Teo cơ Emery-Dreifuss
Teo cơ Emery-Dreifuss (Emery-Dreifuss muscular dystrophy) thuộc nhóm bệnh rối loạn cơ di truyền hiếm gặp. Bệnh ảnh hưởng chủ yếu các cơ giữ vai trò vận động (cơ vân) và tim (cơ tim). Độ tuổi khởi phát bệnh và biểu hiện lâm sàng của mỗi bệnh nhân khác nhau, ngay cả giữa các thành viên trong cùng gia đình.
Biểu hiện lâm sàng
Co cứng khớp là dấu hiệu đầu tiên. Nó làm hạn chế chuyển động của một số khớp, bao gồm khuỷu tay, mắt cá chân và cổ. Dấu hiệu này biểu hiện rõ trong giai đoạn 4-5 tuổi. Bên cạnh đó, nhóm cơ tại cánh tay và cẳng chân của người bệnh yếu dần, sau đó lan đến cơ vai và cơ hông.
Khi trưởng thành, đa số người bệnh gặp bất thường về tim như loạn nhịp tim và rối loạn xung dẫn truyền tim. Nếu không được điều trị, những bất thường này sẽ phát triển thành biến chứng nghiêm trọng như:
- Tiếng đánh trống ngực
- Nhịp tim chậm
- Ngất xỉu
- Suy tim
- Tăng nguy cơ đột quỵ
Bệnh teo cơ Emery-Dreifuss chia thành 3 loại dựa vào kiểu di truyền:
- Di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường
- Di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường
- Di truyền liên-kết-X
Một số bệnh nhân mắc bệnh dạng di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường chỉ biểu hiện bất thường tim.
Độ phổ biến
Tỷ lệ chung của bệnh teo cơ Emery-Dreifuss vẫn chưa được xác định. Trong đó, dạng bệnh di truyền trên nhiễm sắc thể thường phổ biến hơn dạng liên-kết-X.
Nguyên nhân
Một số biến đổi di truyền gây ra loạn dưỡng cơ Emery-Dreifuss:
- Dạng di truyền liên-kết-X do đột biến gen EMD hoặc FHL1
- Dạng di truyền trên nhiễm sắc thể thường do đột biến gen LMNA
Các gen liên quan đến bệnh teo cơ Emery-Dreifuss cần thiết để duy trì chức năng bình thường của cơ xương và cơ tim. Gen EMD và LMNA cung cấp hướng dẫn tạo ra protein tham gia vào cấu trúc của màng nhân. Protein được tạo ra từ gen FHL1 giữ nhiều vai trò khác nhau trong tế bào cơ, bao gồm truyền tín hiệu hóa học, duy trì cấu trúc và quá trình phát triển.
Đột biến gen EMD hoặc LMNA làm suy yếu cấu trúc màng nhân trong loại tế bào chịu nhiều áp lực cơ học (cơ xương và cơ tim). Do đó, các tế bào này dễ vỡ hơn. Đột biến gen FHL1 làm thay đổi cấu trúc và chức năng của các tế bào cơ. Tuy nhiên, người ta vẫn chưa hiểu rõ cơ chế gây bệnh của chúng.
Hơn 50% trường hợp mắc bệnh teo cơ Emery-Dreifuss vẫn chưa rõ nguyên nhân. Các nhà nghiên cứu đang tìm hiểu đột biến trong các gen khác nhằm xác định gen gây bệnh.
Chẩn đoán
Người bệnh thường đi khám sức khỏe khi xuất hiện dấu hiệu bất thường như co cứng khớp hay yếu cơ. Bác sĩ thăm hỏi thêm về tiền sử bệnh, thói quen sinh hoạt và khám sức khỏe chung. Một số xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán như:
a. Xét nghiệm miễn dịch:
Mẫu mô sinh thiết từ người bệnh dùng để phát hiện các protein do gen liên quan đến bệnh teo cơ Emery-Dreifuss sản xuất ra. Kỹ thuật miễn dịch được sử dụng như miễn dịch huỳnh quang và Western blot. Nguyên tắc xét nghiệm dựa trên phản ứng giữa kháng thể với một số protein nhất định, từ đó xác định sự hiện diện và nồng độ của protein. Khoảng 95% người mắc bệnh dạng liên-kết-X không có protein emerin.
b. Xét nghiệm di truyền:
Xét nghiệm kiểm tra và xác định đột biến gen trên ADN. Bệnh di truyền trên nhiễm sắc thể thường không sử dụng xét nghiệm miễn dịch do protein lacmin A và C (gen LMNA sản xuất) vẫn có mặt trong cơ thể người bệnh.
