Hội chứng Edwards
Hội chứng Edwards hay Trisomy 18 là dạng bất thường nhiễm sắc thể phổ biến thứ hai sau hội chứng Down gây ra dị tật ở nhiều bộ phận trên cơ thể. Những trẻ bị tam bội nhiễm sắc thể 18 thường tăng trưởng chậm và nhẹ cân, có thể bị dị tật tim và bất thường các cơ quan khác ngay khi còn trong bụng mẹ. Edwards là hội chứng di truyền nghiêm trọng, nhiều người bệnh chết trước khi sinh hoặc trong tháng đầu tiên. Khoảng 5-10% trẻ có thể sống qua năm đầu tiên nhưng thường bị khuyết tật trí tuệ nặng nề.
Biểu hiện lâm sàng
Trước sinh
- Chậm phát triển trong tử cung, thiếu cân
- Dây rốn một động mạch, thoát vị rốn, u nang rốn
- Thoát vị bẹn
- Thông liên nhĩ, thông liên thất, còn ống động mạch, dị tật tim lệch phải. Ngoài ra, một số dị tật phức tạp khác như thất phải hai đường ra, dị tật vách vách ngăn tim
- Thận móng ngựa, thận ứ nước bẩm sinh, thận đôi
- Khiếm khuyết cơ thành bụng, thoát vị hoành bẩm sinh, trào ngược dạ dày thực quản, teo thực quản bẩm sinh, hẹp phì đại cơ môn vị
- Mềm sụn thanh quản, bệnh hẹp đường thở, nhiễm trùng đường hô hấp
- Nang đám rối mạc mạch mạc, dị tật ống thần kinh, thiếu cấu trúc nối liền hai bán cầu não, hội chứng Dandy Walker, dãn hố sau đơn thuần, thoát vị tủy, bệnh suy sản tiểu não, hồi não nhỏ, não úng thủy, thiểu năng trí tuệ
- U nguyên bào thận, u nguyên bào gan, bướu thanh dịch vùng cổ
- Nứt đốt sống, vẹo cột sống
- Nhiễm trùng hệ thống tiết niệu
Sau sinh
- Đầu nhỏ và có hình dạng bất thường, phía sau đầu nhô ra
- Miệng và hàm nhỏ
- Sứt môi, hở hàm ếch
- Đục thủy tinh thể và có hội chứng sợ ánh sáng
- Tai thấp và có thể mất thính giác trong trường hợp nặng
- Cổ ngắn
- Ngón tay dài chồng lên nhau, ngón cái kém phát triển và kém khả năng nắm tay thành nắm đấm
- Bàn chân vẹo
Độ phổ biến
Trisomy 18 xảy ra khoảng 1/5.000 trẻ sơ sinh sống, phổ biến hơn trong thai kỳ nhưng nhiều thai nhi bị bệnh không sống sót đến tháng. Phụ nữ mọi lứa tuổi đều có thể sinh con mắc hội chứng Edwards, nhưng nguy cơ sẽ tăng lên cùng với tuổi mẹ, đặc biệt từ 35 tuổi trở lên.
Nguyên nhân
Hầu hết các trường hợp Trisomy 18 là do có ba bản sao của nhiễm sắc thể 18 trong mỗi tế bào của cơ thể thay vì hai bản sao thông thường. Vật chất di truyền thừa phá vỡ quá trình phát triển bình thường, gây ra các biểu hiện đặc trưng của thể tam nhiễm 18.
Khoảng 5% người bị hội chứng Edwards có thêm một bản sao nhiễm sắc thể 18 chỉ trong một số tế bào của cơ thể, gọi là thể khảm Trisomy 18. Mức độ nghiêm trọng của thể khảm Trisomy 18 phụ thuộc vào loại và số lượng tế bào có thêm nhiễm sắc thể. Sự phát triển của những cá thể có dạng tam nhiễm 18 này có thể từ bình thường đến nghiêm trọng.
