Thiếu enzyme galactoepimerase
Thiếu enzyme galactoepimerase (Galactoepimerase deficiency – GALE) là một bệnh rối loạn chuyển hóa đường galactose loại III khiến cơ thể không tiêu hóa được galactose—một loại đường hiện diện trong phần lớn thực phẩm như sản phẩm từ sữa và một số loại trái cây, rau quả. Khi bệnh nhi dùng thức ăn chứa galactose, lượng đường không tiêu hóa sẽ tích tụ trong máu đến một mức có thể gây đục thủy tinh thể, chậm tăng trưởng, thiểu năng trí tuệ, bệnh gan, các vấn đề thận hoặc thậm chí tử vong. Tuy nhiên, sàng lọc sơ sinh có thể phát hiện bệnh sớm, từ đó bác sĩ đề xuất phương pháp điều trị kịp thời để trẻ có cuộc sống khỏe mạnh hơn.
Thiếu enzyme galactokinase là một trong những dạng rối loạn chuyển hóa đường galactose (galactosemia) dạng nặng. Các bệnh khác trong nhóm galactosemia có nguyên nhân và triệu chứng khác nhau, tuy nhiên phần lớn đều ảnh hưởng đến quá trình xử lý các phân tử đường galactose.
Thiếu enzyme galactoepimerase được chia thành 3 nhóm khác nhau dựa trên mức độ hoạt động của enzyme galactoepimerase trong tế bào, bao gồm:
- Nặng: enzyme giảm hoạt động đáng kể trên phần lớn các mô thử nghiệm
- Trung bình: enzyme giảm hoạt động trên các tế bào hồng cầu, bạch cầu trong hệ tuần hoàn và 50% các mô khác
- Nhẹ: enzyme giảm hoạt động trên các tế bào hồng cầu và bạch cầu trong hệ tuần hoàn, trong khi phần lớn các mô khác bình thường hoặc không bị ảnh hưởng nhiều
Biểu hiện lâm sàng
Trẻ mắc bệnh enzyme galactoepimeras dạng nặng có thể biểu hiện các triệu chứng trong vài ngày sau sinh. Khi trẻ bắt đầu sử dụng sữa mẹ hoặc sữa bột, các triệu chứng có thể xuất hiện như:
- Vàng da hoặc mắt
- Tay và chân mềm
- Bú kém
- Nôn mửa
- Sụt cân
Ảnh: Vàng mắt
Nguồn: GI Doctors
Bệnh kéo dài có thể gây ra các triệu chứng nặng bao gồm:
- Dáng người nhỏ bé
- Đục thủy tinh thể
- Chậm phát triển
- Khiếm thính
- Xương bất thường
Ảnh: Đục thủy tinh thể
Nguồn: Cleveland Clinic
Trẻ sơ sinh mắc bệnh dạng trung bình và nhẹ thường có biểu hiện lâm sàng bình thường, do đó chúng chỉ phát hiện bệnh khi thực hiện xét nghiệm sinh hóa như sàng lọc sơ sinh.
Độ phổ biến
Tỉ lệ mắc bệnh thiếu enzyme galactoepimerase (GALE) khác nhau giữa các chủng tộc. Bệnh xuất hiện phổ biến trong cộng đồng người Mỹ gốc Phi với tỷ lệ 1/6.700 trẻ sơ sinh, trong khi các nước khác ít phổ biến hơn với tỉ lệ 1/23.000 trẻ tại Nhật Bản và khoảng 1/70.000 trẻ tại các nước châu Âu.
