Thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ
Thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ (isolated sulfite oxidase deficiency) là bệnh di truyền gây tổn thương não và hệ thần kinh người bệnh . Bệnh được chia thành hai nhóm dựa trên biểu hiện và mức độ ảnh hưởng. Nhóm thứ nhất là dạng nặng khởi phát sớm ngay từ khi mới sinh với nhiều triệu chứng nghiêm trọng. Nhóm còn lại là trường hợp bệnh dạng nhẹ và khởi phát muộn hơn trong giai đoạn trẻ nhỏ.
Ảnh: Bệnh nhân thiếu men sulfite oxydase đơn lẻ
hình (a) 14 tháng tuổi và hình (b) 8 tuổi
Nguồn: GeneReviews, © 1993-2020 University of Washington
Biểu hiện lâm sàng
Dạng nặng
Thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ dạng nặng thường khởi phát trong vài ngày đầu sau sinh với dấu hiệu rối loạn chức năng não tiến triển. Trẻ có biểu hiện co giật khó điều trị và khó bú. Ngoài ra, cơ bị cứng dẫn đến tê liệt tay và chân (liệt tứ chi co cứng) và những cơn co thắt cơ làm cột sống cong về phía sau. Quá trình phát triển não suy giảm khiến kích thước đầu phát triển chậm hơn so với tốc độ phát triển của cơ thể. Do đó, trẻ mắc tật đầu nhỏ tiến triển.
Những điểm dị biệt khác trên khuôn mặt của người bệnh bao gồm:
- Khuôn mặt dài và hẹp
- Mắt sâu và khoảng cách giữa hai mắt xa
- Mũi nhỏ
- Không có nhân trung
- Môi dày
Trẻ không phản ứng với những tác động từ môi trường xung quanh nhưng dễ giật mình khi nghe tiếng động mạnh. Ngoài ra, khả năng vận động như lật người hay ngồi dậy cũng kém phát triển hơn bình thường.
Với trường hợp thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ dạng nặng, trẻ thường sống không quá vài tháng sau sinh. Nếu sống sót, trẻ phát triển chứng lệch thủy tinh thể. Mặc dù lệch thủy tinh thể không làm giảm thị lực, trẻ không phản ứng với kích thích thị giác do chịu ảnh hưởng từ tổn thương não.
Ảnh: Giải phẫu cơ
Nguồn: Medlineplus.gov
Ảnh: Cấu tạo cột sống
Nguồn: Cleverlandclinic.org
Ảnh: Mặt dài và hẹp
Nguồn: U.S. National Library of Medicine
Ảnh: Đôi mắt sâu
Nguồn: National Human Genome Research Institute
Ảnh: Khoảng cách giữa hai mắt rộng
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Không có nhân trung
Nguồn: Elements of Morphology, National Human Genome Research Institute
Ảnh: Lệch thủy tinh thể
Nguồn: ARZTSAMUI/Shutterstock.com
Dạng nhẹ
Thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ dạng nhẹ biểu hiện muộn hơn trong giai đoạn từ 6 đến 18 tháng tuổi, phần lớn trường hợp khởi phát sau cơn sốt. Trẻ chậm phát triển và có thể mất đi những kỹ năng đã hình thành trước đó.
Bên cạnh đó, trẻ gặp những vấn đề liên quan đến khả năng vận động như:
- Loạn trương lực cơ
- Mất kiểm soát cử động chân tay
- Thất điều
Các dấu hiệu và triệu chứng của dạng này có thể tăng dần mức độ nghiêm trọng hoặc diễn ra theo từng giai đoạn. Thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ là bệnh hiếm gặp nên tuổi thọ trung bình của người bệnh chưa được thống kê. Trẻ mắc bệnh có tiên lượng thời gian sống khác nhau tùy trường hợp.
Độ phổ biến
Thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ là bệnh hiếm gặp. Người ta mới ghi nhận khoảng 50 trường hợp thiếu men sulfite oxidase trong các tài liệu y khoa và chưa có thống kê tỉ lệ mắc bệnh.
Nguyên nhân
Đột biến gen SUOX gây ra thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ. Gen SUOX cung cấp hướng dẫn tạo ra enzyme sulfite oxidase cho quá trình phân giải axit amin có chứa nhóm lưu huỳnh. Tại bước cuối cùng của quá trình này, enzyme chuyển đổi phân tử chứa lưu huỳnh (sulfite) thành các phân tử sunfat bằng cách thêm một nguyên tử oxy.
