Hội chứng Arts
Hội chứng Arts (Arts syndrome) gây ra các vấn đề nghiêm trọng về thần kinh ở nam giới. Phụ nữ cũng có thể mắc bệnh, nhưng họ thường có triệu chứng nhẹ hơn so với nam giới.
Biểu hiện lâm sàng
Bé trai mắc bệnh bị mất thính lực hoàn toàn do bất thường tai trong.
Một số triệu chứng lâm sàng khác của hội chứng bao gồm:
- Yếu cơ
- Mất điều hòa
- Chậm phát triển
- Thiểu năng trí tuệ
- Hạ huyết áp khởi phát sớm
Trong giai đoạn trẻ nhỏ, bé trai mắc bệnh bị thoái hóa dây thần kinh thị giác, nên quá trình truyền thông tin từ mắt đến não bị ảnh hưởng. Do đó, bệnh nhân suy giảm thị giác. Ngoài ra, trẻ cũng khởi phát chứng mất cảm giác và yếu các chi (bệnh thần kinh ngoại biên).
Hội chứng Arts khiến người bệnh dễ bị nhiễm trùng tái phát, chủ yếu liên quan đến hệ hô hấp. Do nhiễm trùng và các biến chứng của chúng, bệnh nhân thường không sống sót qua giai đoạn trẻ nhỏ.
Đối với nữ giới mắc hội chứng Arts, biểu hiện mất thính giác khởi phát trong giai đoạn trưởng thành, đây có thể là triệu chứng duy nhất.
Độ phổ biến
Hội chứng Arts hiếm gặp. Một vài gia đình mắc bệnh đã được ghi nhận trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen PRPS1 gây ra hội chứng Arts. Gen PRPS1 cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme phosphoribosyl pyrophosphate synthetase 1 (hay PRPP synthetase 1) tham gia vào quá trình sản xuất purin và pyrimidine. Chúng là những thành phần hình thành nên ADN, ARN hoặc axit amin trong các phân tử cung cấp năng lượng cho tế bào (như ATP, GTP).
Ảnh: Axit amin
Nguồn: Darryl Leja, NHGRI
Đột biến gen PRPS1 thay thế các axit amin (tiểu đơn vị tạo ra protein hoàn chỉnh) trong enzyme PRPP synthetase 1. Enzyme bị đột biến hoạt động không ổn định, giảm hoặc mất chức năng. Do đó, quá trình sản xuất purine và pyrimidine bị gián đoạn, dẫn đến giảm khả năng lưu trữ và vận chuyển năng lượng trong tế bào. Những mô cần nhiều năng lượng bị ảnh hưởng nghiêm trọng (vd tế bào thần kinh) rồi khởi phát các vấn đề thần kinh đặc trưng của hội chứng Arts. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa nắm rõ cơ chế dẫn đến biểu hiện nhiễm trùng đường hô hấp tái phát trong hội chứng Arts.
Chẩn đoán
Bác sĩ hỏi thăm bệnh nhân hoặc gia đình nhằm xác định các vấn đề thính giác, ngôn ngữ và triệu chứng thần kinh khác. Một số xét nghiệm bổ sung bao gồm xét nghiệm nồng độ axit uric huyết thanh, phân tích purin trong nước tiểu và khảo sát hoạt tính enzyme trong máu hoặc nguyên bào sợi.
Phần lớn kết quả của người bệnh cho thấy:
- Nồng độ axit uric thấp
- Lượng hypoxanthine thấp hoặc không có khi phân tích purin trong nước tiểu
- Không có hoạt tính của enzyme PRPP synthetase 1
Các xét nghiệm hình ảnh như chụp cộng hưởng từ (MRI) não và dây thần kinh có thể được thực hiện nhằm đánh giá mức độ phát triển của não và biến chứng thần kinh liên quan.
Ngoài ra, hội chứng Arts được chẩn đoán chính xác nhờ xét nghiệm di truyền phân tử trong phòng thí nghiệm. Người ta có thể thực hiện khảo sát đơn gen hoặc đa gen nhằm phát hiện các đột biến gây bệnh.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn hội chứng Arts. Tuy nhiên, một số phương pháp làm giảm triệu chứng, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh. Người bệnh có thể sử dụng máy trợ thính hoặc cấy ốc tai, cải thiện khả năng nghe. Trẻ mắc bệnh nên được học tập tại các cơ sở giáo dục đặc biệt, giúp giảm thiểu tác động của bệnh và giúp trẻ tự tin phát triển.
Dạng di truyền
Bệnh xảy ra do đột biến gen PRPS1 di truyền theo kiểu lặn liên kết với nhiễm sắc thể giới tính X. Nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X, do đó một bản sao của gen FGD1 đột biến trong mỗi tế bào đủ gây ra suy thận và các triệu chứng nghiêm trọng khác của bệnh. Người cha bị bệnh không truyền tính trạng này cho con trai. Ở phụ nữ có hai nhiễm sắc thể X, đột biến tại một bản sao của gen FGD1 thường chỉ gây ra các triệu chứng nhẹ.
Một vài trường hợp mắc bệnh do thừa hưởng gen đột biến gây bệnh từ mẹ mang bản sao gen PRPS1 đột biến.
Phòng ngừa
Bệnh có cơ chế di truyền liên kết X phức tạp nên khó phát hiện ở những người phụ nữ mang gen bệnh cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, người mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh.
Các tên gọi khác
- Ataxia, fatal X-linked, with deafness and loss of vision
- Ataxia-deafness-optic atrophy, lethal
References
- Genetic Testing Information. Arts syndrome. Retrieved 15 May 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0796028/?_ga=2.96785755.513569442.1684139855-41285715.1684139855
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Arts syndrome. Retrieved 15 May 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/8756/arts-syndrome
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ARTS SYNDROME; ARTS. Retrieved 15 May 2023 from https://omim.org/entry/301835
- U.S National Library of Medicine. Arts syndrome. Retrieved 15 May 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/arts-syndrome/
- MalaCards. Arts Syndrome (ARTS). Retrieved 15 May 2023 from https://www.malacards.org/card/arts_syndrome
- Orphanet. Lethal ataxia with deafness and optic atrophy. Retrieved 15 May 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=1444&Disease_Disease_Search_diseaseType=ORPHA&Disease_Disease_Search_diseaseGroup=1187&Disease(s)/groupofdiseases=Arts-syndrome&title=Arts-syndrome&search=Disease_Search_Simple
- National Organization for Rare Disorders. Arts syndrome. Retrieved 15 May 2023 from https://rarediseases.org/gard-rare-disease/arts-syndrome/
- Arts WF, Loonen MC, Sengers RC, Slooff JL. X-linked ataxia, weakness, deafness, and loss of vision in early childhood with a fatal course. Ann Neurol. 1993 May;33(5):535-9. doi: 10.1002/ana.410330519
- Kremer H, Hamel BC, van den Helm B, Arts WF, de Wijs IJ, Sistermans EA, Ropers HH, Mariman EC. Localization of the gene (or genes) for a syndrome with X-linked mental retardation, ataxia, weakness, hearing impairment, loss of vision and a fatal course in early childhood. Hum Genet. 1996 Nov;98(5):513-7. doi: 10.1007/s004390050250