Thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase
Thiếu acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn hoặc phân nhánh (short/branched chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency) còn gọi là chứng thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase (2MBC). Thông thường, protein từ thức ăn được phân cắt thành những tiểu đơn vị (axit amin). Sau đó, chúng được chuyển hóa và tạo năng lượng cho tế bào. Cơ thể người mắc chứng thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase mất khả năng sử dụng axit amin isoleucine (một loại axit amin cụ thể).
Biểu hiện lâm sàng
Đa số trẻ mắc bệnh không gặp các vấn đề sức khỏe liên quan. Tuy nhiên, một số ít trường hợp khởi phát các biểu hiện ngay sau sinh hoặc trong giai đoạn trẻ nhỏ.
Một số dấu hiệu và triệu chứng của thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase bao gồm:
- Bú kém
- Hôn mê
- Nôn mửa và khó chịu
- Khó thở và co giật
- Chậm phát triển
- Suy giảm thị lực
- Thiểu năng trí tuệ
- Yếu cơ
- Chậm phát triển kỹ năng vận động (đi, đứng)
Hiện nay, người ta chưa thể xác định nguyên nhân vì sao một số người mắc bệnh nhưng không biểu hiện bất thường. Người ta cho rằng các triệu chứng khởi phát do nhiễm trùng, giai đoạn nhịn ăn kéo dài hoặc lượng protein tiêu thụ trong chế độ ăn tăng cao.
Độ phổ biến
Chứng thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase là bệnh hiếm gặp, nên tỉ lệ mắc phải chưa được thống kê cụ thể. Bệnh này phổ biến hơn đối với người H’mong tại Đông Nam Á hoặc người gốc H’mong với tỉ lệ mắc phải ước tính khoảng 1/200–500 người. Tuy nhiên, họ không phát triển các vấn đề sức khỏe liên quan.
Nguyên nhân
Đột biến gen ACADSB gây ra chứng thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase. Gen ACADSB cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn hoặc phân nhánh (SBCAD). Enzyme này tham gia phản ứng hóa học nhằm xử lý axit amin isoleucine.
Đột biến gen ACADSB khiến enzyme giảm hoặc mất chức năng. Do đó, isoleucine không được phân giải như bình thường. Người ta cho rằng một số biểu hiện của bệnh như mệt mỏi và yếu cơ xảy ra do isoleucine không được chuyển hóa thành năng lượng. Ngoài ra, giảm enzyme acyl-CoA dehydrogenase chuỗi ngắn hoặc phân nhánh dẫn đến các hợp chất độc hại tích tụ đến mức làm khởi phát các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase và các bệnh lý khác.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo sẽ bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của bé để đo lường nồng độ axit và chất độc có hại. Một số axit và độc tố tích tụ trong cơ thể khi trẻ mắc bệnh axit hữu cơ, vì vậy bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các chất này để xác định xem con em bé có mắc bệnh hay không. Nồng độ acylcarnitine C5 cao trong máu và axit hữu cơ trong nước tiểu có thể là dấu hiệu cho thấy em bé mắc bệnh. Trong một số trường hợp, bác sĩ cần xét nghiệm một mẫu da rất nhỏ. Xét nghiệm di truyền phát hiện các đột biến gen ACADSB gây bệnh giúp bác sĩ xác nhận các kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Một số trẻ được chẩn đoán thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase qua sàng lọc sơ sinh sẽ không bao giờ biểu hiện triệu chứng. Do đó, trẻ có thể không cần điều trị.
Những trẻ sơ sinh có triệu chứng cần điều trị suốt đời. Trẻ cần phải được điều trị kịp thời để ngăn ngừa các cuộc khủng hoảng trao đổi chất và những ảnh hưởng sức khỏe sau đó. Một số phương pháp điều trị có thể phù hợp với một số trẻ nhưng không cho những trẻ khác. Bác sĩ sẽ quyết định xem em bé có cần điều trị hay không.
Ăn uống đầy đủ
Một số trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase cần ăn thường xuyên để ngăn ngừa khủng hoảng trao đổi chất. Bác sĩ sẽ cho biết tần suất trẻ cần được cho ăn. Nhìn chung, trẻ sơ sinh nên được cho ăn cứ bốn đến sáu giờ một lần, một số bé thậm chí cần ăn thường xuyên hơn. Điều quan trọng là trẻ sơ sinh được cho ăn vào ban đêm. Trẻ có thể cần được đánh thức để ăn nếu không tự thức dậy. Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng sẽ hướng dẫn cha mẹ thực hiện kế hoạch ăn uống phù hợp cho trẻ sơ sinh, đặc biệt khi bé bị bệnh hoặc khi bé không chịu ăn.
