Thiếu nhiều sulfatase
Thiếu nhiều sulfatase (multiple sulfatase deficiency) là bệnh di truyền chủ yếu ảnh hưởng đến não, da và xương. Các dấu hiệu và triệu chứng tùy thuộc vào thời điểm khởi phát bệnh nên thiếu multiple sulfatase được thành ba loại gồm sơ sinh, ấu nhi và thiếu nhi.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh nhân thiếu nhiều sulfatase chỉ sống được vài năm sau khi các triệu chứng xuất hiện. Tuy nhiên, tuổi thọ người bệnh có thể thay đổi tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và tốc độ chuyển biến xấu của rối loạn thần kinh.
Giai đoạn sơ sinh
Thiếu nhiều sulfatase sơ sinh là loại bệnh nặng nhất với triệu chứng xuất hiện ngay sau sinh. Trẻ thường có mô hệ thần kinh bị hư hại (loạn dưỡng chất trắng nhược sắc), nên trẻ gặp một số bất thường bao gồm:
- Vấn đề vận động
- Co giật
- Chậm phát triển
- Tăng trưởng chậm
Một số triệu chứng bên ngoài có thể xuất hiện như da khô, da có vảy (bệnh vảy cá) và lông tóc phát triển quá mức (hội chứng người sói - hypertrichosis). Ngoài ra, người bệnh cũng gặp các bất thường xương bao gồm vẹo cột sống, cứng khớp và loạn sản xương tiến triển (multiplex dysostosis). Ngoài ra, người bệnh cũng có các đặc điểm dị biệt trên khuôn mặt, mất thính giác, dị tật tim và gan lách to. Nhiều triệu chứng bệnh diễn tiến xấu hơn theo thời gian.
Ảnh: Bệnh vảy cá
Nguồn: Shutterstock.com
Ảnh: Cột sống bình thường và cột sống bị vẹo
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Ảnh: Đặc điểm khuôn mặt dị biệt
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Giai đoạn ấu nhi
Thiếu nhiều sulfatase ấu nhi là dạng bệnh phổ biến nhất. Trẻ mắc bệnh lúc đầu phát triển nhận thức bình thường, sau đó bệnh tiến triển gây loạn dưỡng chất trắng nhược sắc hoặc các bất thường não khác khiến bệnh nhân mất dần khả năng tâm thần và vận động (psychomotor regression). Bệnh nhi thường không biểu hiện nhiều triệu chứng như những người mắc dạng sơ sinh. Tuy nhiên, họ vẫn xuất hiện da vảy cá, xương bất thường và các đặc điểm dị biệt trên khuôn mặt.
Giai đoạn thiếu nhi
Thiếu nhiều sulfatase thiếu nhi là dạng bệnh hiếm gặp nhất. Bệnh nhi vẫn phát triển nhận thức bình thường nhưng sau đó khả năng tâm thần và vận động thoái hóa dần. Tuy nhiên, quá trình suy thoái xảy ra với tốc độ chậm hơn so với dạng ấu nhi. Ngoài ra, bệnh vảy cá cũng xuất hiện trên trẻ mắc bệnh thiếu nhiều sulfatase dạng này.
Độ phổ biến
Hơn 140 trường hợp mắc bệnh thiếu nhiều sulfatase đã được báo cáo trong các tài liệu khoa học, do đó người ta ước tính tỉ lệ mắc bệnh khoảng 1/1.000.000 trên toàn thế giới.
Nguyên nhân
Đột biến gen SUMF1 gây ra bệnh thiếu nhiều sulfatase. Gen SUMIF1 cung cấp hướng dẫn tạo ra formylglycine-generating enzyme (FGE) trong mạng lưới nội chất của tế bào. Enzyme này tham gia vào quá trình xử lý và vận chuyển protein, từ đó biến đổi enzyme sulfatase—enzyme phân hủy các phân tử chứa nhóm sunfat bao gồm đường, chất béo và hormone.
Phần lớn đột biến gen SUMF1 ngăn cản hoàn toàn quá trình sản xuất protein hoặc tạo ra phiên bản protein bất thường, từ đó enzyme FGE giảm chức năng nghiêm trọng nên chúng dễ bị phân hủy. Quá trình phân hủy các phân tử chứa sunfat không diễn ra khiến phân tử này tích tụ nhiều trong tế bào, từ đó chúng kích hoạt tế bào chết tự nhiên. Nhiều mô mất tế bào gây ra các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh thiếu nhiều sulfatase bao gồm não, xương và da.
Người ta cho rằng đột biến gen gây suy giảm chức năng enzyme FGE dẫn đến các trường hợp mắc bệnh nhẹ. Trong khi đột biến gen khiến quá trình sản xuất các phân tử enzyme FGE không ổn định thường liên quan đến những ca bệnh nghiêm trọng hơn.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường chẩn đoán bệnh thiếu nhiều sulfatase dựa trên các triệu chứng lâm sàng bao gồm chậm phát triển, khuôn mặt dị biệt, xương bất thường và da có vảy. Ngoài ra, bệnh nhân có thể thực hiện một số xét nghiệm chẩn đoán chuyên biệt bao gồm:
- Xét nghiệm ít nhất hai sulfatase có nồng độ thấp
- Xét nghiệm nồng độ sulfatide tăng cao
- Xét nghiệm hàm lượng glycosaminoglycan
- Chụp MRI giúp phát hiện các biến chứng trong não
- Xét nghiệm di truyền nhằm phát hiện đột biến gen SUMIF1
Điều trị
Hiện nay chưa có phương pháp điều trị hoàn toàn bệnh thiếu nhiều sulfatase. Các liệu pháp nhằm giảm nhẹ triệu chứng và cải thiện chất lượng đời sống bệnh nhân. Bác sĩ có thể đề xuất vật lý trị liệu và trị liệu ngôn ngữ nhằm hỗ trợ kiểm soát chứng chậm phát triển và suy giảm thần kinh.
Dạng di truyền
Bệnh thiếu nhiều sulfatase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng bố mẹ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Bệnh thiếu nhiều sulfatase di truyền lặn do đột biến gen SUMF1, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Austin syndrome
- Juvenile sulfatidosis, Austin type
- MSD
- Mucosulfatidosis
References
- Genetic Testing Information. Multiple sulfatase deficiency. Retrieved November 30, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gtr/conditions/C0268263/
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Multiple sulfatase deficiency. Retrieved November 30, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5061/multiple-sulfatase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. MULTIPLE SULFATASE DEFICIENCY; MSD. Retrieved November 30, 2023 from https://omim.org/entry/272200
- MedlinePlus. Multiple sulfatase deficiency. Retrieved November 30, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/multiple-sulfatase-deficiency/
- National Organization for Rare Disorders. Multiple Sulfatase Deficiency. Retrieved November 30, 2023 from https://rarediseases.org/rare-diseases/multiple-sulfatase-deficiency/