Thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase
Thiếu Isobutyryl-CoA dehydrogenase (isobutyrylglycinuria – IBD) là bệnh di truyền làm gián đoạn quá trình phân hủy một số protein, đặc biệt đơn phân valine trong thực phẩm. Hiện nay người ta biết rất ít về bệnh thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase, nên chưa có phác đồ điều trị tiêu chuẩn.
Biểu hiện lâm sàng
Phần lớn bệnh nhân thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase không biểu hiện triệu chứng bệnh ra bên ngoài. Tuy nhiên, người ta vẫn ghi nhận một số bất thường trên bệnh nhi bao gồm:
- Tim yếu và có kích thước to
- Hạ huyết áp
- Chậm phát triển
- Thiếu hồng cầu
- Nồng độ carnitine trong máu thấp
Bởi vì cho đến nay rất ít trường hợp mắc bệnh được ghi nhận, biểu hiện lâm sàng có thể khác nhau giữa những trẻ mắc bệnh và phạm vi của các triệu chứng thường không rõ ràng. Một số trường hợp xét nghiệm sàng lọc phát hiện thai nhi thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase, tuy nhiên khi trẻ được sinh ra vẫn không xuất hiện triệu chứng bệnh.
Độ phổ biến
Người ta ghi nhận khoảng 22 trường hợp bệnh nhân thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase trong các tài liệu y khoa, nên đây được xem là bệnh di truyền hiếm gặp.
Nguyên nhân
Đột biến gen ACAD8 gây ra bệnh lý thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase. Gen này cung cấp hướng dẫn tạo nên enzyme isobutyryl-CoA dehydrogenase cho quá trình phân giải một số protein. Thông thường, protein từ thực phẩm sau khi hấp thu vào cơ thể sẽ được phân cắt thành các axit amin. Quá trình chuyển hóa sẽ biến đổi axit amin thành nguồn năng lượng cho hoạt động tăng trưởng và phát triển của tế bào.
Đột biến gen ACAD8 tạo ra phiên bản protein bất thường, nên enzyme isobutyryl-CoA dehydrogenase hoạt động suy giảm hoặc sai lệch. Do đó, valine không được chuyển hóa và quá trình tạo năng lượng của tế bào giảm, từ đó các triệu chứng bệnh thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase khởi phát.
Chẩn đoán
Trong vòng 24–48 giờ sau khi sinh, trẻ được lấy máu gót chân để thực hiện sàng lọc sơ sinh nhằm phát hiện tình trạng thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase.
Nếu kết quả sàng lọc sơ sinh cho thấy nguy cơ cao thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase, bác sĩ sẽ cho em bé làm thêm xét nghiệm để làm rõ. Điều quan trọng cần lưu ý là kết quả sàng lọc nguy cơ cao không đồng nghĩa với kết luận em bé mắc bệnh. Kết quả nguy cơ cao có thể do mẫu máu ban đầu được thu quá ít hoặc quá sớm. Tuy nhiên, cha mẹ nên nhớ đưa trẻ tái khám theo đúng lịch hẹn để làm xét nghiệm xác nhận. Nếu không được điều trị, thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase có thể ảnh hưởng sức khỏe của trẻ rõ rệt ngay sau khi sinh, xét nghiệm tiếp theo phải được tiến hành càng sớm càng tốt để xác định xem liệu trẻ có mắc bệnh hay không.
Xét nghiệm tiếp theo sẽ bao gồm kiểm tra mẫu nước tiểu và máu của em bé để tìm dấu hiệu của isobutyryl-CoA dehydrogenase. Nồng độ acylglycine và các axit hữu cơ thay đổi lên khi trẻ mắc bệnh, do đó bác sĩ có thể dựa vào nồng độ các hợp chất này để xác định xem bé có mắc bệnh hay không. Đôi khi, bác sĩ cho làm thêm nuôi cấy và phân tích nguyên bào sợi da của bé nhằm kiểm tra mức độ valine thoái hóa và quá trình oxy hóa axit béo hoặc kết hợp xét nghiệm di truyền nhằm chẩn đoán bệnh chính xác hơn.
