Testosterone thấp (thiểu năng sinh dục nam)
Thiểu năng sinh dục nam là gì?
Thiểu năng hay suy sinh dục nam (male hypogonadism) là một dạng bất thường khiến tinh hoàn không sản xuất đủ lượng testosterone. Testosterone là hormone quan trọng cho quá trình hình thành và phát triển các đặc điểm của nam giới trong giai đoạn dậy thì.
Trong tinh hoàn, các tế bào Leydig sản xuất ra hormone testosterone.
Theo hiệp hội Tiết niệu Hoa Kỳ (American Urology Association – AUA), người trưởng có mức testosterone thấp khi nồng độ testosterone trong máu dưới 300 nanogram mỗi decilit (ng/dL). Một số nghiên cứu và cơ sở y tế khác cho rằng thiểu năng sinh dục xảy ra khi nồng độ testosterone dưới 250 ng/dL.
Vai trò của testosterone
Androgen là nhóm nội tiết tố giới tính bắt đầu hoạt động từ giai đoạn dậy thì, chúng rất quan trọng với sức khỏe sinh sản và quá trình phát triển cơ thể. Mọi giới tính sinh học đều sản sinh androgen nhưng nam giới tạo ra nhiều hơn.
Testosterone là hormone chính trong nhóm androgen. Quá trình phát triển các đặc điểm nam giới và sản xuất tinh trùng (sinh tinh) rất cần testosterone.
Đối với nam giới, testosterone duy trì và phát triển nhiều đặc điểm như:
- Cơ quan sinh dục
- Khối lượng cơ bắp
- Đảm bảo đủ lượng hồng cầu và mật độ xương
- Chức năng tình dục và sinh sản
Cơ thể kiểm soát chặt chẽ mức testosterone trong máu. Nồng độ testosterone cao nhất vào buổi sáng và giảm dần trong ngày.
Kiểm soát testosterone
Vùng dưới đồi và tuyến yên kiểm soát lượng testosterone do tinh hoàn sản xuất. Vùng dưới đồi giải phóng hormone GnRH kích thích tuyến yên tiết ra luteinizing (LH). Sau đó, hormone LH di chuyển đến tuyến sinh dục (tinh hoàn hoặc buồng trứng) để thúc đẩy sản xuất và giải phóng testosterone. Tuyến yên cũng tạo ra hormone kích thích nang trứng (FSH) để sinh tinh trùng.
Bất kỳ vấn đề nào với tinh hoàn, vùng dưới đồi hoặc tuyến yên đều có thể làm giảm lượng testosterone (thiểu năng sinh dục nam).
Đối tượng mắc suy sinh dục
Thiểu năng sinh dục là bệnh lý ảnh hưởng đến nam giới mọi độ tuổi từ sơ sinh đến khi trưởng thành. Những yếu tố sau làm tăng nguy cơ mắc bệnh:
- Lớn tuổi
- Béo phì, tiểu đường loại 2 nhưng không kiểm soát và điều trị
- Chứng ngưng thở khi ngủ
- Mắc bệnh mãn tính (rối loạn chức năng thận, xơ gan)
- Nhiễm HIV/AIDS
Phân loại thiểu năng sinh dục
Thiểu năng sinh dục nam có 2 loại cơ bản bao gồm thứ phát và nguyên phát.
Thiểu năng sinh dục nguyên phát
Thiểu năng sinh dục dạng này có nguyên nhân trực tiếp từ những bất thường của tinh hoàn. Nhiều vấn đề có thể ảnh hưởng đến tinh hoàn.
Hội chứng Klinefelter
Hội chứng Klinefelter là bất thường nhiễm sắc thể giới tính khiến nam giới có 2 hoặc nhiều nhiễm sắc thể X và 1 nhiễm sắc thể Y. Nhiễm sắc thể Y chứa nhiều gen quyết định giới tính sinh học và các đặc điểm liên quan. Thừa nhiễm sắc thể X khiến tinh hoàn phát triển bất thường dẫn đến giảm sản testosterone.