Trường hợp hiếm gặp, một phần của nhánh dài (q) của nhiễm sắc thể 18 được gắn vào một nhiễm sắc thể khác trong quá trình hình thành các tế bào sinh sản (trứng và tinh trùng) hoặc rất sớm trong quá trình phát triển phôi. Các cá thể bị ảnh hưởng có hai bản sao của nhiễm sắc thể 18 cộng với chất liệu thừa từ nhiễm sắc thể 18 được gắn vào một nhiễm sắc thể khác, được gọi là tam nhiễm một phần 18. Nếu chỉ có một phần của nhánh q có trong ba bản sao, các biểu hiện của tam nhiễm một phần 18 có thể ít nghiêm trọng hơn so với các dấu hiệu thường thấy ở thể ba nhiễm 18. Nếu toàn bộ nhánh q có ba bản sao, triệu chứng có thể nghiêm trọng như thể có ba bản sao đầy đủ của nhiễm sắc thể 18.
Chẩn đoán
Trước sinh
Hai loại xét nghiệm phổ biến cho hội chứng Edwards trong giai đoạn mang thai là xét nghiệm sàng lọc và xét nghiệm chẩn đoán.
Xét nghiệm sàng lọc được thực hiện thường quy cho tất cả thai phụ, tuy nhiên kết quả chỉ cho biết nguy cơ Cao/Thấp, bao gồm:
- Siêu âm
- Đo độ mờ da gáy và Double test thực hiện giữa tuần thứ 11 đến 14
- Triple test tại tuần thứ 16 đến 18
Xét nghiệm chẩn đoán bằng phương pháp xâm lấn bào thai có độ chính xác cao:
- Chọc ối được thực hiện từ tuần 16
- Sinh thiết gai nhau (Chorionic villus sampling - CVS) thực hiện từ tuần thứ 9 đến 14
Tuy nhiên, xét nghiệm xâm lấn luôn tiềm ẩn một rủi ro như sẩy thai, thai lưu hoặc nhiễm trùng do quá trình thực hiện (Bảng 1).
Thai đơn | Thai đôi | |
---|---|---|
Chọc ối | 1,9% | 3,07% |
Sinh thiết gai nhau | 2% | 3,84% |
Thu mẫu dây rốn | 2% | N/A |
Bảng-1. Tỷ lệ thai phụ bị sẩy thai và thai lưu do xét nghiệm xâm lấn
Hiện nay, xét nghiệm sàng lọc trước sinh không xâm lấn NIPT (Non Invasive Prenatal Test) bằng cách tách ADN tự do thai nhi từ máu của thai phụ từ tuần thai thứ 9 là tiến bộ vượt bậc trong việc phát hiện hội chứng Edwards ở thai nhi với độ chính xác >99%. NIPT chỉ cần 5-8ml máu thai phụ nên bảo đảm an toàn cho cả mẹ và con, có thể thay thế phương pháp xâm lấn chọc ối trong đa số trường hợp.
Sau sinh
Hội chứng Edwards thường được xác định ban đầu ở trẻ sau sinh dựa vào đặc điểm như giọng yếu, mặt hơi phẳng và mắt xếch lên trên. Bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm karyotype hoặc FISH để phân tích nhiễm sắc thể, nhằm có thể chẩn đoán chính xác hội chứng Edwards.
Điều trị
Y học hiện nay chưa có phương pháp điều trị hiệu quả hội chứng Edwards vì các triệu chứng rất khó kiểm soát. Thai phụ thường được yêu cầu chấm dứt thai kỳ (khoảng 86%) sau khi nhận được kết quả chẩn đoán.
Tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và biểu hiện người bệnh, có thể thực hiện điều trị và chăm sóc tại bệnh viện hoặc tại nhà.
