Galactosialidosis
Galactosialidosis là một dạng rối loạn lưu trữ lysosome gây ảnh hưởng đến nhiều bộ phận trên cơ thể. Galactosialidosis được chia thành 3 dạng bệnh dựa trên độ tuổi xuất hiện triệu chứng và các đặc điểm lâm sàng.
Biểu hiện lâm sàng
Dạng galactosialidosis sơ sinh sớm
Galactosialidosis sơ sinh sớm có thể gây ra sưng phù nghiêm trọng do tích tụ dịch trước khi sinh (phù thai), thoát vị bẹn và gan lách to. Ngoài ra, bệnh nhi có thể xuất hiện một số triệu chứng khác bao gồm:
- Xương phát triển bất thường (dysostosis multiplex)
- Đặc điểm khuôn mặt dị biệt (thô)
- Tim to quá mức
- Xuất hiện một đốm đỏ anh đào trong mắt (cherry-red spot)
- Mắc bệnh thận có thể tiến triển thành suy thận
Dạng bệnh này thường được chẩn đoán từ lúc trẻ mới sinh đến 3 tháng tuổi. Đa số trẻ mắc bệnh không thể sống quá giai đoạn sơ sinh.
Dạng galactosialidosis sơ sinh muộn
Galactosialidosis sơ sinh muộn gây ra các biểu hiện lâm sàng tương tự với dạng sơ sinh sớm nhưng triệu chứng bệnh ít nghiêm trọng hơn và có xu hướng tiến triển muộn hơn. Một số dấu hiệu bệnh có thể xuất hiện bao gồm:
- Tầm vóc thấp bé
- Rối loạn xương đa khớp
- Các vấn đề về van tim
- Gan lách to
- Đặc điểm khuôn mặt dị biệt
- Thiểu năng trí tuệ
- Giảm thính lực
- Xuất hiện đốm đỏ anh đào
Tuổi thọ của từng bệnh nhân khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Thông thường, trẻ mắc dạng bệnh này phát triển các triệu chứng trong những năm đầu.
Dạng galactosialidosis vị thành niên
Bệnh nhân mắc galactosialidosis vị thành niên thường xuất hiện các dấu hiệu và triệu chứng khá khác so với hai dạng còn lại. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Thất điều
- Co giật
- Động kinh
- Thiểu năng trí tuệ tiến triển
Bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng hiếm gặp khác bao gồm:
- Xuất hiện các đốm đỏ sẫm trên da (u mạch)
- Các bất thường xương cột sống
- Đặc điểm khuôn mặt dị biệt
- Giảm thị lực và thính lực
Dạng bệnh này không ảnh hưởng đến tuổi thọ. Thời gian khởi phát triệu chứng rất khác nhau giữa những người bệnh, nhưng độ tuổi phát bệnh trung bình là 16.
Ảnh: U mạch
Nguồn: DermNet
Độ phổ biến
Đến nay, hơn 100 ca bệnh galactosialidosis đã được báo cáo, trong đó galactosialidosis dạng vị thành niên chiếm khoảng 60% các trường hợp. Phần lớn những bệnh nhân này là người Nhật Bản. Tuy nhiên, tỉ lệ mắc bệnh thực tế hiện nay vẫn chưa được thống kê rõ.
Nguyên nhân
Đột biến gen CTSA gây ra tất cả các dạng bệnh galactosialidosis. Gen CTSA cung cấp hướng dẫn tạo ra protein cathepsin A hoạt động chủ yếu trong bào quan lysosome. Những bào quan này chứa các enzyme tiêu hóa với chức năng tái chế những nguyên liệu không còn cần thiết trong tế bào. Cathepsin A kết hợp với hai enzyme khác (neuraminidase 1 và beta-galactosidase) tạo thành một phức hợp protein có khả năng phá vỡ các phân tử đường gắn với protein (glycoprotein) hoặc chất béo (glycolipid). Ngoài ra, phức hợp protein được tạo ra từ cathepsin A, neuraminidase 1 và protein liên kết elastin cũng hiện diện trên bề mặt tế bào.
Đột biến gen CTSA làm suy yếu chức năng protein cathepsin A. Phần lớn các đột biến phá vỡ cấu trúc protein cathepsin A, từ đó chúng làm protein giảm khả năng hình thành phức hợp với neuraminidase 1, beta-galactosidase và protein liên kết elastin. Do đó, các phức hợp protein này không thể hoạt động và dễ phân hủy, dẫn đến nhiều hợp chất tích tụ trong lysosome.
Galactosialidosis là một trong các bệnh thuộc nhóm bệnh lưu trữ lysosome, trong đó mỗi bệnh do thiếu một loại enzyme hoặc protein lysosome. Đối với bệnh galactosialidosis, protein cathepsin A suy giảm chức năng khiến một số chất tích tụ trong lysosome, từ đó các triệu chứng đặc trưng của bệnh khởi phát.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường chẩn đoán bệnh galactosialidosis thông qua các triệu chứng lâm sàng như đốm đỏ anh đào trong mắt và đặc điểm dị biệt trên khuôn mặt. Ngoài ra, họ có thể chỉ định thực hiện các xét nghiệm enzyme nhằm xác định mức độ hoạt động của enzyme neuraminidase 1 và beta-galactosidase. Phân tích nước tiểu có thể phát hiện nồng độ oligosaccharides tăng cao, từ đó cung cấp thêm thông tin cho bác sĩ. Ngoài ra, bệnh nhân nên thực hiện xét nghiệm di truyền nhằm xác nhận kết quả chẩn đoán.
Điều trị
Hiện nay, người ta chưa tìm ra phương pháp chữa trị hoàn toàn bệnh galactosialidosis. Các liệu pháp chủ yếu hướng đến giảm nhẹ triệu chứng và cải thiện cuộc sống cho bệnh nhân. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc nhằm kiểm soát cơn động kinh. Các chuyên gia khuyến khích những người mắc bệnh galactosialidosis nên thường xuyên thăm khám di truyền, thần kinh và nhãn khoa khi triệu chứng khởi phát. Ngoài ra, người ta đang nghiên cứu và thử phương pháp cấy ghép tủy xương như một liệu pháp điều trị bệnh.
Dạng di truyền
Galactosialidosis di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, cả hai bản sao của gen trong mỗi tế bào đều phải mang đột biến. Bố mẹ của một người mắc bệnh thường mang một bản sao của gen đột biến nhưng không biểu hiện các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh.
Phòng ngừa
Galactosialidosis di truyền lặn do đột biến gen CTSA, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Deficiency of cathepsin A
- Goldberg syndrome
- Lysosomal protective protein deficiency
- Neuraminidase deficiency with beta-galactosidase deficiency
- PPCA deficiency
References
- Genetic Testing Information. Combined deficiency of sialidase AND beta galactosidase. Retrieved February 05, 2024 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268233/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Galactosialidosis. Retrieved February 05, 2024 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/3953/galactosialidosis
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. GALACTOSIALIDOSIS; GSL. Retrieved February 05, 2024 from https://omim.org/entry/256540
- ISMRD. Galactosialidosis. Retrieved February 05, 2024 from https://www.ismrd.org/glycoprotein-diseases/galactosialidosis/
- MedlinePlus. Galactosialidosis. Retrieved February 05, 2024 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/galactosialidosis/
- Rare Genomics Institute. Galactosialidosis. Retrieved February 05, 2024 from https://www.raregenomics.org/galactosialidosis