Hội chứng Turner
Hội chứng Turner là một bệnh di truyền do bất thường về số lượng tại cặp nhiễm sắc thể giới tính. Đặc điểm chung nhất của hội chứng Turner là tầm vóc thấp bé, biểu hiện rõ ràng vào khoảng 5 tuổi. Tình trạng mất chức năng buồng trứng sớm cũng rất phổ biến. Lúc đầu, buồng trứng phát triển bình thường, nhưng các tế bào trứng thường chết sớm và hầu hết các mô buồng trứng bị thoái hóa trước khi sinh. Nhiều cô gái bị ảnh hưởng không trải qua tuổi dậy thì trừ khi họ được điều trị bằng hormone và hầu hết không thể thụ thai (vô sinh). Một tỷ lệ nhỏ phụ nữ mắc hội chứng Turner vẫn giữ được chức năng buồng trứng bình thường cho đến khi trưởng thành.
Biểu hiện lâm sàng
Các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng Turner khác nhau giữa các bé gái và phụ nữ trưởng thành. Đối với một số phụ nữ, triệu chứng có thể không rõ ràng, trong khi người khác có biểu hiện từ rất sớm. Ảnh hưởng của bệnh có thể ít hoặc đáng kể như dị tật tim.
Trước sinh
- Độ mờ da gáy cao ở tuần 12
- Phù thai
- Tim và thận có bất thường
Sau sinh
- Hình thái: chân răng ngắn, vòm họng cao, hàm nhỏ, thấp hoặc thụt lùi vào trong, cổ rộng, tai thấp và nhô ra, chân tóc phía sau đầu thấp, ngực rộng và núm vú cách rộng, cánh tay quay ra ngoài, móng tay và móng chân hẹp và quay lên trên, sưng bàn tay và bàn chân, ngón tay và ngón chân ngắn và chiều cao thấp (trung bình khoảng 143 cm)
- Mất thính giác do mất dần chức năng thần kinh hoặc nhiễm trùng tai giữa
- Kiểm soát chuyển động của mắt yếu, cận thị và các vấn đề khác
- Dị tật tim thường gặp bao gồm các vấn đề về động mạch
- Nguy cơ bị cao huyết áp
- Tăng nguy cơ cao huyết áp và nhiễm trùng đường tiết niệu
- Nguy cơ tuyến giáp hoạt động kém, bệnh tiểu đường, không dung nạp gluten (bệnh celiac)
- Xương yếu, giòn (loãng xương), vẹo cột sống, chứng gù (kyphosis)
- Không có sự thay đổi cơ thể trong quá trình dậy thì, sớm kết thúc chu kỳ kinh nguyệt nhưng nguyên nhân không phải do mang thai và hầu hết đều vô sinh. Tuy nhiên, một số rất ít phụ nữ có thể mang thai một cách tự nhiên hoặc được điều trị để có khả năng sinh sản
- Khó giao tiếp xã hội và tăng nguy rối loạn tăng động/thiếu tập trung (attention deficit/hyperactivity disorder - ADHD)
- Hạn chế trong quá trình học tập, đặc biệt liên quan các khái niệm không gian, toán học, trí nhớ và sự chú ý
- Phụ nữ mắc hội chứng này có nguy cơ gặp phải các biến chứng trong thai kỳ, như huyết áp cao và bóc tách động mạch chủ (aortic dissection)
Độ phổ biến
Bệnh xảy ra ở khoảng 1/2.500 bé gái sơ sinh trên toàn thế giới, nhưng nó phổ biến hơn nhiều ở những trường hợp mang thai không đủ tháng (sẩy thai và thai chết lưu).
Nguyên nhân
Hầu hết mọi phụ nữ đều có hai nhiễm sắc thể X hoàn chỉnh (nhiễm sắc thể giới tính của nữ giới). Hội chứng Turner là do sự vắng mặt một phần hoặc toàn bộ nhiễm sắc thể giới tính thứ hai trong một phần hoặc tất cả tế bào của cơ thể.
Gần 50% trường hợp bệnh nhân hội chứng Turner bị thiếu nhiễm sắc thể X trong tất cả tế bào. Thuật ngữ y khoa gọi là monosomyX và viết tắt là 45,XO. Điều này thường xảy ra do lỗi trong tinh trùng của người cha hoặc trong trứng của người mẹ.
Khoảng 30% trường hợp bệnh nhân hội chứng này có một số tế bào có số lượng nhiễm sắc thể hoàn chỉnh (ký hiệu 46,XX) và các tế bào khác bị thiếu X. Thuật ngữ y khoa gọi là thể khảm với tên tiếng anh là mosaicism. Nguyên nhân trường hợp này là lỗi xảy ra trong quá trình phân chia tể bào trong giai đoạn đầu của sự phát triển thai nhi. Thể khảm có nhiều lọai khác nhau, một trong số đó bao gồm:
- 45X/46,XX: trường hợp này rất khó chẩn đoán vì cơ thể mang ít tế bào thiếu nhiễm sắc thể X nên có biểu hiện bệnh
- 45X/46,XY: trường hợp xảy ra ở tỷ lệ nhỏ bé gái mắc hội chứng Turner. Những đoạn nhỏ nhiễm sắc thể Y xuất hiện trong tế bào, gây nguy cơ phát triển thành khối u, được gọi u nguyên bào dục(gonadoblastomas). Những khối u này chủ yếu là lành tính, nhưng cũng có thể dẫn đến tình trạng ung thư. Chính vì vậy, trong trường hợp này, bác sĩ thường khuyến cáo bệnh nhân nên được phẫu thuật loại bỏ buồng trứng. Tuy nhiên, vật liệu nhiễm sắc thể Y sẽ không khiến phụ nữ mắc hội chứng Turner có đặc điểm nam tính
- 45X/47XXX: Đây là trường hợp thể khảm hiếm gặp trong đó một số tế bào bị thiếu nhiễm sắc thể X nhưng một số khác lại thừa nhiễm sắc thể này. Những phụ nữ trong trường hợp này thường cao bất thường
Khoảng 20% hội chứng Turner có cả hai nhiễm sắc thể X nhưng một trong số đó có cấu trúc không trọn vẹn hoặc bất thường.