Điều trị
Ngay khi biết con bị thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase, cha mẹ nên thảo luận với bác sĩ về những phương pháp điều trị khả thi. Một số liệu pháp điều trị có thể phù hợp với một số trẻ nhưng không cho những trẻ khác. Bác sĩ sẽ quyết định xem em bé có cần điều trị hay không.
Một số phương pháp khuyến nghị cho một số trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase:
Thuốc
Bệnh nhi có thể bổ sung thêm L-carnitine để giúp tế bào tạo năng lượng và loại bỏ các chất độc hại. Ngoài ra, L-carnitine còn giúp ngăn ngừa hoặc điều trị các vấn đề tim và thiếu máu. Tuy nhiên, phụ huynh nên nhờ tham khảo ý kiến của bác sĩ để có liều lượng phù hợp.
Ăn uống đầy đủ
Một số trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase cần ăn thường xuyên để ngăn ngừa biến chứng. Bác sĩ sẽ cho biết tần suất trẻ cần được cho ăn. Nhìn chung, trẻ sơ sinh nên được cho ăn cứ bốn đến sáu giờ một lần, một số bé thậm chí cần ăn thường xuyên hơn. Nếu trẻ đói trong thời gian dài, cơ thể phải sử dụng chất béo và protein dự trữ để tạo năng lượng. Trong một số trường hợp, các chất có hại có thể tích tụ trong máu người bệnh. Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng sẽ hướng dẫn cha mẹ thực hiện kế hoạch ăn uống phù hợp cho trẻ sơ sinh, đặc biệt khi bé bị bệnh hoặc khi bé không chịu ăn.
Chế độ ăn ít valine
Phần lớn trẻ thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase vẫn khỏe mạnh khi ăn uống bình thường. Tuy nhiên, một số trẻ được khuyến cáo thực hiện theo chế độ ăn có hàm lượng valine thấp và hạn chế những thực phẩm sau:
- Sữa và các sản phẩm từ sữa
- Thịt
- Cá
- Trứng
- Các loại đậu
Hiện nay, một số loại thực phẩm chuyên biệt như bột mì ít protein, mì ống, gạo và các công thức đặc biệt được sản xuất dành cho những người bị rối loạn axit hữu cơ. Chuyên gia dinh dưỡng sẽ tư vấn cho phụ huynh biết khi nào cần bổ sung những thực phẩm này vào chế độ ăn của trẻ.
Dạng di truyền
Thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu isobutyryl-CoA dehydrogenase di truyền lặn đột biến gen ACAD8, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó họ rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn nhằm chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền để đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Tên gọi khác
- Deficiency of isobutyryl-CoA dehydrogenase
- IBD deficiency
- Isobutyryl-coenzyme A dehydrogenase deficiency
References
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Isobutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26/09/2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/10223/isobutyryl-coa-dehydrogenase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. ISOBUTYRYL-CoA DEHYDROGENASE DEFICIENCY; IBDD. Retrieved 26/09/2023 from https://omim.org/entry/611283
- National Library of Medicine. Deficiency of isobutyryl-CoA dehydrogenase. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C1969809/
- Frontiers. Identification of Six Novel Variants of ACAD8 in Isobutyryl-CoA Dehydrogenase Deficiency With Increased C4 Carnitine Using Tandem Mass Spectrometry and NGS Sequencing. Retrieved 26/09/2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2021.791869
- Orphanet. Isobutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26/09/2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?Expert=79159&lng=EN
- MedlinePlus. Isobutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26/09/2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/isobutyryl-coa-dehydrogenase-deficiency/
- The Newborn Screening Information Center. Isobutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved 26/09/2023 from https://newbornscreening.hrsa.gov/conditions/isobutyryl-coa-dehydrogenase-deficiency
- Baby’s First Test. Isobutyrylglycinuria. Retrieved 26/09/2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/isobutyrylglycinuria
- STAR-G. Isobutyryl-CoA dehydrogenase deficiency. Retrieved October 3, 2023 from https://www.newbornscreening.info/isobutyryl-coa-dehydrogenase-deficiency/