Thiếu enzyme galactokinase
Thiếu enzyme galactokinase (galactokinase deficiency) là một bệnh rối loạn chuyển hóa đường galactose loại II khiến cơ thể không tiêu hóa được galactose—một loại đường hiện diện trong nhiều loại thực phẩm bao gồm sản phẩm từ sữa và một số loại trái cây, rau quả. Khi bệnh nhi tiêu thụ thức ăn chứa galactose, lượng đường không tiêu hóa sẽ tích tụ trong máu đến mức gây đục thủy tinh thể nếu trẻ không được điều trị . Tuy nhiên, sàng lọc sơ sinh có thể phát hiện sớm bệnh, từ đó các bác sĩ đề xuất phương pháp điều trị kịp thời nhằm hạn chế các vấn đề về mắt.
Thiếu enzyme galactokinase là một trong những dạng rối loạn chuyển hóa đường galactose (galactosemia) nhẹ nhất. Các bệnh khác nhau trong nhóm galactosemia có nguyên nhân và triệu chứng khác nhau, tuy nhiên chúng đều ảnh hưởng đến quá trình xử lý các phân tử đường galactose.
Biểu hiện lâm sàng
Trẻ sơ sinh và trẻ em mắc bệnh thiếu enzyme galactokinase thường xuất hiện triệu chứng đục thủy tinh thể trên cả hai mắt. Lớp trong suốt trên mắt mờ đi khiến ánh sáng không thể đi qua để hội tụ tại võng mạc, do đó người bệnh giảm thị lực, nhìn kém và có nguy cơ cao mù lòa. Nếu trẻ sơ sinh khó nhìn theo đồ vật di chuyển hoặc không mỉm cười lại khi ai đó chơi đùa với chúng, đó có thể là dấu hiệu của đục thủy tinh thể.
Trẻ mắc bệnh thiếu enzyme galactokinase cũng có thể phát triển giả u não (pseudotumor cerebri). Áp lực xung quanh bộ não tăng lên, nên người bệnh bị đau đầu, buồn nôn, chóng mặt, ù tai và gặp vấn đề với thị lực.
Các triệu chứng bệnh có thể khởi phát ngay khi trẻ bắt đầu bú sữa mẹ do trong sữa có chứa đường lactose. Các triệu chứng khác ít phổ biến hơn bao gồm:
- Khó phối hợp hoạt động
- Suy giảm nhận thức
- Khiếm thính
- Đầu nhỏ
- Tuyến sinh dục (tinh hoàn, buồng trứng) nhỏ
- Chiều cao và cân nặng tăng trưởng chậm
Độ phổ biến
Tỉ lệ người mắc bệnh thiếu enzyme galactokinase khoảng từ 1/50.00–2.200.000 trên toàn thế giới. Tại Hoa Kỳ, tỉ lệ mắc bệnh ước tính 1/100.000 trẻ sơ sinh.
Nguyên nhân
Đột biến gen GALK1 gây ra bệnh thiếu enzyme galactokinase. Đột biến tạo ra phiên bản protein bất thường, nên lượng galactokinase trong máu giảm hoặc không có chức năng. Thông thường, galactose vào cơ thể sẽ đi vào con đường chuyển hóa Leloir. Tuy nhiên, thiếu enzyme galactokinase khiến các chất chuyển sang các con đường thay thế (phổ biến nhất là con đường aldolase reductase). Galactitol được tạo ra từ quá trình chuyển hóa này, nó làm tăng khả năng thẩm thấu trên bề mặt thủy tinh thể, do đó áp lực lên mắt tăng, cuối cùng mắt sưng lên và đục thủy tinh thể xảy ra.
Chẩn đoán
Trong vòng 48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng thiếu men enzyme galactokinasevà các rối loạn khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nồng độ galactose trong máu trẻ tăng cao, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, thiếu enzyme galactokinase có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không. Xét nghiệm tiếp theo bao gồm kiểm tra mẫu máu của em bé để tìm dấu hiệu nồng độ galactokinase tăng cao trong máu. Hiện nay, xét nghiệm gen GALK1 có thể được thực hiện để xác nhận kết quả chẩn đoán.
Những bệnh nhân đục thủy tinh thể nên thăm khám bác sĩ nhãn khoa thường xuyên nhằm kiểm tra các vấn đề về mắt. Phần lớn bệnh nhân nghi ngờ mắc bệnh giả u não được đề xuất thực hiện một số bài kiểm tra như sau:
- Chụp ảnh não như chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI)
- Chọc dò thắt lưng bằng kim rỗng để lấy dịch não tủy ra khỏi lưng dưới và đo áp lực trong dịch não tủy
Điều trị
Bệnh thiếu enzyme galactokinase thường được điều trị bằng cách hạn chế sử dụng thực phẩm chứa lactose và galactose như phô mai, bơ và socola. Thông thường, đục thủy tinh thể do thiếu galactokinase sẽ khỏi sau khi bệnh nhân tuân theo chế độ ăn uống phù hợp, do đó phụ huynh nên tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng nhằm hướng dẫn chế độ ăn mới cho trẻ.
Dạng di truyền
Thiếu enzyme galactokinase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu enzyme galactokinase di truyền lặn do đột biến gen GALK1 , cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- GALK
- GALK deficiency
- Galactosemia II
References
- National Library of Medicine. Galactokinase Deficiency. Retrieved December 07, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560683/
- American Academy of Ophthalmology. Galactokinase Deficiency. Retrieved December 07, 2023 from https://eyewiki.aao.org/Galactokinase_Deficiency
- Baby’s First Test. Galactokinase Deficiency. Retrieved December 07, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/galactokinase-deficiency
- Osmosis. Galactokinase Deficiency. What Is It, Causes, and More. Retrieved December 07, 2023 from https://www.osmosis.org/answers/galactokinase-deficiency