Tinh hoàn ẩn
Trong giai đoạn bào thai, tinh hoàn phát triển trong bụng rồi di chuyển xuống vị trí cố định tại bìu. Với vài trường hợp, một hoặc cả hai tinh hoàn không nằm đúng chỗ gây ra tinh hoàn ẩn. Bất thường này thường tự khỏi trong vài năm sau sinh. Tuy nhiên, những trường hợp nghiêm trọng không được điều trị có thể gây rối loạn chức năng tinh hoàn.
Viêm tinh hoàn quai bị và bệnh thừa sắt
Quai bị là bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus gây ra với biểu hiện sưng đau tuyến nước bọt. Nam giới (cả trẻ em và người trưởng thành) mắc bệnh có thể tiến triển viêm và tổn thương tinh hoàn. Ngoài ra, bệnh thừa sắt (hemochromatosis) gây suy tinh hoàn và bất thường chức năng tuyến yên, nên nam giới không sản xuất đủ lượng testosterone cần thiết.
Điều trị ung thư
Hóa trị hoặc xạ trị dùng trong điều trị ung thư có thể cản trở quá trình sản xuất testosterone và tinh trùng. Tác dụng của cả hai phương pháp thường là tạm thời nhưng chúng có khả năng dẫn đến vô sinh vĩnh viễn. Một nghiên cứu cho thấy khoảng 30% nam giới mắc bệnh ung thư bị suy sinh dục.
Nhiều nam giới phục hồi khả năng sinh sản trong vòng vài tháng sau khi kết thúc điều trị nhưng bảo quản tinh trùng trước đó vẫn được cân nhắc.
Lão hóa hoặc chấn thương
Quá trình sản sinh testosterone giảm dần theo tuổi của nam giới, tốc độ khác nhau giữa từng người. Theo Hiệp hội nội tiết lâm sàng Hoa Kỳ (American Association of Clinical Endocrinologists), gần 30% nam giới trên 75 tuổi có mức testosterone dưới mức bình thường.
Chấn thương tinh hoàn cũng có thể gây thiểu năng sinh dục, bởi vì tinh hoàn nằm ngoài bụng nên chúng dễ bị tổn thương.
Thiểu năng sinh dục thứ phát
Đối với dạng này, tinh hoàn vẫn bình thường nhưng chức năng bị rối loạn do những vấn đề về tuyến yên hoặc vùng dưới đồi.
Hội chứng Kallmann
Vùng dưới đồi là vùng não kiểm soát quá trình tiết hormone tuyến yên. Hội chứng Kallmann gây bất thường vùng dưới đồi dẫn đến suy sinh dục. Bệnh nhân còn bị mất khứu giác.
Rối loạn tuyến yên
Bất thường tuyến yên hoặc các khối u não gần tuyến yên gây sụt giảm testosterone và những hormone khác. Bên cạnh đó, điều trị khối u bằng phẫu thuật, hóa trị hoặc xạ trị cũng có thể làm suy giảm chức năng tuyến yên.
Các bất thường khác
Nhiều vấn đề sức khỏe liên quan khác gây ra thiểu năng sinh dục như:
- Nhiễm trùng hoặc viêm (nhiễm sarcoidosis, histiocytosis và bệnh lao)
- HIV/AIDS
- Một số loại thuốc, liệu pháp hormone
- Béo phì
- Stress
Dấu hiệu và triệu chứng
Người trường thành
Biểu hiện lâm sàng của thiểu năng sinh dục khác nhau giữa mỗi bệnh nhân. Chúng có thể bao gồm:
- Giảm ham muốn tình dục
- Rối loạn cương dương
- Rụng lông nách và lông mu
- Tinh hoàn co lại
- Số lượng tinh trùng thấp hoặc không có tinh trùng (azoospermia)
- Tâm trạng chán nản, khó tập trung và ghi nhớ
- Tăng lượng mỡ cơ thể, xuất hiện mô vú
- Yếu và teo cơ
Trẻ em
Đối với nam giới trong giai đoạn dậy thì, thiểu năng sinh dục phát triển những biểu hiện như:
- Tăng trưởng chiều cao chậm, tay chân phát triển không cân xứng với cơ thể
- Lông mu và lông nách ít
- Dương vật và tinh hoàn nhỏ
- Giọng nói ít trầm và yếu cơ
Chẩn đoán và xét nghiệm
Thiểu năng sinh dục được chẩn đoán dựa trên những biểu hiện lâm sàng, tiền sử bệnh và một số loại thuốc bệnh nhân đang sử dụng. Bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm chuyên biệt bao gồm:
- Xét nghiệm lượng testosterone trong máu: mẫu được thu 2 lần trong khoảng thời gian 8 đến 10 giờ sáng (giai đoạn testosterone cao nhất). Trường hợp nam giới bị bệnh hoặc vừa khỏi, cần báo cho bác sĩ vì nguy cơ ảnh hưởng đến kết quả.
