Hệ thần kinh tự chủ kiểm soát các chức năng không tự chủ, trong đó có huyết áp. Thông thường khi cơ thể đứng lên, hệ thống thần kinh tự chủ truyền tín hiệu cho tim đập nhanh hơn và các mạch máu thu hẹp lại nhằm tăng huyết áp và lưu lượng máu trong cơ thể để bù đắp cho tác động của trọng lực với chuyển động của máu. Các rối loạn ảnh hưởng đến hệ thần kinh tự chủ có thể làm giảm khả năng điều hòa huyết áp, dẫn đến hạ huyết áp thế đứng. Chúng thường có tính di truyền mạnh và ảnh hưởng đến nhiều thành viên trong gia đình. Hạ huyết áp thế đứng do thần kinh thường xảy ra cùng với các rối loạn hệ thần kinh như bệnh Parkinson, thiểu năng trí tuệ thể Lewy, teo đa hệ thống, suy thần kinh thực vật, tiểu đường, hội chứng Guillain-Barré, thiếu dopamine beta-hydroxylase hoặc nhiễm trùng gây rối loạn chức năng thần kinh.
Dạng hạ huyết áp thế đứng không do thần kinh thường bắt nguồn từ yếu tố môi trường hoặc sức khỏe, chúng làm suy yếu cơ chế ổn định huyết áp. Những yếu tố này bao gồm bệnh tim, lượng máu thấp, sử dụng rượu hoặc tuổi cao. Một số loại thuốc cũng có thể góp phần gây hạ huyết áp thế đứng không do thần kinh, ví dụ như thuốc chống trầm cảm, thuốc giãn mạch hoặc thuốc lợi tiểu.
Dạng hạ huyết áp thế đứng không do thần kinh phổ biến hơn so với dạng do thần kinh. Tuy nhiên, khoảng 40% người bị hạ huyết áp thế đứng không rõ nguyên nhân.
Chẩn đoán
Chẩn đoán hạ huyết áp thế đứng được thực hiện bằng cách đo huyết áp trong thế đứng và nằm. Hạ huyết áp thế đứng được xác định khi huyết áp giảm ít nhất 20 mmHg tâm thu (chỉ số trên) hoặc giảm ít nhất 10 mmHg tâm trương (chỉ số dưới) sau khi chuyển từ thế nằm sang thế đứng từ 2-5 phút.
Điều trị
Hạ huyết áp thế đứng có thể được điều trị hoàn toàn. Người bệnh cần tập lối sống lành mạnh, tăng cường hoạt động thể chất, giảm stress, duy trì cân nặng trong khoảng bình thường và tăng lượng muối để giảm triệu chứng. Bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc hỗ trợ như beta-blocker, midodrine, fludrocortisone và pyridostigmine. Một số trường hợp cần điều trị các bệnh lý khác như tiểu đường và tuyến giáp có thể giảm triệu chứng của tình trạng hạ huyết áp thế đứng.
Dạng di truyền
Hạ huyết áp thế đứng là tình trạng phức tạp và thường không di truyền. Tuy nhiên, người có tiền bệnh trong gia đình tăng nguy cơ mắc phải tình trạng này hơn so với người bình thường.
Nếu hạ huyết áp thế đứng là một phần của hội chứng di truyền khác, chúng tuân theo mô hình di truyền của hội chứng đó.
Phòng ngừa
Một số cách phòng ngừa hạ huyết áp thế đứng bao gồm:
- Duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm tập thể dục đều đặn, ăn uống đủ dinh dưỡng và giảm stress
- Uống nước đầy đủ giúp tăng áp lực máu
- Tránh đứng lâu và đổi tư thế từ nằm sang đứng nhanh chóng. Trường hợp phải đứng lâu, hãy giảm tác động lên chân bằng cách di chuyển trọng tâm của cơ thể từ một chân sang chân còn lại
- Khám sức khỏe định kỳ, theo dõi sức khỏe tim mạch
Các tên gọi khác
- Hypotension, orthostatic
- Hypotension, postural
- Postural hypotension
References
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Primary orthostatic hypotension. Retrieved March 30, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/12959/primary-orthostatic-hypotension
- U.S National Library of Medicine. Orthostatic hypotension. Retrieved March 30, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/orthostatic-hypotension/
- American Heart Association. Low Blood Pressure - When Blood Pressure Is Too Low. Retrieved March 30, 2023 from https://www.heart.org/en/health-topics/high-blood-pressure/the-facts-about-high-blood-pressure/low-blood-pressure-when-blood-pressure-is-too-low
- Cleveland Clinic. Orthostatic Hypotension. Retrieved March 30, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9385-low-blood-pressure-orthostatic-hypotension
- Mayo Foundation for Medical Education and Research. Orthostatic hypotension (postural hypotension). Retrieved March 30, 2023 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/orthostatic-hypotension/symptoms-causes/syc-20352548
- National Health Service. Low blood pressure (hypotension). Retrieved March 30, 2023 from https://www.nhs.uk/conditions/low-blood-pressure-hypotension/
- National Institute of Neurological Disorders and Stroke. Orthostatic Hypotension. Retrieved March 30, 2023 from https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/orthostatic-hypotension
- National Organization for Rare Disorders. Orthostatic Hypotension. Retrieved March 30, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/orthostatic-hypotension/
- American Academy of Family Physicians. Evaluation and Management of Orthostatic Hypotension. Retrieved March 30, 2023 from https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2011/0901/p527.html