Nguyên nhân
Đột biến gen GALE gây ra bệnh thiếu enzyme galactoepimerase. Gen GALE cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme UDP-galactose-4-epimerase cho quá trình biến đổi UDP-galactose thành UDP-glucose. Sau khi được tạo ra, UDP-glucose sẽ tiếp tục chuyển hóa galactose-1-phosphate thành glucose-1-phosphaste, từ đó chúng tham gia vào quy trình tổng hợp năng lượng cho cơ thể. Ngoài ra, ennzyme UDP-galactose-4-epimerase còn thúc đẩy phản ứng ngược chuyển đổi UDP-glucose thành UDP-galactose nhằm tổng hợp nên glycoconjugates-oligosaccharide—giúp tăng sinh, biệt hóa mô, truyền tín hiệu hóa học, vận chuyển phân tử và sản xuất năng lượng.
Một số đột biến gen GALE làm thay đổi cấu trúc hoặc ngăn cản hoàn toàn quá trình tạo ra enzyme UDP-galactose-4-epimerase. Cơ thể thiếu enzyme nghiêm trọng nên galactose không thể được chuyển hóa thành năng lượng. Galactose tích tụ nhiều trong cơ thể đến mức gây tổn thương các mô và cơ quan, từ đó các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh thiếu enzyme galactoepimerase khởi phát.
Chẩn đoán
Trong vòng 48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng thiếu enzyme galactoepimerase và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nồng độ galactose trong máu trẻ tăng cao, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, thiếu enzyme galactoepimerase có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu máu của em bé để tìm dấu hiệu nồng độ galactoepimerase tăng cao trong máu. Tuy nhiên, mức độ suy giảm của enzyme trong các tế bào hồng cầu không phân loại được dạng bệnh nặng, trung bình hay nhẹ, do đó người ta cần thử nghiệm thêm trên các tế bào khác như bạch cầu. Hiện nay, xét nghiệm gen GALE có thể được thực hiện để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Thiếu galactoepimerase dạng nặng cần được điều trị ngay lập tức, trong khi dạng trung bình hoặc nhẹ có thể không cần. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng sức khỏe của trẻ nhằm đưa ra phác đồ phù hợp nhất.
Điều trị bằng chế độ ăn
Trẻ nên tránh các thực phẩm có chứa galactose để ngăn ngừa tình trạng galactose tích tụ độc hại trong máu. Trường hợp bệnh dạng nặg, trẻ cần tránh tất cả các sản phẩm sữa.
Hiện nay, trên thị trường có một số loại thực phẩm và sữa công thức không chứa galactose dành cho những người không thể hấp thụ galactose. Trẻ có thể sử dụng những sản phẩm này cho đến khi trưởng thành.
Một vài loại trái cây và rau quả có chứa galactose mà trẻ cần phải tránh. Chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp ch mẹ lập kế hoạch ăn uống phù hợp cho trẻ.
Thực phẩm bổ sung
Bởi vì phải tránh các sản phẩm có chứa sữa, nên trẻ cần phải bổ sung canxi, vitamin C và vitamin K. Nếu được điều trị sớm và liên tục, trẻ mắc bệnh thiếu enzyme galactoepimeras có thể tăng trưởng và phát triển bình thường.
Dạng di truyền
Thiếu enzyme galactokinase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu enzyme galactokinase di truyền lặn do đột biến gen GALE, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Tên gọi khác
- GALE
- GALE deficiency
- Galactose epimerase deficiency
- Galactosemia type III
- UDP-galactose-4-epimerase deficiency
References
- National Library of Medicine. Epimerase Deficiency Galactosemia. Retrieved December 11, 2023 from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21290786/
- Baby’s First Test. Galactoepimerase Deficiency. Retrieved December 11, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/galactoepimerase-deficiency
- MedlinePlus. GALE gene. Retrieved December 11, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/gene/gale/
- Newborn Screening. Galactoepimerase deficiency. Retrieved December 11, 2023 from https://newbornscreening.hrsa.gov/conditions/galactoepimerase-deficiency
- AccessPediatrics. Uridine Diphosphate Galactose Epimerase Deficiency. Retrieved December 11, 2023 from https://accesspediatrics.mhmedical.com/content.aspx?bookid=2674§ionid=220546891