Thiếu carnitine palmitoyltransferase II
Thiếu carnitine palmitoyltransferase II (Carnitine Palmitoyltransferase II – CPT-II) ) cản trở cơ thể sử dụng một số chất béo để tạo năng lượng, tình trạng này chủ yếu xảy ra trong thời gian nhịn ăn.
Bệnh được chia thành ba dạng chính bao gồm:
- Dạng gây tử vong giai đoạn sơ sinh
- Dạng nghiêm trọng ảnh hưởng đến gan, tim và cơ của trẻ sơ sinh
- Dạng bệnh cơ
Biểu hiện lâm sàng
Thiếu carnitine palmitoyltransferase II dạng sơ sinh gây tử vong khởi phát rõ các triệu chứng từ khi mới sinh ra như suy hô hấp, co giật, suy gan, bệnh cơ tim (yếu cơ tim) và loạn nhịp tim. Ngoài ra, trong quá trình phân hủy chất béo để tạo năng lượng cho cơ thể, trẻ bị hạ đường huyết và có mức ceton thấp (hạ đường huyết hypoketotic). Trong nhiều trường hợp, não và thận có cấu trúc bất thường. Trẻ sơ sinh mắc bệnh dạng này tử vong sau vài ngày hoặc vài tháng từ khi chào đời.
Thiếu carnitine palmitoyltransferase II thể nghiêm trọng ảnh hưởng đến gan, tim và cơ. Các triệu chứng thường khởi phát khi trẻ được một tuổi.
Một số biểu hiện thường gặp, bao gồm:
- Hạ đường huyết
- Co giật
- Gan to
- Bệnh cơ tim và rối loạn nhịp tim
Những triệu chứng liên quan đến dạng này thường xuất hiện do nhịn ăn hoặc các bệnh lý do nhiễm virus. Ngoài ra, bệnh nhân có nguy cơ cao phát triển suy gan, tổn thương hệ thần kinh, hôn mê và đột tử.
Thiếu carnitine palmitoyltransferase II dạng bệnh cơ ít nghiêm trọng nhất. Biểu hiện đặc trưng bao gồm đau cơ tái phát, yếu cơ liên quan đến phân hủy mô cơ (tiêu biến cơ vân). Quá trình tiêu biến mô cơ dẫn đến giải phóng protein myoglobin do thận xử lý và thải ra nước tiểu (myoglobin niệu). Do đó, nước tiểu của bệnh nhân có màu nâu hoặc đỏ. Protein myoglobin gây hại cho thận có thể dẫn đến suy thận và đe dọa tính mạng. Những cơn đau và tiêu cơ xuất hiện khi tập thể dục, tâm lý căng thẳng, tiếp xúc với nhiệt độ cao, nhiễm trùng hoặc nhịn ăn. Giai đoạn đầu của bệnh thường khởi phát trong giai đoạn trẻ nhỏ hoặc thanh thiếu niên. Bệnh nhân không biểu hiện những triệu chứng khác giữa các đợt tái phát.
Độ phổ biến
Thiếu carnitine palmitoyltransferase II hiếm khi xảy ra. Dạng gây tử vong trẻ sơ sinh được ghi nhận trong ít nhất 18 gia đình. Dạng nghiêm trọng ảnh hưởng đến gan, cơ và tim của trẻ sơ sinh được xác định trong khoảng 30 gia đình. Dạng bệnh cơ xảy ra phổ nhất với hơn 300 trường hợp đã được chẩn đoán.
Nguyên nhân
Đột biến gen CPT2 gây ra thiếu carnitine palmitoyltransferase II. Gen CPT2 cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme carnitine palmitoyltransferase 2 cho quá trình oxy hóa axit béo nhằm chuyển hóa chất béo thành năng lượng trong ty thể. Một nhóm axit béo chuỗi dài cần gắn vào carnitine rồi đi vào ty thể. Sau đó, enzyme carnitine palmitoyltransferase 2 trong ty thể sẽ loại bỏ carnitine và chuẩn bị cho quá trình oxy hóa axit béo. Axit béo là nguồn năng lượng chính cho tim, cơ bắp và gan trong thời gian nhịn ăn.