c. Các xét nghiệm bổ sung:
- Xét nghiệm máu chuyên biệt
- Xét nghiệm đánh giá cơ và dây thần kinh kiểm soát cơ
- Đo điện tâm đồ
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn teo cơ Emery-Dreifuss. Một số liệu pháp hỗ trợ nhằm giảm triệu chứng của từng bệnh nhân như vật lý trị liệu và tăng cường vận động. Người bệnh bị co rút cơ nặng hoặc vẹo cột sống cần được phẫu thuật. Các thiết bị hỗ trợ cơ học (ví dụ như gậy nẹp hay xe lăn) hỗ trợ đi lại. Trẻ mắc bệnh nên tầm soát bệnh tim định kỳ nhằm phòng ngừa biến chứng.
Dạng di truyền
Trường hợp bệnh do đột biến gen EMD hoặc FHL1 di truyền liên-kết-X. Nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X, do đó một bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào đủ gây ra bệnh. Người cha bị bệnh không truyền tính trạng này cho con trai. Ở phụ nữ có hai nhiễm sắc thể X, đột biến tại một bản sao của gen thường gây ra các triệu chứng nhẹ.
Trường hợp bệnh do đột biến gen LMNA di truyền theo kiểu trội trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, một bản sao của gen trong mỗi tế bào đủ để gây ra bệnh. Khoảng 65% số người mắc bệnh dạng này do đột biến mới trong gen LMNA, xảy ra ở những gia đình không có tiền sử bệnh. Các trường hợp còn lại thừa hưởng gen đột biến từ cha mẹ bị bệnh.
Bệnh teo cơ Emery-Dreifuss do đột biến gen LMNA di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường ít gặp. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh teo cơ Emery-Dreifuss có cơ chế di truyền phức tạp. Trường hợp bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh. Hoặc bệnh di truyền liên-kết-X khó phát hiện ở những người phụ nữ mang gen bệnh cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con.
Nếu một người mắc bệnh nhão da di truyền theo kiểu trội, khi sinh con sẽ có 50% khả năng di truyền bệnh. Do đó, để bảo đảm 100% khả năng con không bị bệnh, cha mẹ có thể chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IVF và sàng lọc phôi PGS/PGD.
Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Benign scapuloperoneal muscular dystrophy with early contractures
- EDMD
- Emery-Dreifuss syndrome
- Muscular dystrophy, Emery-Dreifuss type
References
- Genetic Testing Information. Emery-Dreifuss muscular dystrophy. Retrieved November 29, 2022 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0410189/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Emery-Dreifuss muscular dystrophy. Retrieved November 29, 2022 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6329/emery-dreifuss-muscular-dystrophy
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. EMERY-DREIFUSS MUSCULAR DYSTROPHY 1, X-LINKED. Retrieved November 29, 2022 from https://omim.org/entry/310300
- U.S National Library of Medicine. Emery-Dreifuss muscular dystrophy. Retrieved November 29, 2022 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/emery-dreifuss-muscular-dystrophy/
- National Organization for Rare Disorders. Emery Dreifuss Muscular Dystrophy. Retrieved November 29, 2022 from https://rarediseases.org/rare-diseases/emery-dreifuss-muscular-dystrophy/
- Orphanet. Emery-Dreifuss muscular dystrophy. Retrieved November 29, 2022 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=261
- Bonne G, Leturcq F, Ben Yaou R. Emery-Dreifuss Muscular Dystrophy. 2004 Sep 29 [updated 2019 Aug 15]. In: Adam MP, Everman DB, Mirzaa GM, Pagon RA, Wallace SE, Bean LJH, Gripp KW, Amemiya A, editors. GeneReviews(R) [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2022. Available from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1436/
- Bonne G, Quijano-Roy S. Emery-Dreifuss muscular dystrophy, laminopathies, and other nuclear envelopathies. Handb Clin Neurol. 2013;113:1367-76. doi: 10.1016/B978-0-444-59565-2.00007-1
- Emery AE. Emery-Dreifuss muscular dystrophy - a 40 year retrospective. Neuromuscul Disord. 2000 Jun;10(4-5):228-32. doi: 10.1016/s0960-8966(00)00105-x
- Ziat E, Mamchaoui K, Beuvin M, Nelson I, Azibani F, Spuler S, Bonne G, Bertrand AT. FHL1B Interacts with Lamin A/C and Emerin at the Nuclear Lamina and is Misregulated in Emery-Dreifuss Muscular Dystrophy. J Neuromuscul Dis. 2016 Nov 29;3(4):497-510. doi: 10.3233/JND-160169