Đối với thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ, gen SUOX đột biến tạo ra enzyme sulfite oxidase giảm chức năng, nên quá trình phân giải hoàn toàn axit amin chứa lưu huỳnh bị gián đoạn. Do đó, sulfite và các hợp chất khác còn sót lại từ quá trình phân giải không hoàn toàn sẽ tích tụ bất thường trong cơ thể. Hệ thần kinh đặc biệt nhạy cảm với sulfite. Nồng độ cao của các hợp chất này làm tổn thương não, từ đó các dấu hiệu và triệu chứng bệnh khởi phát.
Chẩn đoán
Đánh giá biểu hiện lâm sàng
Thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ được chẩn đoán dựa trên đánh giá triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng bao gồm:
- Tổn thương não do co giật
- Vấn đề về thần kinh như cứng cơ, khó vận động
- Biểu hiện nổi mẩn, khó thở liên quan đến chuyển hóa sulfite
Xét nghiệm chẩn đoán
Bên cạnh đó, người bệnh cần kết hợp với một số xét nghiệm chuyên biệt để hỗ trợ chẩn đoán như:
- Xét nghiệm máu đánh giá lượng sulfite trong huyết thanh và độ hoạt động của enzyme sulfite oxidase
- Xét nghiệm nước tiểu đo nồng độ acid sulfuric
- Chụp cắt lớp (MRI) não đánh giá tổn thương não và giúp chẩn đoán loại trừ các nguyên nhân khác gây tổn thương hệ thần kinh
- Xét nghiệm di truyền xác định đột biến gen SUOX
Điều trị
Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị thiếu men sulfite oxidase đơn lẻ. Các biện pháp điều trị chủ yếu tập trung làm giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống bệnh nhân. Người bệnh cần tuân theo chế độ chế độ ăn hạn chế các loại thực phẩm và thức uống chứa sulfite vì chúng có thể làm tăng nồng độ sulfite trong cơ thể. Đối với các triệu chứng như co giật, tổn thương não và vấn đề thần kinh, người bệnh có thể được điều trị bằng thuốc chống co giật.
Dạng di truyền
Thiếu men sulfite oxidase di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Do đó, bệnh chỉ biểu hiện khi có cả hai bản sao của gen đột biến trong mỗi tế bào. Bệnh nhân mắc bệnh lặn trên nhiễm sắc thể thường sẽ có bố và mẹ mang một bản sao của gen đột biến, nhưng họ ít khi biểu hiện triệu chứng bệnh.
Phòng ngừa
Thiếu men sulfite oxidase di truyền lặn do đột biến gen SUOX, cha mẹ mang đột biến dị hợp nên gần như không có biểu hiện bệnh, do đó rất khó phát hiện cho đến khi sinh con. Để chủ động phòng ngừa, cha mẹ nên làm xét nghiệm sàng lọc gen lặn để chủ động cho tương lai của con. Các cặp vợ chồng trước khi mang thai cần tư vấn và xét nghiệm di truyền nhằm đảm bảo sinh con khỏe mạnh. Người thuộc nhóm nguy cơ mắc bệnh cần khám sức khỏe và tầm soát bệnh định kỳ.
Các tên gọi khác
- Encephalopathy due to sulfite oxidase deficiency
- ISOD
- Sulfocysteinuria
References
- Genetic and Rare Diseases Information Center. Isolated sulfite oxidase deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5062/sulfite-oxidase-deficiency
- Catalog of Genes and Diseases from OMIM. SULFITE OXIDASE DEFICIENCY, ISOLATED; ISOD. Retrieved November 29, 2023 from https://omim.org/entry/272300
- U.S National Library of Medicine. Isolated sulfite oxidase deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://medlineplus.gov/genetics/condition/isolated-sulfite-oxidase-deficiency/
- Frontiers. Novel Compound Heterozygous Pathogenic Variants in SUOX Cause Isolated Sulfite Oxidase Deficiency in a Chinese Han Family. Retrieved November 29, 2023 from https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2021.607085/full
- Johns Hopkins Medicine. Neurologic injury in isolated sulfite oxidase deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://pure.johnshopkins.edu/en/publications/neurologic-injury-in-isolated-sulfite-oxidase-deficiency/fingerprints/
- MalaCards. Sulfite Oxidase Deficiency, Isolated (ISOD). Retrieved November 29, 2023 from https://www.malacards.org/card/sulfite_oxidase_deficiency_isolated
- National Institute of Health. Isolated Sulfite Oxidase Deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK453433/
- Orphanet. Encephalopathy due to sulfite oxidase deficiency. Retrieved November 29, 2023 from https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=833