Chế độ ăn ít protein
Đôi khi trẻ cần một chế độ ít protein. Đa số thực phẩm trong chế độ ăn kiêng sẽ là carbohydrate (bánh mì, ngũ cốc, mì ống, trái cây, rau củ,...). Carbohydrate cung cấp cho cơ thể nhiều loại đường có thể được sử dụng làm năng lượng. Một chế độ ăn nhiều carbohydrate và ít protein có thể giúp ngăn ngừa hạ đường huyết và khủng hoảng trao đổi chất.
Những thực phẩm giàu protein có thể cần tránh hoặc hạn chế bao gồm:
- Sữa và các sản phẩm từ sữa
- Thịt và gia cầm
- Cá
- Trứng
- Các loại đậu
- Các loại hạt và bơ đậu phộng
Nhiều loại rau và trái cây chỉ chứa một lượng nhỏ protein và có thể ăn với số lượng được đo lường cẩn thận. Điều quan trọng là không loại bỏ tất cả protein khỏi chế độ ăn uống. Trẻ bị thiếu 2MBCD cần một lượng protein nhất định để phát triển bình thường.
Trong trường hợp cần thiết, chuyên gia dinh dưỡng sẽ lập một kế hoạch ăn uống có chứa lượng protein, chất dinh dưỡng và năng lượng phù hợp.
Thực phẩm và sữa công thức đặc biệt
Một số loại thực phẩm như bột chứa hàm lượng protein thấp, mì ống và gạo được sản xuất đặc biệt dành cho người bị rối loạn axit hữu cơ.
Ngoài chế độ ăn ít protein, một số trẻ còn được dùng sữa công thức không chứa isoleucine. Bác sĩ sẽ quyết định xem em bé có cần dùng loại sữa đặc biệt này hay không.
Thuốc
Một số trẻ có thể cải thiện sức khỏe bằng cách dùng L-carnitine—chất an toàn và tự nhiên giúp tế bào cơ thể tạo ra năng lượng. L-carnitine cũng giúp cơ thể loại bỏ các chất thải có hại. Bác sĩ sẽ quyết định xem em bé có cần L-carnitine hay không. Cha mẹ lưu ý chỉ sử dụng L-carnitine theo chỉ định của bác sĩ, không sử dụng bất kỳ loại thuốc nào mà chưa kiểm tra với bác sĩ.
Gặp bác sĩ khi có triệu chứng
Với một số trẻ, ngay cả những bệnh nhẹ như cảm lạnh hoặc cúm cũng có thể dẫn đến khủng hoảng trao đổi chất. Để ngăn ngừa vấn đề, hãy gặp bác sĩ ngay khi em bé có bất kỳ vấn đề nào sau đây:
- Ăn không ngon
- Nôn mửa
- Tiêu chảy
- Nhiễm trùng hoặc bệnh
- Sốt
Một số trẻ có thể cần ăn nhiều carbohydrate và uống nhiều nước hơn khi bị ốm ngay cả khi không đói. Trẻ cũng cần tránh ăn protein khi bị bệnh.
Trẻ ốm thường không muốn ăn. Nếu không thể ăn hoặc có dấu hiệu khủng hoảng trao đổi chất, trẻ cần có thể cần được điều trị tại bệnh viện..
Dạng di truyền
Thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase di truyền lặn do đột biến gen ACADSB, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- 2-MBADD
- 2-MBCD deficiency
- 2-MBG
- 2-methylbutyryl glycinuria
- 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase deficiency
- 2-methylbutyryl-coenzyme A dehydrogenase deficiency
- SBCADD
- Short/branched-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency
References
- Genetic Testing Information. Deficiency of 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase. Retrieved 26 September 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1864912/?_ga=2.62209386.717423681.1695605876-1635318420.1684225451
- Genetic and Rare Diseases Information Center. 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26 September 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10322/2-methylbutyryl-coa-dehydrogenase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. 2-METHYLBUTYRYL-CoA DEHYDROGENASE DEFICIENCY. Retrieved 26 September 2023 from https://omim.org/entry/610006
- U.S National Library of Medicine. Short/branched chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26 September 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/short-branched-chain-acyl-coa-dehydrogenase-deficiency/
- Frontiers. Biochemical, Clinical, and Genetic Characteristics of Short/Branched Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency in Chinese Patients by Newborn Screening. Retrieved 26 September 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2019.00802/full
- MalaCards. Acyl-Coa Dehydrogenase, Short-Chain, Deficiency of (ACADSD). Retrieved 26 September 2023 from https://www.malacards.org/card/acyl_coa_dehydrogenase_short_chain_deficiency_of
- National Organization for Rare Disorders. 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26 September 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/2-methylbutyryl-coa-dehydrogenase-deficiency/
- Orphanet. 2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26 September 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=79157
- Baby's First Test. 2-Methylbutyrylglycinuria. Retrieved 26 September 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/2-methylbutyrylglycinuria
- STAR-G. 2MBC (2-methylbutyryl-CoA dehydrogenase deficiency). Retrieved 26 September 2023 from https://www.newbornscreening.info/2mbc-2-methylbutyryl-coa-dehydrogenase-deficiency/