- Phẫu thuật tim giúp nhiều bệnh nhân (82 – 91%) có thể sống lâu hoặc giảm nhẹ triệu chứng
- Ăn uống gặp nhiều khó khăn, do vậy người bệnh phải được cho ăn qua ống trong giai đoạn sơ sinh hoặc dùng thủ thuật mở thông dạ dày ở trẻ lớn hơn
- Phẫu thuật mở khí quản
- Sử dụng kím râm để giảm bớt hội chứng sợ ánh sáng
- Dùng máy trợ thính
- Phẫu thuật vẹo cột sống nặng nên được thực hiện để làm giảm việc gây nên bệnh phổi
- Hiện tượng co giật có thể được kiểm soát tốt bằng phương pháp dược liệu
- Điều trị hỗ trợ bằng vật lý trị liệu
Dạng di truyền
Hầu hết các trường hợp trisomy 18 không di truyền mà xảy ra ngẫu nhiên trong quá trình hình thành trứng và tinh trùng. Một lỗi trong quá trình phân chia tế bào dẫn đến một tế bào sinh sản có số lượng nhiễm sắc thể bất thường. Ví dụ, một tế bào trứng hoặc tinh trùng có thể thêm một bản sao của nhiễm sắc thể 18. Nếu một trong những tế bào sinh sản này góp phần vào cấu tạo di truyền của một đứa trẻ, sẽ có thêm một nhiễm sắc thể 18 trong mỗi tế bào của cơ thể.
Thể khảm Trisomy 18 cũng không di truyền và xảy ra ngẫu nhiên trong quá trình phân chia tế bào sớm trong quá trình phát triển phôi thai. Kết quả là một số tế bào của cơ thể có hai bản sao thông thường của nhiễm sắc thể 18 và các tế bào khác có ba bản sao của nhiễm sắc thể này.
Trisomy 18 một phần có thể được di truyền. Một người không bị ảnh hưởng có thể mang sự sắp xếp lại vật chất di truyền giữa nhiễm sắc thể 18 và một nhiễm sắc thể khác. Sự sắp xếp lại này được gọi là chuyển vị cân bằng vì không có vật liệu thừa từ nhiễm sắc thể 18. Mặc dù không có dấu hiệu của Trisomy 18, những người mang kiểu chuyển vị cân bằng này có nguy cơ cao sinh con mắc hội chứng Edwards.
Phòng ngừa
Edwards là hội chứng di truyền chủ yếu xảy ra ngẫu nhiên trong quá trình tạo phôi, vì vậy tất cả thai phụ đều có nguy cơ mang thai bị bệnh. Do đó sàng lọc phát hiện bệnh sớm là vô cùng quan trọng và cần thiết cho mọi thai phụ. Phương pháp giải trình tự gen tiên tiến bằng NGS hiện nay đã có thể phát hiện hội chứng Edwards sớm ngay từ tuần thai thứ 9 với độ chính xác 99% bằng sàng lọc không xâm lấn NIPT ihope và chỉ cần sàng lọc 1 lần cho cả thai kỳ.
Các tên gọi khác
- hội chứng tam nhiễm hoàn toàn 18
- Hội chứng Edwards
- hội chứng tam nhiễm 18
- hội chứng tam nhiễm E
References
- Genetic Testing Information. Complete trisomy 18 syndrome. Retrieved July 20, 2020 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0152096/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Trisomy 18. Retrieved July 20, 2020 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6321/trisomy-18
- U.S National Library of Medicine. Edwards syndrome. Retrieved July 14, 2020 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/trisomy-18/
- Cereda, A., and Carey, J. C., 2012. The trisomy 18 syndrome. Orphanet journal of rare diseases, 7(1), 81.
- Mater Mothers' Hospital. Edward Syndrome—Trisomy 18. Retrieved August 2, 2018 from http://brochures.mater.org.au/brochures/mater-mothers-hospital/edward-syndrome-trisomy-18
- NHS, 2017. Edwards' syndrome (trisomy 18). Retrieved August 1, 2018 from https://www.nhs.uk/conditions/edwards-syndrome/
- Dr Daniel J Bell, A.Prof Frank Gaillard et al. Edwards syndrome. Retrieved August 2, 2018 from https://radiopaedia.org/articles/edwards-syndrome-1