Sống lâu có phải do di truyền?
Tuổi thọ của con người do nhiều yếu tố chi phối như: di truyền, môi trường và lối sống. Từ đầu thế kỷ 20, những cải thiện về môi trường sống đã kéo dài tuổi thọ trung bình một cách đáng kể, với thực phẩm, nước sạch, nhà ở và điều kiện sinh hoạt tốt hơn, giảm phơi nhiễm các bệnh truyền nhiễm và dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Đáng kể nhất là những tiến bộ y tế công cộng đã làm giảm tỉ lệ tử vong sớm ở trẻ sơ sinh, tăng cơ hội sống sót trong thời thơ ấu, tránh nhiễm trùng và bệnh truyền nhiễm. Hiện nay tuổi thọ trung bình của người Việt Nam là 75, nhưng một số cá nhân có thể sống lâu hơn nữa.
Một nghiên cứu trên những người có độ tuổi 90 trở lên phát hiện rằng những cá nhân sống lâu có rất ít điểm chung về học vấn, thu nhập hoặc nghề nghiệp. Tuy nhiên, những điểm tương đồng mà họ chia sẻ phản ánh một lối sống lành mạnh, nhiều người không hút thuốc, không béo phì và đối phó tốt với căng thẳng. Ngoài ra, hầu hết là phụ nữ do các thói quen tốt giúp họ ít nguy cơ mắc các bệnh mãn tính liên quan đến tuổi tác, như cao huyết áp, bệnh tim mạch, ung thư và tiểu đường so với những người cùng tuổi.
Anh chị em và con cái của những người cao tuổi có thể sống khỏe mạnh và lâu hơn so với những người khác cùng lứa tuổi. Ở tuổi 70, những người có cha mẹ già ít có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác thường gặp ở người cao tuổi. Anh chị em của những người trăm tuổi thường có tuổi thọ cao, nếu họ phát triển các bệnh liên quan đến tuổi tác (như cao huyết áp, bệnh tim, ung thư hoặc tiểu đường tuýp 2), bệnh sẽ xuất hiện muộn hơn so với mặt bằng chung. Tuổi thọ cao có xu hướng mang tính gia đình, cho thấy rằng yếu tố di truyền và lối sống hoặc cả hai đều đóng vai trò quan trọng với tuổi tác.
Nghiên cứu về gen trường thọ là một ngành khoa học đang phát triển mạnh mẽ. Người ta ước tính rằng khoảng 25% sự thay đổi trong tuổi thọ của con người được quyết định bởi yếu tố di truyền, nhưng đến nay vẫn chưa thể biết rõ những gen cụ thể và cách chúng đóng góp vào thời gian sống. Một số biến thể phổ biến (được gọi là đa hình) liên quan đến tuổi thọ cao được tìm thấy trong các gen APOE, FOXO3 và CETP, nhưng chúng lại không hiện diện ở tất cả các cá thể có tuổi cao đặc biệt. Nhiều khả năng là các biến thể có trong nhiều gen, một số gen chưa được xác định, hoạt động cùng nhau để góp phần tạo nên tuổi thọ cao.
Các nghiên cứu giải trình tự toàn bộ bộ gen của những người siêu cao tuổi đã xác định được các biến thể gen giống nhau làm tăng nguy cơ mắc bệnh ở những người có tuổi thọ trung bình. Tuy nhiên, những người siêu cao tuổi cũng có nhiều biến thể gen mới có thể tăng tuổi thọ. Người ta đoán rằng trong bảy hoặc tám thập kỷ đầu tiên, lối sống là yếu tố quyết định sức khỏe và tuổi thọ mạnh mẽ hơn so với di truyền. Ăn uống điều độ, không uống quá nhiều rượu, tránh thuốc lá và duy trì hoạt động thể chất giúp một số người có được tuổi già khỏe mạnh. Sau đó, di truyền dường như dần đóng vai trò quan trọng trong việc giữ cho các cá nhân khỏe mạnh khi bước vào độ tuổi 80 và hơn. Nhiều người cao tuổi có thể sống độc lập và tránh các bệnh liên quan đến tuổi tác cho đến những năm cuối đời.
Một số biến thể gen góp phần vào cuộc sống lâu dài có liên quan đến các hoạt động cơ bản của các tế bào, bao gồm sửa chữa ADN, duy trì các đầu mút của nhiễm sắc thể (telomere) và bảo vệ tế bào khỏi bị hư hại do các gốc oxy hóa tự do gây ra. Các gen khác có liên quan đến mức độ mỡ trong máu (lipid), chứng viêm, hệ thống tim mạch và miễn dịch góp phần đáng kể vào tuổi thọ vì chúng làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim (nguyên nhân chính gây tử vong ở người lớn tuổi), đột quỵ và kháng insulin.
Bên cạnh nghiên cứu người già tại Hoa Kỳ, các nhà khoa học cũng tìm hiểu một số cộng đồng ở những nơi khác trên thế giới có nhiều người sống ở độ tuổi 90 trở lên như Okinawa (Nhật Bản), Ikaria (Hy Lạp) và Sardinia (Ý ). Ba khu vực này giống nhau ở chỗ chúng tương đối biệt lập với phần đông còn lại, ít công nghiệp hóa, người dân có thu nhập thấp hơn và có xu hướng theo lối sống truyền thống. Khhác với các nhóm dân cư cổ xưa, nam giới chiếm tỉ lệ đáng kể trong những người trăm tuổi trên đảo Sardinia. Người ta vẫn đang nghiên cứu xem liệu các hormone, gen đặc trưng cho giới tính hoặc các yếu tố khác có thể góp phần kéo dài tuổi thọ của nam giới cũng như phụ nữ trên hòn đảo này hay không.
References
- U.S. National Library of Medicine. Is longevity determined by genetics?. Retrieved January 22, 2021 from https://medlineplus.gov/genetics/understanding/traits/longevity/