Đột biến gen CPT2 làm giảm hoạt động của enzyme carnitine palmitoyltransferase 2. Thiếu enzyme khiến carnitine không được loại bỏ khỏi các axit béo chuỗi dài. Do đó, các axit béo không thể chuyển hóa tạo ra năng lượng, dẫn đến khởi phát một số đặc điểm của bệnh như hạ đường huyết do giảm ceton, đau cơ và suy nhược. Axit béo vẫn còn liên kết với carnitine tích tụ trong tế bào làm hỏng gan, tim, cơ gây ra các dấu hiệu và triệu chứng khác.
Chẩn đoán
Bác sĩ sẽ khám lâm sàng, thăm hỏi triệu chứng cụ thể của người bệnh. Một người bị nghi ngờ mắc chứng thiếu carnitine palmitoyltransferase II nếu họ khởi phát các triệu chứng đặc trưng của từng giai đoạn. Một số xét nghiệm bổ sung như khối phổ song song acylcarnitine trong huyết thanh hoặc huyết tương. Sau đó, kết quả được xác nhận bằng xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện các đột biến gen CPT2 gây bệnh.
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn thiếu carnitine palmitoyltransferase II.
Một số phương pháp giúp giảm thiểu triệu chứng nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh như:
- Tránh các tác nhân gây khởi phát triệu chứng như nhiễm trùng, nhịn ăn, tập thể dục cường độ cao
- Giảm lượng chất béo chuỗi dài trong chế độ ăn uống nhưng vẫn đáp ứng đủ các axit béo thiết yếu
- Bổ sung carnitine nhằm chuyển hóa acyl-CoAs chuỗi dài có khả năng gây độc cho tế bào thành acylcarnitine
- Cung cấp phần lớn calo dưới dạng carbohydrate nhằm giảm sử dụng chất béo trong cơ thể và ngăn ngừa hạ đường huyết
Dạng di truyền
Thiếu carnitine palmitoyltransferase II di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh di truyền lặn do đột biến gen CPT2, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Carnitine palmitoyltransferase 2 deficiency
- CPT II deficiency
- CPT2 deficiency
References
- Genetic Testing Information. Carnitine palmitoyltransferase II deficiency. Retrieved May 10, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0342790/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Carnitine palmitoyltransferase 2 deficiency. Retrieved May 10, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/1121/carnitine-palmitoyltransferase-2-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. CARNITINE PALMITOYLTRANSFERASE II DEFICIENCY, INFANTILE. Retrieved May 10, 2023 from https://omim.org/entry/600649
- U.S National Library of Medicine. Carnitine palmitoyltransferase II deficiency. Retrieved May 10, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/carnitine-palmitoyltransferase-ii-deficiency/
- Frontiers. Nutrition and Exercise in a Case of Carnitine Palmitoyl-Transferase II Deficiency. Retrieved May 10, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphys.2021.637406/full
- National Institute of Health. Carnitine palmitoyltransferase II deficiency. Retrieved May 10, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1253/
- Orphanet. Carnitine palmitoyltransferase II deficiency. Retrieved May 10, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=157
- MalaCards. Carnitine Palmitoyltransferase Ii Deficiency, Myopathic, Stress-Induced (CPT2D). Retrieved May 10, 2023 from http://www.malacards.org/card/carnitine_palmitoyltransferase_ii_deficiency_myopathic_stress_induced
- Anichini A, Fanin M, Vianey-Saban C, Cassandrini D, Fiorillo C, Bruno C, Angelini C. Genotype-phenotype correlations in a large series of patients with muscle type CPT II deficiency. Neurol Res. 2011 Jan;33(1):24-32. doi: 10.1179/016164110X12767786356390
- Baby's first test. Carnitine Palmitoyltransferase Type II Deficiency. Retrieved May 10, 2023 from https://www.babysfirsttest.org/newborn-screening/conditions/carnitine-palmitoyltransferase-type-ii-deficiency
- STAR-G. CPT-2 (carnitine palmitoyl transferase deficiency-type 2). Retrieved May 10, 2023 from https://www.newbornscreening.info/cpt-2-carnitine-palmitoyl-transferase-deficiency-type-2/