- Nhiễm sắc thể dạng vòng (Ring chromosome): có hai nhiễm sắc thể nhưng một nhiễm sắc thể dạng hình vòng
- Isochromosome: nhiễm sắc thể X có hai cánh dài thay vì một cánh dài và một cánh ngắn
- Deletion: Nhiễm sắc thể X bị mất đoạn
Chẩn đoán
Trước sinh
Thực hiện xét nghiệm sàng lọc NIPT ngay từ tuần thai thứ 9 có thể phát hiện hiệu quả hội chứng Turner.
Sau sinh
Trong khi khám sức khỏe, bác sĩ có thể tìm kiếm các biểu hiện lâm sàng của hội chứng Turner, nhưng tùy theo từng trường hợp cụ thể.
Bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm karyotype để phân tích nhiễm sắc thể, nhằm có thể chẩn đoán chính xác hội chứng Turner.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hội chứng Turner, nhưng có thể áp dụng một số cách để cải thiện tình trạng sức khỏe của người bệnh như sau:
- Sử dụng hormone tăng trưởng để giúp các bé gái đạt chiều cao gần trung bình
- Sử dụng hormone giống estrogen để phát triển bộ phận sinh dục
- Hỗ trợ kỹ thuật sinh sản để có thể mang thai
- Phẫu thuật tim
- Đánh giá trí tuệ, khả năng học tập, kỹ năng vận động trước khi trẻ đi học mẫu giáo, nhằm đề xuất các chiến lược phòng ngừa và can thiệp hữu ích
- Tạo môi trường cho những người bệnh có cùng hoàn cảnh giao lưu, kết nối và chia sẻ, nhằm hỗ trợ về mặc tâm lý cho bệnh nhân
Dạng di truyền
Hầu hết các trường hợp hội chứng Turner không di truyền. Khi nguyên nhân do đơn bội X, bất thường nhiễm sắc thể xảy ra ngẫu nhiên trong quá trình hình thành các tế bào sinh sản (trứng và tinh trùng) ở cha mẹ của người bệnh. Một lỗi trong quá trình phân chia tế bào được gọi là nondisjunction có thể dẫn đến các tế bào sinh sản có số lượng nhiễm sắc thể bất thường. Ví dụ, tế bào trứng hoặc tinh trùng có thể mất một nhiễm sắc thể giới tính do kết quả của sự không tiếp hợp. Nếu một trong những tế bào này góp phần vào cấu tạo di truyền của một đứa trẻ, sẽ có một nhiễm sắc thể X duy nhất trong mỗi tế bào và thiếu nhiễm sắc thể giới tính còn lại.
Hội chứng khảm Turner cũng không di truyền. Ở một cá nhân bị ảnh hưởng, nó xảy ra ngẫu nhiên trong quá trình phân chia tế bào trong giai đoạn phát triển sớm của bào thai. Kết quả là một số tế bào của một người bị ảnh hưởng có hai nhiễm sắc thể giới tính bình thường, các tế bào khác chỉ có một bản sao của nhiễm sắc thể X. Các bất thường nhiễm sắc thể giới tính khác cũng có thể xảy ra ở phụ nữ bị khảm nhiễm sắc thể X.
Hiếm khi, hội chứng Turner do mất một phần nhiễm sắc thể X có thể di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Phòng ngừa
Các trường hợp mắc hội chứng Turner phần lớn có nguyên nhân ngẫu nhiên xảy ra trong quá trình tạo phôi, vì vậy tất cả thai phụ đều có nguy cơ mang thai bị bệnh. Do đó sàng lọc phát hiện bệnh sớm là vô cùng quan trọng và cần thiết cho mọi thai phụ. Phương pháp sàng lọc thai sớm bằng kỹ thuật giải trình tự gen NGS tiên tiến hiện nay có thể phát hiện tương đối chính xác hội chứng Turner ngay từ tuần thai thứ 9, bằng xét nghiệm NIPT và chỉ cần sàng lọc 1 lần cho cả thai kỳ.
Các tên gọi khác
- 45, X
- monosomy X
- TS
- Hội chứng Tốc-nơ
- Hội chứng Ullrich-Turner
References
- Genetic Testing Information. Turner syndrome. Retrieved June 25, 2018 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0152096/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Turner syndrome. Retrieved June 25, 2018 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/7831/turner-syndrome
- U.S. National Library of Medicine. Turner syndrome. Retrieved June 25, 2018 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/krabbe-disease/
- National Institute of Child Health and Human Development, 2016. Turner Syndrome. Retrieved June 25, 2018 from https://medlineplus.gov/turnersyndrome.html
- Turner Syndrome of the United States. About Turner Syndrom. Retrieved June 26, 2018 from https://www.turnersyndrome.org/about-turnersyndrome
- National Human Genome Research Institute. About Turner Syndrome. Retrieved June 26, 2018 from https://www.genome.gov/Genetic-Disorders/Turner-Syndrome/
- Better Health Channel. Turner's syndrome. Retrieved June 27, 2018 from https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/turners-syndrome
- Kids Health from Nemours. Turner Syndrome. Retrieved June 27, 2018 from https://kidshealth.org/en/parents/turner.html
- Mayo Clinic, 2017. Turner syndrome. Retrieved June 27, 2018 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/turner-syndrome/symptoms-causes/syc-20360782