- Kiểm tra hormone luteinizing (LH): xét nghiệm này giúp bác sĩ xác định nguyên nhân suy tinh hoàn có phải do bất thường tuyến yên hay không.
- Đo lượng prolactin trong máu: nồng độ cao chất này là dấu hiệu các bất thường hoặc khối u tuyến yên.
Điều trị và chăm sóc
Liệu pháp thay thế testosterone được chỉ định trong điều trị thiểu năng sinh dục nam. Những phương pháp chính được sử dụng như:
- Gel bôi da testosterone: gel được thoa định kỳ mỗi ngày lên vùng da sạch và khô. Người sử dụng không truyền thuốc cho người khác thông qua tiếp xúc da kề da. Đây là một trong những phương pháp phổ biến được sử dụng để điều trị suy sinh dục
- Tiêm testosterone vào cơ: thuốc được tiêm vào cơ thể 1 đến 2 tuần một lần
- Testosterone đường uống: một dạng testosterone đường uống gọi là undecanoate được chỉ định cho người thiểu năng sinh dục do bệnh lý cụ thể (hội chứng Klinefelter, khối u tuyến yên)
- Những dạng khác: dạng viên, viên nén, gel mũi và miếng dán testosterone
Liệu pháp thay thế hormone có thể chống chỉ định cho một số trường hợp ung thư hoặc khối u tuyến tiền liệt, ung thư vú, suy tim và chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn.
Phòng ngừa
Hiện nay, thiểu năng sinh dục do mức testosterone thấp chưa có phương pháp phòng ngừa. Mức testosterone có thể được duy trì ổn định bằng các phương pháp sau:
- Chế độ ăn uống lành mạnh
- Tập thể dục thường xuyên
- Kiểm soát cân nặng
- Hạn chế rượu bia, thuốc lá, không sử dụng ma túy
Kết luận
Thiểu năng sinh dục do lượng testosterone thấp gây ra. Nguyên nhân có thể do bất thường hoặc tổn thương tinh hoàn và các vấn đề liên quan đến tuyến yên, vùng dưới đồi. Liệu pháp thay thế hormone được sử dụng trong điều trị. Nam giới nên giữ lối sống lành mạnh, kiểm soát cân nặng và hạn chế chất kích thích để giữ mức testosterone ổn định.
References
- Cleveland Clinic. Low Testosterone (Male Hypogonadism). Retrieved November 30, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15603-low-testosterone-male-hypogonadism
- National Library of Medicine. Male hypogonadism: Symptoms and treatment. Retrieved November 30, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3255409/
- National Library of Medicine. Histology, Leydig Cells. Retrieved November 30, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556007/
- Cleveland Clinic. Androgens. Retrieved November 30, 2023 from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22002-androgens
- Children's Hospital of Philadelphia. Hypogonadism. Retrieved November 30, 2023 from https://www.chop.edu/conditions-diseases/hypogonadism
- U.S National Library of Medicine. Hypogonadism. Retrieved November 30, 2023 from https://medlineplus.gov/ency/article/001195.htm
- Frontiers. The complications of male hypogonadism: is it just a matter of low testosterone?. Retrieved November 30, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fendo.2023.1201313/full
- Mayo Clinic. Male hypogonadism. Retrieved November 30, 2023 from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/male-hypogonadism/symptoms-causes/syc-20354881
- MSD Manuals. Male Hypogonadism. Retrieved November 30, 2023 from https://www.msdmanuals.com/professional/genitourinary-disorders/male-reproductive-endocrinology-and-related-disorders/male-hypogonadism